1. Τι ακριβώς είναι, λοιπόν, η
παγκοσμιοποίηση;
Ο όρος περιγράφει το οικονομικό
φαινόμενο της απελευθέρωσης των αγορών, διεθνώς, και της δημιουργίας ενιαίων
κανόνων στο εμπόριο και, ευρύτερα, στην οικονομική ζωή (φορολογία, κανόνες
ανταγωνισμού, μοντέλα λειτουργίας των επιχειρήσεων και του δημόσιου τομέα).
Κεφάλαια, εργαζόμενοι και εμπορεύματα κινούνται παντού ελεύθερα, με τον ίδιο
τρόπο...! Μέχρι
τώρα βέβαια, περισσότερο κινούνται τα κεφάλαια (με τη βοήθεια της τεχνολογίας
στα διεθνή χρηματιστήρια) και τα εμπορεύματα (με την Παγκόσμια Οργάνωση
Εμπορίου να αίρει συνεχώς τους σχετικούς περιορισμούς) ενώ τα μεσαιωνικά
εργασιακά δικαιώματα και η στυγνή εκμετάλλευση των ανθρώπων θεωρείται απόλυτα
φυσιολογικό.
2. Τι σημαίνει, δηλαδή, αυτό,
στην πράξη;
Δημιουργείται μια σχετικά ομοιογενής
παγκόσμια αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Οι επιχειρήσεις μεγαλώνουν για να
ανταποκριθούν στο μέγεθος της αγοράς και να περιορίσουν το κόστος τους.
Σχηματικά: Μια βιομηχανία παιχνιδιών στις ΗΠΑ και μια άλλη στη Μαλαισία πρέπει
να προσφέρουν το ίδιο προϊόν, στην ίδια τιμή, όταν οι μισθοί στη Μαλαισία είναι
δεκάδες φορές χαμηλότεροι 9,5 δολ. το μεροκάματο στη Μαλαισία, 2 δολ. στη Κίνα,
80 δολ. στις ΗΠΑ). Εάν
η Αμερικανική ή Ευρωπαική κτλ βιομηχανία δεν μπορεί να προσφέρει ανταγωνιστικές
τιμές, ή θα μεταφέρει την παραγωγή της στη Μαλαισία, ή θα πληρώσει..
μαλαισιανούς μισθούς ή θα κλείσει. Το πλασματικό πλεονέκτημα
είναι ότι, παντού, θα κυκλοφορούν έτσι πολύ φθηνά παιχνίδια για τον καταναλωτή.
Το μειονέκτημα, όμως, είναι ότι έτσι δημιουργείται
μεγάλη ανεργία και τα ανθρώπινα «κεκτημένα» (κράτος πρόνοιας, περίθαλψη,
σύνταξη κ.ά.), που αυξάνουν το εργασιακό κόστος, κινδυνεύουν και ήδη συρρικνώνονται.
Το «κλειδί» λένε είναι το τεχνολογικό επίπεδο, που
εξασφαλίζει υψηλή παραγωγικότητα. Γι' αυτό και τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας
έχουν μεγαλυτερη προστιθέμενη αξία και υψηλότερα περιθώρια κέρδους. Σε χώρες
όπως η Ταϊβάν π.χ., κατασκευάζονται τα περισσότερα «κουτιά» για υπολογιστές (με
πολύ μικρό περιθώριο κέρδους) αλλά 9 στους 10 υπολογιστές χρησιμοποιούν
επεξεργαστές (τσιπάκια) της αμερικανικής Intel τα οποία έχουν προστιθέμενη αξία
πάνω από 65%. Γι' αυτό και οι πολυεθνικές τοποθετούν το κέντρο διοίκησης στη
Δύση και τις παραγωγικές μονάδες τους στην περιφέρεια με νεο - αποικιακές
συνθήκες εργασίας ή προμηθεύονται τα προϊόντα από «ντόπιους» υπεργολάβους -
πλουτοκράτες τους εκεί.
3. Είναι πολιτικό ζήτημα η
παγκοσμιοποίηση;
Ο όρος έχει νεοφιλελεύθερη προέλευση
και η εφαρμογή της παγκοσμιοποίησης προσδιορίζεται από νεοφιλελεύθερες
πρακτικές όπως ασυδοσία
της αγοράς, θεοποίηση του ανταγωνισμού, έλλειψη κοινωνικού προσανατολισμού και
δημοκρατικού ελέγχου των αποφάσεων κ.ά. Σήμερα όμως
πληθαίνουν οι προοδευτικές φωνές για κεϊνσιανού τύπου προσέγγιση, με σφαιρική
ρύθμιση και εποπτεία της λειτουργίας των αγορών από διεθνείς οργανισμούς και
θεσμούς. Είναι τόσο «πολιτική», όσο «πολιτική» είναι και η οικονομία. Η
πολιτική εξουσία παραμένει οργανωμένη σε εθνική βάση, ενώ η οικονομία (και η
οικονομική εξουσία) οργανώνεται, πλέον, σε διεθνή βάση. Σε μια εθνική αγορά, η
κυβέρνηση, εφόσον πιέζεται από την κοινωνία, μπορεί π.χ. να παρέμβει για να
αυξήσει τους φόρους, για να ασκήσει κοινωνική πολιτική, να αποτρέψει απολύσεις
ή μείωση μισθών σε μία επιχείρηση. Εάν, όμως, η επιχείρηση μπορεί χωρίς
συνέπειες, την άλλη μέρα, να «μετακομίσει» αλλού, η εθνική κυβέρνηση
αναγκάζεται να δημιουργήσει ένα φιλελεύθερο οικονομικό περιβάλλον για να
διατηρεί και να προσελκύει τις επενδύσεις. Πιο άμεσο είναι το πρόβλημα από τη διακίνηση του
χρήματος η οποία είναι, τελείως ελεύθερη. Οι όγκοι κεφαλαίων που διακινούνται,
για βραχυπρόθεσμο κέρδος, είναι τεράστιοι και μπορούν να αποσταθεροποιήσουν τις
εθνικές οικονομίες προς όφελος της πλουτοκρατίας, εν ριπή οφθαλμού.
4. Πρόκειται μόνο για ένα οικονομικό φαινόμενο;
Σημαντικό βαθμό ολοκλήρωσης έχει και η
πολιτιστική παγκοσμοποίηση (οι πολυεθνικές του θεάματος και της ενημέρωσης
έχουν πετύχει μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης). Το ίδιο συμβαίνει και με τα τρόφιμα,
την ενέργεια, αλλά και...το έγκλημα, που επίσης παγκοσμιοποιείται, υπακούοντας
στο βασικό οικονομικό κανόνα: Για να αυξήσεις τα κέρδη σου, πρέπει να αυξήσεις
τον τζίρο σου. Οπερ σημαίνει: περισσότερους χρήστες ναρκωτικών και περισσότερη
λευκή σάρκα στην αγορά.
5. Η παγκοσμιοποίηση αυξάνει τις
κοινωνικές ανισότητες στον πλανήτη;
Αποδεδειγμένα ΝΑΙ...!
Οι υποστηρικτές της όμως, επικαλούνται την αύξηση του βιοτικού επιπέδου σε
πολλές αναπτυσσόμενες (και άλλοτε φτωχές) χώρες. Στην Ταϊβάν, στο Χονγκ-Κονγκ
και στη Σιγκαπούρη, το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε ταχύτερα ακόμα και από αυτό της
Δύσης αλλά η κατάσταση έχει χειροτερέψει ή είναι εντελώς τραγική σε πολλές
χώρες του άλλοτε λεγόμενου τρίτου κόσμου. Οι υπέρμαχοι της παγκοσμιοποίησης
πιστεύουν ότι οι ανισότητες των μισθών, μέσα σε μια χώρα, οφείλονται
περισσότερο σε εσωτερικούς παράγοντες, όπως κυρίως η τεχνολογική πρόοδος που
«υποβαθμίζει» ορισμένα επαγγέλματα κτλ. Η «άλλη πλευρά» διαπιστώνει ότι τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης
διοχετεύονται μονομερώς ή δυσανάλογα στους ισχυρούς πόλους του συστήματος -
πλουτοκράτες - οι οποίοι αφαιμάσσουν πόρους, πρώτες ύλες αλλά και κεφάλαια,
βελτιώνοντας τη δική τους θέση σε ένα «νεο - αποικιακό, πλουτοκρατικό» μοντέλο.
6. Υπάρχει, άραγε, «καλή» και
«κακή» παγκοσμιοποίηση;
Αν η στυγνή εκμετάλλευση ανθρώπων
μπορεί να θεωρηθεί κάτι καλό τότε ναι...Οι υποστηρικτές της βλέπουν σ' αυτήν
την ιδανική λύση για να αυξηθεί ο συνολικός πλούτος και, μέσω της αγοράς, να
κατανεμηθεί «δίκαια» (ή «αποτελεσματικά») στο σύνολο του πλανήτη...!!! Αρκετοί
από τους «εχθρούς» της απορρίπτουν τις ανισότητες που δημιουργούνται στη
διαδικασία παγκοσμιοποίησης, καθώς υπάρχουν δισεκατομμύρια άνθρωποι που
λιμοκτονούν, ανά τον κόσμο, και περιμένουν πώς και πώς...να «παγκοσμιοποιηθούν»
με την μέθοδο του λιγότερο κακό. (Εστω και 9,5 δολάρια μεροκάματο στη Μαλαισία,
από μια ψυχρή πολυεθνική που σε εκμεταλλεύεται στυγνά είναι καλύτερα
από...καθόλου μεροκάματο, όπως, π.χ., στο Μπαγκλαντές).
7. Μπορεί να σταματήσει η
παγκοσμιοποίηση;
Μέχρι στιγμής, το φαινόμενο
εξελίσσεται ολίγον «αυτόματα και δικτατορικά με το έτσι θέλω», προκαλώντας
αμηχανία και στις περισσότερες πολιτικές δυνάμεις, που βλέπουν τα οικονομικά
και πολιτιστικά δεδομένα να τους ξεπερνούν και τους πολίτες - ψηφοφόρους τους
να διαμαρτύρονται για έλλειψη πραγματικής δημοκρατίας. Ολιγαρχικοί οργανισμοί
όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα υπήρξαν βασικοί
προπαγανδιστές των αξιών της ελεύθερης αγοράς αλλά δεν διαθέτουν μέσα για να
διαχειριστούν τις νέες καταστάσεις. Είναι
βέβαιο ότι χρειάζονται νέοι θεσμοί, σε διεθνές επίπεδο που θα επιβάλουν νέες
κατευθύνσεις, με προσανατολισμό σε αξίες όπως η αλληλεγγύη και η κοινωνική
δικαιοσύνη.
