Διήγημα - λογοτεχνικό μετα-σχόλιο στη
''Μεταμόρφωση''
του Φραντς Κάφκα
πρώτη επιστολή
Ο ΒΟΡΡΑΣ
Αγαπητέ κύριε
....ευχαριστούμε
αλλήλους γι' αυτές τις ευκαιρίες επικοινωνίας- φαντάζομαι, θα με θυμάστε- είμαι
περιοδεύων πωλητής υφασμάτων, τ' όνομά μου είναι Γκρέγκορ Σάμσα [1*], ίσως αυτό
δεν έχει απόλυτη σημασία, πολλοί από μάς, - ταξιδιώτες έμποροι ως επί το πλείστον-,
ξέρετε-, τελείωσαν τη ζωή τους μέσα σε φουσκωμένα ποτάμια, - το αίμα κοκκίνιζε
τις καρίνες των καραβιών - ήταν ωστόσο ωραίο να βλέπεις τις γυναίκες τους στο
κατάστρωμα, η ομορφιά τους είχε ένα περιστασιακό ευγενικό στοχασμό, που έλειπε
και δε τον βλέπαμε συχνά, καμμιά φορά άνοιγε μια πόρτα στο μισόφωτο σαν
αποκάλυψη για την επαγρύπνηση αυτού που χανόταν ή που συνέχιζε να υπάρχει
ανάμεσα στη δροσιά του θηλυκού ύπνου και της μακρόπνοης νύχτας-ακούγαμε για μια
χώρα που όλοι είχαν μετεξελιχθεί σε ρινόκερους, αυτό, φυσικά, υπήρξε η
γενικότερη παραμυθία μας, γιατί κι εμείς είχαμε αρχίσει να βυθιζόμαστε στον
κόσμο των εντόμων - άλλοι είχαν γίνει κολεόπτερα, μεγάλοι, σαν ελικόπτερα,- σε
μυρμήγκια μεγέθους λεωφορείου, εγώ είχα μεταμορφωθεί σε κατσαρίδα μεγάλη όσο
ένα Ζέππελιν- κάτι όχι ακριβώς προσδιορισμένο ανάμεσα σε μετάλλαξη, μετεμψύχωση
ή μετενσάρκωση που διατηρούσε ιδιότητες του βασιλείου των εντόμων μα και των
ανθρώπων ταυτόχρονα, - έμαθα ότι υπήρξατε επιφανής οικογένεια στην αγροτική
ενδοχώρα της Βοημίας, αλλά προσωπικά σε μένα η προσπάθεια αποκρυπτογράφησης
προσώπων και γεγονότων ή καταστάσεων του παρελθόντος, αφαιρεί την επικότητα
κάθε σχέσης στο παρόν, ακυρώνει το
ερωτικό απόδειπνο που συντροφεύει την ανήσυχη ζετασιά, όταν μιλούνε ή χαιδεύουν
απαλά δυο άνθρωποι το χρόνο που τους περιβάλλει έστω και καχύποπτα, με λίγα
λόγια χάνεται μια για πάντα η διακρίβωση της μετάστασης - το σμήνος με τις
πεταλούδες δε θα μάθουμε ποτέ αν είναι κάποιοι από μάς, ή η Φελίτσε Μπάουερ που
τόσο λατρέψατε, - η Idealgestalt[1**] του ηδονιστικού χάους, - αν σύχνασε έστω
και μια φορά σ' ένα Σπίτι με Κοιμισμένα Κορίτσια όπου εσείς - ανυποψίαστα - θα
παίρνατε τη θέση του Γιουκίο Μισίμα ή του Εγκούτσι από τις αφηγήσεις του
Καβαμπάτα [2*] ή και αυτού του ίδιου ή του γέρο Κίγκα, μέσα στην άβυσσο των
απωλεσθέντων ερώτων ή η κοινωνία των τεράτων που λάτρεψαν τη Δηιάνειρα και τους σπασμένους καθρέφτες και τώρα απ'
όλ' αυτά να συναρμολογήσουμε και πάλι το φώς, - την ερωτική τέχνη όπου όλα
συμβαίνουν ανέγγιχτα στον ύπνο ή την έκσταση, σε μια υπέρβαση κάθε μορφής και
τύπου προδοσίας, αποδίδοντας στον Ηρακλή και στην Ιόλη την τεχνητή αλλά
θεόσταλτη αθωότητα, όπως φανταστήκατε ότι θα ήταν, αρχικά, la dea ex
macchina[2**]-η Γκρέτε Μπλόκ-, η φίλη της Φελίτσε -σαν στενό φιλικό πρόσωπο τής
ήδη αρραβωνιαστικιάς σας, ο ερωτισμός που αρχίσατε να εκπέμπετε έγινε
δυναστικός, διαστροφικός, διχαστικός κι ο ύπνος ή η έκσταση θάπρεπε να
διεισδύσουν σε βαθύτερες ουσίες για
να μην υπερβείτε τα εσκαμμένα, να μην πλησιάσετε σαδικές μορφές ηδονισμού - η
σύγκρουσή σας με την Φελίτσε που διαισθανόταν τον ερωτικό σας παραλογισμό,
θύμισε στην ίδια ένα στίχο του Χαίλντερλιν - αν και δεν γράψατε ποιήματα θα σάς
τον θυμίσω σαν εξομολόγηση- :
''Δεν ξέρω. Κι οι ποιητές τι χρειάζονται σ'ένα μικρόψυχο καιρό'' [3*],- σάς λέω,
λοιπόν :
- το κορμί της
Φελίτσε τραβάει τον πόθο των τεράτων : των ελικόπτερων, των λεωφορείων ή
των Ζέππελιν,
περίπου εκείνων των
ίδιων που πόθησαν τη Διηάνειρα, -ο Ηρακλής μου είχε πει :
''θαρθεί μια στιγμή
που όλα θα είναι υπόθεση δηλητηρίων, ακόμα κι ο έρωτας
- θα γεννηθεί μια
νύχτα χωρίς λάφυρα'', ο Κένταυρος παραμονεύει στον ουρανό,
- το δηλητήριο της
Ύδρας, φανερωμένο στα σώματα που έχουν μαρμαρώσει,
στα πρόσωπα που η
ομορφιά της ερωμένης επικαλείται τους πορθητές,
- η Ιόλη ένοχη, η
αθώα Ιόλη - ένα πρωί εκείνος ο άντρας θα φύγει,
θα μοιράσουν τα μέλη
του μέσα στο θολό ύπνο των κοιμισμένων κοριτσιών-
και τότε κάποιος θα
κουβαλήσει τους ήχους του χειμώνα που έρχεται αργά,
θα σπρώξουμε τη
σιωπή με το ρόπτρο, ο χορός των γυναικών θα ψάλλει,
- δεν υπάρχουν
λόγια, μόνο συλλαβές μικρές για να τους δείχνουν το δρόμο,
φωνές που
αναρριγούσαν τα βράδια, σκέψεις απόκρημνες όπως η επερχόμενη
αθανασία,
- πράγματα
παραμελημένα, θα κοιτάξουμα κατά το πέλαγος - τη μεγάλη πίκρα-
θα στοιχειώσουμε
μαζί με ό,τι ανήμπορο κουβάλησε το τέλος μιας εποχής [1+2+3]
δικός σας
δεύτερη επιστολή
Ο ΝΟΤΟΣ
Αγαπητέ κύριε
....σάς γράφω εκ
νέου, γιατί κατά βάθος διατηρώ την εναίσθηση της μη απάντησεώς σας, άλλωστε η
απόκριση ως κατάφαση ή άρνηση προυποθέτει κατασταλλαγμένη θεληματικότητα
απέναντι στο χρόνο - η οιδιπόδεια, όμως, συμπεριφορά σας, δεν το επιτρέπει,
οφείλεται στην αστική καταγωγή της μητέρας σας, - η Γιούλιε Λαίβυ με την
ονειροπόλα διάθεση και την ροπή προς την εκκεντρικότητα - καθώς καλλιεργήσατε
ένα είδος αιρετικής μοναχικότητας, η θηλυκή συντροφιά να είναι η ευπρόσωπη
''κούκλα'' και κάθε υποκρισία να μετατρέπεται σε άνεμο που θα παρασέρνει τα
φύλλα σε μια λογική τακτοποιημένη, αλλά εύθραυστη -/ σαν έντομο τεραστίων
διαστάσεων πρέπει να σάς διαβεβαιώσω ή μάλλον να σάς εκμυστηρευτώ ότι έχω χάσει
τόσο τους φίλους μου όσο και τους συγγενείς μου και φυσικά την ερωμένη μου, η
οποία αρνήθηκε να μεταμορφωθεί όπως εγώ, κερδίζοντας μια θέση κοντά μου, μέσα
στη μοίρα μου - μόνο μ' ένα ανάλογο τρόπο θα ήταν δυνατό να διωχτούν τα τέρατα
που περιστοιχίζουν την πνευματική ένδεια που μάς ταλανίζει εδώ και αρκετές
δεκαετίες, - δηλαδή με την ίδια μυική δύναμη και φυσικά τον συνολικό
μετασχηματισμό της φύσης σε κάτι ισχυρό, που θα υπόσχεται την μελλοντική
επικράτηση των εντόμων, - τι θα λέγατε για ένα παγκοσμιωμένο εντομοκεντρικό
σύστημα σε σχέση με το υποτιθέμενο σημερινό ανθρωποκεντρικό υπάρχον - και μη
μου πείτε ότι σφάλλω, πάρα πολλοί έχουν μετατραπεί σε έντομα χωρίς ν' αλλάξουνε
τις ανατομικές τους αναφορές, κάτι εφικτό όπως γνωρίζετε στην επιστήμη της
βιο-φυσιολογίας εδώ και πολλά χρόνια, υποθηκεύοντας κατ' αυτό τον τρόπο την
ειλικρίνεια των σχέσεων και των συμπεριφορών, έντομα να παρουσιάζονται ως άνθρωποι
και αντίθετα, μια κοινωνία αλλοτριωμένη από τον ίδιο της τον εφιάλτη - τα
έντομα χειραφετήθηκαν όμως, και μπορούν να επαναφέρουν εαυτούς σε ανθρώπινη
διάσταση όποτε το επιθυμούν, απέκτησαν πολιτική ιδεολογικη πρωτοπορεία,
ονειρεύονται μελλοντικες ευτοπίες - πέστε μου ποιος δε σκότωσε ένα μυρμήγκι
ακόμα και για πλάκα, ποιος δε θα χωθεί στο σπίτι του τρομαγμένος από ένα
μυρμήγκι σε μέγεθος λεωφορείου, οι νόμοι των μεταλλάξεων είναι στα χέρια μας
πια - οι αδύναμοι είναι ισχυρότατοι μόνο που δεν υπάρχουν πλέον αντικειμενικά
κριτήρια για τις κοινωνίες που ζούμε, ποιος είναι ο εξ αντικειμένου ανίσχυρος
και ποιος όχι, γι' αυτό η πολιτική μοιάζει με τα ακραία σωφρονιστικά συστήματα
που ζήσαμε στο παρελθόν, κυρίως στο Μεσαίωνα και οι θρησκείες έχουν μετατραπέι
σε υποκριτικούς θύλακες εθελοντισμών χωρίς μυθολογίες ή φιλοσοφικό βάθρο, -
εννοώ χωρίς μνήμη,- οδηγώντας την τελετουργία στο έγκλημα ή τη μαγεία,-/
αναρωτιέμαι μέσα σ' αυτήν τη σύγχυση, όχι για την τύχη της τέχνης ή της
επιστήμης, ούτε για την τύχη των εντόμων ή του ανθρώπου, αναρωτιέμαι ποιο είναι
το μέλλον της έμβιας ύλης γενικά και απρόσωπα, ποια θα είναι η μοίρα της
αμοιβάδας, τι σχεδιάζουν οι θεοί και τι κουβαλάει σαν πεπρωμένο το συλλογικό
και συνολικό έμβιο υλικό του Σύμπαντος - για να μη μείνει ποτέ στη μέση το
πανάρχαιο δράμα,- η θάλασσα ή το κρυφό γέλιο του δέντρου στην αγκαλιά μας ή το
αβυσσαλέο πάθος μιας άγνωστης σάρκας [4+5]
δικός σας
τρίτη επιστολή
Η ΔΥΣΗ
Αγαπητέ κύριε
....θα ήθελα να σάς
δελεάσω, να διατυπώσω μια πρόσκληση συναντήσεώς μας, αλλά κατά βάθος γνωρίζω
την αμηχανία σε κάτι τέτοιο που θα συναντούσε η σκέψη σας,- υπήρξε κάποιο
πρόσωπο, κάποτε, στο Μεράνο, - της Ιταλίας-, το γνωρίσαμε από κοινού και
φλερτάραμε, η χαριτωμένα νόστιμη ''ντουσίνκα'', η αγαπημένη, η Μίλενα Γέσενκα -
θα ήθελα να είμασταν για λίγες μέρες και πάλι μαζί,- έμαθα ότι ο άντρας της
έχει πεθάνει πρόσφατα-, το πένθος περιέχει την πιο λόγια αφορμή ερωτικού πάθους
ή κατάκτησης, αφού όλα ξαναείναι όνειρο και κάθε λεπτό μπορεί κανείς να
κοιμηθεί, - ίσως τη συναντούσαμε στη via Santa
Caterina ή στην piazza Fontana- θα ενεργούσαμε εξ ίσου σαν αντίπαλοι, είναι
αυτονόητο, και τα βράδια θα νομίζαμε πώς δέχεται αποκλειστικά τον ένα, ενώ ο
άλλος θα έμενε εκτός ''αγωνιστικού χώρου'', αδαής[;;]-/ περνώντας από έναν
μυστικό διάδρομο του ξενοδοχείου, μια ατραπό για παράνομα ζευγάρια που τα
διαπύλια χρειάζονταν γενναία φιλοδωρήματα στις καμαριέρες - κι έπειτα σε
ανύποπτους χρόνους θα κατεβαίναμε στο σαλόνι του ξενοδοχείου, διάσπαρτα κι
απατηλά ένοχα, μέσα σε μια αδιαπέραστη καχύποπτη σιωπή, προσποιούμενοι το
πουθενά ή το τίποτα, πίνοντας μαρτίνι ή ένα σπάνιο κοκτέιλ alla maniera del
barista, για το καθόλου-, ο τόπος του εγκλήματος θα είμαστε ανέκαθεν οι ίδιοι,
ή μια μονομαχία, όπου και οι δύο πέφτουν νεκροί, - Hercules Furens, Ηρακλής
μαινόμενος -ο καθένας για τα λησμονημένα του μυστικά ή κρεμασμένοι σε απόσταση
από τους φανοστάτες της Leichter Gasse,- η αιωνιότητα μοιάζει με τα τρένα που
διστάζουν ή τα πουλιά όταν αποδημούν ξημερώνοντας μες στην αμηχανία των
τεράτων[6]
.....η ζωή, λοιπόν,
που δεν μπορεί ν' αγγίξει την άλλη όχθη - τότε δεν αρχίζει τίποτε, η
εμπιστοσύνη έχει την επαιτεία της, αν θυμάστε, η τελευταία αναχώρηση ήταν σα το
διωγμό τω Πρωτοπλάστων, μόνο που τώρα ήταν πάνω από τρείς, η Μίλενα Γέσενκα σε
μια αποθεωμένη κομψότητα, - για μάς ο άλλος ήταν ασήμαντος -, ανταλλάξαμε
φιλοφρονήσεις και χαιρετισμούς στο σταθμό, οι έρωτες είναι θεοληψίες κι
ευνουχισμοί μέχρι το επόμενο δρομολόγιο, - η Μίλενα κάθησε στο παράθυρο, ο
σύζυγός της κοιτούσε αφηρημένα το εσωτερικό του βαγονιού, χαιρετηθήκαμε κι
εμείς μεταξύ μας, υποσχέθηκα να σάς γράψω, ύστερα έφυγα, μονολόγησα για
πράγματα άγνωστα όπως όταν κανείς συναντάει μια γυναίκα μ' ένα άδειο κλουβί και
στρίβει απορημένος για τον πιο απεχθή ρόλο, που έλαβε ή έχει γίνει ύποπτος και
πρέπει ν' αλλάξει ταυτότητα γιατί πάντα κάποιος παραμονεύει τη δυστυχία του -
κι είναι καιρός να μάθω κι έγώ ένα καινούριο επάγγελμα, όπως ναυαγοσώστης στη
Νεκρά Θάλασσα - τα έντομα
μαθαίνουν εύκολα, κυρίως, να κρύβονται ή έναν τρόπο αθόρυβης εξαφάνισης όταν τα
συναντάει η απειλητική σκιά του χεριού μας, ή ο Ηρακλής Οιταίος- Hercules
Oetaeus- γεμίζοντας άνανδρα τον ουρανό με θρήνους - η επιστροφή σας στην Πράγα
θα ήταν δεδομένη, θα ζούσατε από δω κι εμπρός με φωταγωγημένα τραμ, λαθραία
σύννεφα αποχαιρετισμών,- κι όταν σάς αγκάλιαζα έβρεχε, αλλά για μάς τα έντομα-
ασχέτως μεγέθους- η βροχή είναι καταφυγή- λιγότεροι άνθρωποι και μηχανές- ακόμα
κι ετοιμοθάνατα κολεόπτερα, όντας, στις αποβάθρες ή σε κατοικίες άγνωστες, δε
σεβόμαστε ούτε τους εφέστιους θεούς- την άλλη μέρα γύρευα σιωπηλά τις απουσίες.
[7]
δικός σας
τέταρτη επιστολή
Η ΑΝΑΤΟΛΗ
Αγαπητέ κύριε
....νομίζω ότι αυτή
θα είναι και η τελευταία επιστολή, μια διαίρεση στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα
περιέχει τη σταύρωση του ανθρώπου, αν και κατά βάθος έντομο, μ' ελάχιστες
κουβέντες αυτός υπήρξε ο λόγος μου και το πηλίκον της ύπαρξής μου, ενώ από ένα
τηλεγράφημα που στείλατε στη Μίλενα, προορισμός του ταξιδιού σας ήταν το
παραθαλάσσιο θέρετρο της Βαλτικής, Μύριτς,- έμαθα ότι εκεί γνωρίσατε την κ.
Ντόρα Ντιάμαντ, σύντροφο οριστική της ζωής σας, άλλωστε ποτέ δε θα μάθουμε
γιατί κρυβόμαστε στην πορεία, οι ευχές μου, λοιπόν, έχουν να κάνουν με την
πλάνη των πραγμάτων, την κάθε πλάνη, γιατί μια μέρα η αλήθεια είναι έτοιμη
χωρίς αναζήτηση ή πρόσθετο κόπο, τώρα πια δεν είμαι μόνος ούτ' εγώ, η Μίλενα
απλά σάς έκρυψε τον έρωτά της για μένα, επειδή δεν είχατε την ωριμότητα να
δείτε ότι οι άνθρωποι ερωτεύονται και πέρα από τις συμβατικότητες που ζούνε -
ζήσαμε μια ζωή κρύβοντας τα χέρια μας στις τσέπες του άλλου, φυσικά υπήρξατε
ισχυρότερος από μένα, Διευθυντής των ονομαστών Γενικών Ασφαλειών, ενώ η
υπεροπλία σας ήταν σε κάθε επίπεδο προβεβλημένη και γεμάτη από την αναγνώριση
των άλλων -/ σκέφτομαι όταν βγω στη σύνταξη ν' ανοίξω έναν οίκο ανοχής για
κοιμισμένα κορίτσια, νομίζω εκεί θα ξαναβρούμε τους εαυτούς μας για ό,τι χάθηκε
στην άβυσσο του άγονου ερωτισμού που μάς ξεπέρασε, θα είστε ο επίσημος
προσκεκλημένος κάθε νύχτας, μπορεί μέχρι τότε οι συνήθειες των εντόμων να
επαναφέρουν την ανθρωπιά, όσο κι αν ακούγεται παράλογο, τα ελαττώματα των
τεράτων θα μάς προσφέρουνε την γαλήνη.
δικός σας
ΥΓ. : Κάποτε όλοι
αφηγούνται κι ένα τερατώδες ψέμα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ- ΑΝΑΦΟΡΕΣ
[1*], καφκικός ήρωας
στην ''Μεταμόρφωση'', που ένα πρωί ξύπνησε και ήταν μια τεράστια κατσαρίδα
[1**], Ιδανική μορφή
[2*], Γιασουνάρι
Καβαμπάτα, Το Σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών, Καστανιώτης 2010, μτφρ. Ε.
Κουκουμπάνη-Πολυτίμου
[2**], η από μηχανής
θεά, συνήθως εννοούνταν η θεά Αθηνά
[3*], κάτω από την
επιγραφή ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ Α'/ Γ. Σεφέρης
