Ο Βόιτσεκ και οι τεχνικές της εξουσίας

Συντάκτης : Έφη  Μαρίνου

«Βόιτσεκ». Το έργο του Γκέοργκ Μπίχνερ, σταθμός στην ιστορία του γερμανικού θεάτρου, παρουσιάζεται από το ΚΘΒΕ στο Βασιλικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη, μάλιστα πρώτη φορά παγκοσμίως σε ενιαία παράσταση (ακατάλληλη για ανηλίκους) ολόκληρο το αυθεντικό κείμενο, δηλαδή και τα τέσσερα χειρόγραφα σχεδιάσματα του Μπίχνερ.

Ο Γκέοργκ Μπίχνερ πεθαίνει νεότατος το 1837, αφήνοντας τέσσερα δυσανάγνωστα χειρόγραφα, που κανείς δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους για πάνω από 40 χρόνια. Το 1879 υποβάλλονται σε χημική επεξεργασία, «συγκολλούνται» αυθαίρετα και εκδίδονται. Το 1913 το έργο παρουσιάζεται πρώτη φορά στη σκηνή και έκτοτε πλήθος σημαντικών καλλιτεχνών (Μπέργκμαν, Χέρτζογκ, Φόρμαν, Γουίλσον, Κέντριτζ, Λαμπιούτ) ασχολήθηκαν με τον γρίφο του «Βόιτσεκ», ενώ διασκευάστηκε για τον κινηματογράφο (δέκα ταινίες), για την όπερα (Αλμπαν Μπεργκ), για κόμικς.

Ο «Βόιτσεκ», αρχετυπικός ήρωας του 20ού αιώνα, γράφτηκε το 1836 από τον νεαρό Γερμανό ποιητή Μπίχνερ και βασίζεται στην πραγματική ιστορία ενός στρατιώτη στη Λιψία του 1821, που οδηγείται στην τρέλα λόγω περίεργων ιατρικών πειραμάτων στον στρατό και με αφορμή την απιστία της ερωμένης του Μαρίας. Καταλήγει να την δολοφονήσει, ακολουθεί μια πολύκροτη και πολυετής δίκη –πρώτη φορά εξετάζεται κατηγορούμενος από ψυχίατρο– κι ένας δημόσιος απαγχονισμός.

Μια ιστορία, τέσσερις διαφορετικές εκδοχές, τέσσερις υποθέσεις για ένα φόνο. Θεατρικό έργο που έμεινε ημιτελές, τέσσερα ανολοκλήρωτα χειρόγραφα, σαράντα εννέα σκηνές, άλλες μοναδικές, άλλες επαναλαμβανόμενες, με πολλές δυνατότητες ανασύνθεσης. Ενας αλλιώτικος Βόιτσεκ με παράθυρα ανοιχτά για διαφορετικό φινάλε.

«Είναι ο άνθρωπος, πιεσμένος από τις θρησκείες, το κράτος, τον στρατό, τα συμβατικά μοντέλα και ιδεοληψίες που “ενστάλαξαν” στο ανθρώπινο μυαλό οι τεχνικοί της εξουσίας χειραγωγώντας μας», λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Σταύρος Τσακίρης. «Οι λακέδες αυτής της “ιδεολογίας” μέσα από ένα σύστημα “λογικών” θέλουν να μας πείσουν ότι αυτό απαιτεί το ηθικό, το θέλημα του Θεού».

• Πόσο δυσκολεύει σκηνοθετικά ένα ανολοκλήρωτο έργο;

Τα ημιτελή χειρόγραφα του Μπίχνερ προβλημάτισαν επί χρόνια φιλολόγους, θεατρολόγους, καλλιτέχνες. Δεν είναι ολοκληρωμένη ούτε η φόρμα του, ούτε η δομή του, αλλά ούτε και ο μύθος του. Ομως αυτό το ατελές κείμενο έχει πολύ δυναμικά στοιχεία. Κατ' αρχήν οι ήρωές του, μεσούντος του ρομαντισμού, δεν είναι ευγενείς, ούτε καν αστοί, αλλά προλετάριοι.

Η θεματογραφία του είναι αιρετική, ο συγγραφέας στέκεται απέναντι σε όποιο ιδεολογικό ταμπού περί πνευματικότητας του ανθρώπου και διαχωρισμού του από τ’ άλλα ζώα ως εκλεκτό δημιούργημα του Θεού. Επιπλέον, μέσα στον 19ο αιώνα ο νεαρός Μπίχνερ απαλλάσσεται και από τη λογοτεχνικότατα, βρίσκει τον καθαρό, δραστικό λόγο του θεάτρου – ζητούμενο και στην εποχή μας.

Οι σκηνές είναι μικρής διάρκειας, σχεδόν κινηματογραφικής λογικής και μόνο με τη διαλεκτική σχέση μεταξύ τους ολοκληρώνουν την αφήγηση. Δεν πρόκειται καν για αποσπασματικό κείμενο. Είναι σπαράγματα σκηνών, σκόρπιων προτάσεων, λέξεων.

Συχνά δεν έχουν καν το πρόθεμα του προσώπου που μιλάει. Για να δώσουμε ένα μύθο και συνέπεια χαρακτήρων ακολουθήσαμε δυο αυθαίρετα αλλά νόμιμα ιδεολογήματα: τη σειρά των γεγονότων της δικαστικής περιπέτειας του αληθινού Βόιτσεκ. Κάθε σχεδίασμα έγινε μια διαφορετική εκδοχή στην υπόθεση. Με οδηγό μια δοκιμιακή μεθοδολογία, δημιουργήθηκε μια μεγαλύτερη φόρμα πάνω από το έργο με γενικό διακύβευμα να εξετάσουμε την υποκειμενικότητα της όποιας μαρτυρίας.

• Η ζωντανή μουσική πώς εντάσσεται;

Επρεπε η δοκιμιακή φόρμα να μην αφαιρέσει το στοιχείο της απόλαυσης από μια θεατρική πράξη. Στην προσπάθεια σύνθεσης του μύθου καταλήξαμε στο σχήμα ότι οι ήρωες λόγω της στρατιωτικής τους ιδιότητας ζουν σ’ ένα στρατόπεδο, εκεί διαδραματίζεται και η ιστορία.

Αξιοποιήσαμε την ύπαρξη μιας ταβέρνας –αναφέρεται στις σημειώσεις του Μπίχνερ– δημιουργώντας την συνθήκη δορυφορικών χώρων γύρω από το στρατόπεδο με τα αντίστοιχα επαγγέλματα, πορνεία, μπαρ, εμπορικά. Αυτό το πλαίσιο επέτρεψε, αφού οι ήρωες συναντιούνται τα βράδια σ’ αυτούς τους χώρους, να συμμετέχουν πέρα από τους ρόλους τους ως μουσικοί, τραγουδίστριες, θαμώνες.

• Το έργο αφορά την εποχή μας;

Ζούμε την ανέχεια, τον εξευτελισμό της αξιοπρέπειας, την αμάθεια, την καταπίεση. Οσο υπάρχει αδικία, μηχανισμοί χειραγώγησης της ανθρώπινης σκέψης, θέλω να συντάσσομαι με όσους επιμένουν στο «ενάντια». Οι εποχές είναι δύσκολες. Ο πανικός δεν ωφελεί, ας πρυτανεύσει η στρατηγική. Οι εποχές της ευημερίας στοχεύουν στην ανιστορική συνείδηση των ανθρώπων για τον φυσικό προορισμό τους και το γιγάντεμα του αμοραλισμού.

Ας γίνουν λοιπόν αυτονόητες οι ηθικές υποχρεώσεις στους «πολλούς». Το έργο μας να συνομιλεί με την τέχνη μας προς όφελος των «πολλών»... Δεν θέλω να μιλήσω για προσωπικές περιπέτειες, για τραύματα του επαγγελματικού μου χώρου. Η αυτοαναφαρικότητα είναι ασθένεια και η ομφαλοσκόπηση σκλαβιά.

Κάθε μέρα καταστρώνω καινούργια σχέδια χωρίς να υπολογίζω αν αποτύχουν. Το μεγάλο μου όνειρο είναι το «Επος του Διγενή Ακρίτα». Μαζί με συνεργάτες να δημιουργήσουμε μια κιβωτό της ελληνικής όρασης, μελωδικότητας, εκφραστικής διαύγειας, κινησιολογικού κώδικα.

Info:

ΚΘΒΕ/Βασιλικό Θέατρο. «Βόιτσεκ» του Γκ. Μπίχνερ. Σκηνοθεσία- Επεξεργασία κειμένου- Φωτισμοί: Σταύρος Τσακίρης. Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος.

Σκηνικά-Κοστούμια- Flash animation: Αλέξανδρος Ψυχούλης. Μουσική: Μίνως Μάτσας.

Δραματoλογία-Στίχοι: Λουίζα Αρκουμανέα. Μουσική διδασκαλία: Νίκος Βουδούρης, Χρύσα Τουμανίδου.

Παίζουν: Νεφέλη Ανθοπούλου, Αννα Ευθυμίου, Γιώργος Κολοβός, Χρίστος Νταρακτσής, Ευγενία Πανταζόγλου, Χρήστος Παπαδημητρίου, Νίκος Πολοζιάνης, Τάσος Ροδοβίτης, Αλεξία Σαπρανίδου, Χρίστος Στυλιανού (Βόυτσεκ), Γιάννης Τσάτσαρης, Ορέστης Χαλκιάς, Κωνσταντίνος Χατζησάββας.

Οι φτωχοί … φτωχότεροι και οι πλούσιοι … πλουσιότεροι - Μήπως κάτι πάει πολύ λάθος;;;

Η ανισότητα όλο και χειροτερεύει…

Το 82% του πλούτου που δημιουργήθηκε πέρυσι ανά τον κόσμο πήγε στα χέρια του 1% του πιο πλούσιου πληθυσμού παγκοσμίως, ενώ οι 3,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι, που αποτελούν μόνο το 50% των πιο φτωχών της ανθρωπότητας, έμειναν με τα χέρια άδεια.

Η οικονομία μας νοσεί, και ως νοσούσα διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Δίνει τη δυνατότητα σε μια μικρή ελίτ να συσσωρεύει τεράστιο πλούτο σε βάρος εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, συχνά γυναικών, που ψευτοζούν με αμοιβές πείνας και με στερήσεις σε βασικά δικαιώματα.

Ζούμε σε έναν κόσμο που γίνεται συνεχώς όλο και πιο άνισος!

Η κακά αμειβόμενη εργασία των πολλών στηρίζει τον εξαιρετικά μεγάλο πλούτο των λίγων. Η οικονομία μας είναι χτισμένη στην πλάτη των απλών εργατών που είναι παγιδευμένοι στη φτώχεια τους, ενώ τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης εξακολουθούν να συγκεντρώνονται σε όλο και λιγότερα χέρια στην κορυφή.

Οι γυναίκες είναι οι πιο αδικημένες όλων, καθώς αντιμετωπίζουν αξιοσημείωτες διακρίσεις στον χώρο εργασίας, και αναλαμβάνουν δυσανάλογο όγκο μη αμειβόμενης δουλειάς στο σπίτι.

Οι μεγάλες εταιρείες και οι πολύ πλούσιοι άνθρωποι διαδραματίζουν βασικότατο ρόλο στη διεύρυνση αυτού του χάσματος. Χρησιμοποιούν τη δύναμη και την επιρροή τους για να εξασφαλίζουν ότι η κυβερνητική πολιτική θα λειτουργεί προς το συμφέρον τους. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, δηλαδή, στοχεύουν και πραγματοποιούν με τρόπο αμείλικτο τη μεγιστοποίηση των αποδόσεων προς όφελος των μετόχων τους - ασχέτως αν αυτό οδηγεί σε μείωση μισθών ή σε ‘παράκαμψη’ του εκάστοτε φορολογικού καθεστώτος.

Αυτό που εκτυλίσσεται, λοιπόν, μπροστά στα μάτια μας είναι μια ακραία φτώχεια έναντι ενός ακραίου πλούτου. Πόσο μεγάλο, όμως, είναι το χάσμα της ανισότητας;

Αύξηση Δισεκατομμυριούχων

Πέρυσι παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση δισεκατομμυριούχων στην ιστορία της ανθρωπότητας … ένας κάθε 2 ημέρες. Οι δισεκατομμυριούχοι είδαν τον πλούτο τους να αυξάνεται κατά 762 δισεκατομμύρια δολάρια σε μόλις 12 μήνες, από Μάρτιο του 2016 μέχρι Μάρτιο του 2017.

Αυτή η τεράστια αύξηση θα μπορούσε να έχει τερματίσει την ακραία φτώχεια σε παγκόσμιο επίπεδο … πάνω από 7 φορές. Την τελευταία δεκαετία οι απλοί εργάτες είδαν τα εισοδήματά τους να αυξάνονται κατά 2% κάθε χρόνο, ενώ οι δισεκατομμυριούχοι κατά 13% το χρόνο.

Εργαζόμενες Γυναίκες

Οι γυναίκες ανά τον κόσμο συνεχίζουν να βγάζουν λιγότερα από τους άνδρες και να εργάζονται στις πιο χαμηλόμισθες και στις πιο επισφαλείς θέσεις.

Παγκοσμίως, η συμμετοχή των γυναικών στο επίσημα καταγεγραμμένο εργατικό δυναμικό είναι κατά 26% χαμηλότερη έναντι των ανδρών.

Επίσης, το χάσμα που δημιουργείτε ανάμεσα στα 2 φύλα όσον αφορά στις επαγγελματικές αμοιβές τους ανέρχεται στο 23% υπέρ των ανδρών.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Forum αν ο ρυθμός διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα, αυτό το χάσμα του 23% θα καλυφθεί … μετά από 217 χρόνια.

Μικροπαραγωγοί Τροφίμων

Πάρα πολλοί φτωχοί άνθρωποι εισπράττουν εισοδήματα από γεωργικές καλλιέργειες και από παραγωγικές μονάδες μικρής κλίμακας. Δυστυχώς, όμως,αποτελούν μέρος ενός παγκόσμιου συστήματος στην Παραγωγή Τροφίμων που τους κρατά δέσμιους σε συνθήκες φτώχειας και αδυναμίας.

Για παράδειγμα, στην παγκόσμια αλυσίδα υπεραξίας του κακάο, το 75% του παγκόσμιου εμπορίου ελέγχεται μόνο από 8 εμπορικές εταιρείες και εταιρείες επεξεργασίας.

Επίσης, λιγότερο από το 6% της αξίας μιας σοκολάτας φτάνει ως κέρδος στους αγρότες που ασχολούνται με το κακάο. Τη δεκαετία του 1980 το ποσοστό αυτό ήταν 18%.

Εργαζόμενοι Φτωχοί

Το να εργάζεσαι, λοιπόν, δε σημαίνει ότι δεν είσαι φτωχός. Συχνά, οι εργάτες που καταφέρνουν να ξεφύγουν από την ακραία φτώχεια παραμένουν φτωχοί, με χρέη και καθημερινό αγώνα να ταΐσουν τις οικογένειές τους.

Περίπου το 56% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με κάτι ανάμεσα σε 2 και 10 δολάρια την ημέρα.

Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας εκτιμά ότι σχεδόν 1 στους 3 εργάτες στις αναπτυσσόμενες χώρες ζει σε συνθήκες φτώχειας.

Ένας Διευθύνων Σύμβουλος (CEO), για παράδειγμα, που εργάζεται σε μια από τις 5 κορυφαίες εταιρείες μόδας στον κόσμο χρειάζεται μόνο 4 μέρες εργασίας για να εισπράξει ό,τι θα έχει εισπράξει ένας εργάτης από το Μπαγκλαντές, στον τομέα της ένδυσης, μέχρι το τέλος της ζωής του.

Δεν υπάρχει αυτήν τη στιγμή πολιτικός ή επιχειρηματίας που να μην ισχυρίζεται ότι ανησυχεί για την ανισότητα. Όμως, οι πράξεις και όχι οι λέξεις είναι αυτό που μετράει!

Αν δεν κλείσει η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ο στόχος της εξάλειψης της ακραίας φτώχειας δε θα επιτευχθεί, και σχεδόν μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι το 2030 θα ζουν ακόμα με λιγότερα από 1,90 δολάρια την ημέρα.

Μπορούμε, όμως, να το αλλάξουμε αυτό. Για να βάλουμε ένα τέλος στην ανισότητα θα πρέπει να χτίσουμε μια πιο ανθρώπινη οικονομία που να λειτουργεί για όλους και όχι μόνο για τους λίγους τυχερούς…

…μια οικονομία που να ανταμείβει την εργασία και όχι τον πλούτο.

Πηγή: Oxfam International

Αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα στατιστική ανάλυση μας τη δίνει ο διεθνής οργανισμός Oxfam, που δρα ενάντια στην ακρότητα της φτώχειας.

Όλοι … αλίμονο! … γνωρίζουμε την ύπαρξη της φτώχειας, αλλά ελάχιστοι τα βάθη της ανέχειας που κυκλοφορούν παγκοσμίως.

Είναι τόσο στενάχωρα τα στοιχεία που πραγματικά απορείς για τη διάχυτη απάθεια στους κλειστούς άνωθεν κύκλους … εκεί που τα δισεκατομμύρια ρέουν με ευκολία.

Αυτά τα εκατομμύρια των ταλαίπωρων σχοινοβατών … ωσάν καταραμένοι … γεννήθηκαν στον πάτο του πηγαδιού. Εκεί στο μαύρο σκοτάδι του ‘zero point’ η σωτηρία ΔΕΝ είναι … σε καμία περίπτωση!!! … προσωπική τους υπόθεση.

Εδώ, “ΚΑΠΟΙΟΙ” πρέπει να σηκώσουν το πεταμένο γάντι, που όλοι κοιτούν απορημένοι, και να απλώσουν χείρα βοηθείας.

Η 32χρονη γυναίκα παρακάτω είναι η Lan από το Βιετνάμ. Σύζυγος άρρωστου άνδρα και μητέρα 2 παιδιών.

Εργάζεται σε εργοστάσιο υπόδησης 9 ώρες τη μέρα, 6 μέρες την εβδομάδα. Επιπλέον 2 βράδια την εβδομάδα δουλεύει ως ράφτρα και την Κυριακή ως σερβιτόρα σε εστιατόριο. Ζει και εργάζεται μακριά από την οικογένειά της, την οποία βλέπει που και που, μιας και πρέπει να διανύσει 1500 χιλ. για να βρεθεί κοντά τους.

Φτιάχνει 1200 παπούτσια ημερησίως, αλλά η ίδια δεν μπορεί να αγοράσει ούτε ένα ζευγάρι για τα παιδιά της, καθότι η αμοιβή της στο εργοστάσιο είναι ... 1 δολάριο την ώρα!!!

Δε χρειάζονται παρά μόνο 3 λεπτά για να ‘έρθουμε στα ίσα μας’: