Θα
μπορούσε η Λουκρητία Βοργία να ζει στη σημερινή Ελλάδα; «Παντού υπάρχει ένας
Βοργίας», απαντά ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, καλώντας τους θεατές να ανακαλύψουν
πώς ένα έργο 182 ετών, γραμμένο από έναν μαιτρ του μυθιστορήματος, μπορεί να
ζωντανέψει μπροστά τους πιο επίκαιρο από ποτέ.
Από τη Μυρτώ Λιαλιούτη
Φωτογραφία
Βίκυ Γεωργοπούλου
Η ιστορία έχει αποδείξει πως, όταν οι δρόμοι των Βαλκάνιων
συναντιούνται, η κατάληξη με κάποιο τρόπο θα είναι ακραία: είτε θα λατρέψει ο
ένας τον άλλον, είτε θα γίνουν θανάσιμοι εχθροί. Στην περίπτωση του Νικίτα
Μιλιβόγιεβιτς, ευτυχώς ίσχυσε το πρώτο, κι έτσι ο σημαντικός Σέρβος σκηνοθέτης
(του οποίου η καριέρα στη χώρα μας ξεκίνησε 15 χρόνια πριν, στο πάλαι ποτέ
Θέατρο Αμόρε) κατέληξε να θεωρεί την Ελλάδα δεύτερο σπίτι του. «Δεν το λέω από
ευγένεια», σπεύδει αμέσως να τονίσει. Και η αλήθεια είναι πως ο τρόπος που
κουνάει τα χέρια του για να εξηγήσει αυτό που εννοεί και τα «εμείς» που
πηγαινοέρχονται στις κουβέντες του κάνουν τις συνοριακές γραμμές να
ξεθωριάζουν. Φέτος δεν επέλεξε τυχαία να παρουσιάσει τη Λουκρητία Βοργία
του Βίκτωρα Ουγκό. Για τον Μιλιβόγιεβιτς, οι κλασικοί έχουν αξία επειδή, χάρη
στα αέναα γυρίσματα της ιστορίας, αντανακλούν τα βιώματα των θεατών. Ένα έργο
για τη διαφθορά της εξουσίας σίγουρα ταιριάζει στο εδώ και στο τώρα, ακόμα κι
αν αναφέρεται στην Ιταλία του 15ου αιώνα. «Ως σκηνοθέτης, οφείλω να μιλήσω»,
εξηγεί. «Είναι το μόνο που μπορώ να κάνω».
Έχετε έρθει πολλές φορές στην Ελλάδα. Όμως αυτή τη φορά έρχεστε σε
εποχή αβεβαιότητας.
Έχω εκπλαγεί από το πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα και πόσο
γρήγορα. Στη Σερβία το γνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα της δραματικής αλλαγής.
Είμαστε μικρές χώρες. Έχουμε τόσες ομοιότητες στην ιστορία μας και βρισκόμαστε
πάντα στα χέρια των πιο ισχυρών. Οπότε σας καταλαβαίνω, τρέφω αμέριστη
συμπάθεια για τους Έλληνες. Έγιναν πολλά λάθη και από τις δύο πλευρές. Πιστεύω
πως το ταξίδι είναι ακόμα μεγάλο, με πολλές δυσκολίες. Και είναι κρίμα, γιατί
θυμάμαι στιγμές που ερχόμουν από τη Σερβία και η Ελλάδα φάνταζε παράδεισος.
Η Λουκρητία Βοργία έχει κάποια αναφορά στη σημερινή κατάσταση;
Εννοείται! Συνέχεια ανακαλύπτω καινούργιες. Αν κοιτάξουμε
γύρω μας, παντού υπάρχει ένας Βοργίας, διαφορετικός στην επιφάνεια, άλλος στην
πραγματικότητα. Ποτέ δεν ξέρεις ποιο είναι το πρόσωπο που κρύβει. Οι Βοργίες
είναι πολύ γνωστό όνομα και όλοι νομίζουν ότι ξέρουν κάτι γι’ αυτούς, αλλά
κανείς δεν ξέρει ακριβώς την ιστορία τους. Η πρώτη σκέψη είναι ότι αναφερόμαστε
σε μια σκοτεινή περίοδο της Ιταλίας, με διαφθορά και πολλά πολιτικά παιχνίδια
εξουσίας. Όμως αυτά τα πράγματα είναι διαχρονικά, θα μπορούσαν να αναφέρονται
στο τώρα. Είναι κομμάτια της δικής μας πραγματικότητας. Γελούσαμε χθες στην
πρόβα με τη διαχρονικότητα του κειμένου. Οι φράσεις και τα περιστατικά
ζωντάνεψαν μπροστά μας, λες και μιλούσαμε για όσα συνέβησαν πριν λίγες μέρες.
Το ήξερα από την αρχή πως έτσι θα ήταν τα πράγματα, γι’ αυτό διάλεξα το
συγκεκριμένο έργο. Όμως η πραγματικότητα το έκανε ακόμα πιο επίκαιρο.
Αυτή η ανάγκη για εξουσία υπάρχει στη φύση του ανθρώπου ή
δημιουργείται από το σύστημα;
Οι άνθρωποι φτιάχνουν το σύστημα. Έχουν περάσει τόσοι αιώνες
ανθρώπινου πολιτισμού και ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να φτιάξουμε μια πιο
δίκαιη κοινωνία. Ό,τι κι αν προσπαθήσαμε έχει αποτύχει. Δεν είμαστε έτοιμοι ν’
αλλάξουμε τον κόσμο, αυτή είναι η φύση μας. Ο Μακιαβέλι ζει ακόμα! «Ο σκοπός
αγιάζει τα μέσα»: αυτός ο μηχανισμός κινεί και τον δικό μας κόσμο. Ο Μακιαβέλι,
ξέρετε, ζούσε την ίδια εποχή με τους Βοργίες. Το περίεργο είναι ότι τότε ζούσαν
και μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως ο Ντα Βίντσι και ο Μιχαήλ Άγγελος. Πώς μπορεί την
ίδια περίοδο να δημιουργήθηκαν τόσο υπέροχα και τόσο σκοτεινά ρεύματα;
Παλιότερα, κάτι τέτοιο μου φαινόταν πολύ παράξενο. Αλλά έτσι είναι η ανθρώπινη
φύση. Όσο κι αν, με τα χρόνια, δεν ξαφνιάζομαι πια, ως σκηνοθέτης οφείλω να
μιλήσω γι’ αυτήν τη σύγκρουση. Είναι το μόνο που μπορώ να κάνω.
Η Λουκρητία Βοργία θεωρείται «η μητέρα όλων των κακών» της εποχής
της. Μήπως αυτός ο τίτλος είναι υπερβολικός για μια γυναίκα;
Νομίζω πως η άποψη που έχουμε για τη Λουκρητία βασίζεται
περισσότερο στο μύθο του ονόματός της, παρά στην ίδια. Η ιστορία της στην
πραγματικότητα είναι πολύ θλιβερή. Χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο στα χέρια της
οικογένειάς της, χωρίς έλεος. Σημασία είχε μόνο ο στόχος. Όλα όσα έκαναν τα
φόρτωσαν στην πλάτη της, ήταν το ευκολότερο θύμα – και εξαιτίας του φύλου της.
Συνήθως προτιμάτε νεωτερικές αναγνώσεις ενός έργου. Πώς διαλέγετε
τι θα αναλάβετε να σκηνοθετήσετε κάθε φορά;
Πρέπει να βρω μια αναφορά στο σήμερα. Αν δεν μπορέσω να το
κάνω, δεν ξεκινάω καν, δεν ενδιαφέρομαι. Μου έχει συμβεί πολλές φορές να μου
προτείνουν ένα έργο σε καλές συνθήκες, με πολλά λεφτά, το οποίο δεν είναι για
μένα, δεν μου ταιριάζει. Αυτά τα απορρίπτω. Η ιστορία όμως κάνει κύκλους, τα
πράγματα επαναλαμβάνονται και τα κλασικά έργα αντανακλούν την εποχή σου στον
καθρέφτη. Η Λουκρητία Βοργία είναι μια τέτοια ιστορία. Καμιά φορά, μέχρι που
αναγνωρίζεις και το μέλλον. Όμως οι μοντέρνες αναγνώσεις δεν είναι εύκολες.
Μερικές φορές νομίζουμε ότι είναι αρκετό να βάλουμε μοντέρνα ρούχα στους
ηθοποιούς. Το σημαντικό είναι η ιδέα από πίσω, η ουσία, η συναισθηματική
αναγνώριση μιας κατάστασης, όχι η επιβολή της φόρμας. Αν είμαστε τυχεροί, οι
θεατές θα αναγνωρίσουν κοινά βιώματα. Μερικές φορές δουλεύει, άλλες όχι τόσο
πολύ. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να πω πως έχω εξαιρετικούς ηθοποιούς, με
εξαίρετο ταλέντο. Παρά την κατάσταση, έρχονται κάθε μέρα στην δουλειά.
Αποφασίσαμε να μη σταματήσουμε τις πρόβες. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Να
καθόμαστε στο σπίτι και να χαζεύουμε την τηλεόραση; Δεν είναι εύκολο, αλλά
είμαι ευγνώμων για την υποστήριξή τους στην παράσταση. Κάθε μέρα μπορεί να μας
φέρει νέες εξελίξεις, αλλά δεν πτοούμαστε. Θυμάμαι ότι την περίοδο των
βομβαρδισμών στην Σερβία, δεν μπορούσαμε να παίζουμε το βράδυ. Εγώ έκανα τις
παραστάσεις στο Εθνικό Θέατρο το μεσημέρι και ο κόσμος ερχόταν, γέμιζε το
θέατρο. Αυτό πραγματικά σημαίνει αντίσταση.
Ας μιλήσουμε για τη Σερβία. Έχει περάσει μια εικοσαετία από τον
γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Πριν λίγο καιρό είχαμε την επέτειο μνήμης για τη
Σρεμπρένιτσα. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα;
Καταρχάς πρέπει να πω κάτι. Τη
δεκαετία του ’90, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθούσε να φτιάξει μια ομοσπονδία
αποτελούμενη από πολλές χώρες, χωρίς σύνορα, με ενιαίο νόμισμα. Όμως την ίδια
στιγμή κατέστρεφε την Γιουγκοσλαβία, η οποία είναι παράδειγμα αυτού του
μοντέλου. Θα μπορούσαμε να είμαστε μια πολύ καλή παρακαταθήκη για την Ευρώπη.
Είναι κρίμα. Οι άνθρωποι που έχουν την εξουσία κάνουν πάντα αυτό που τους
συμφέρει περισσότερο. Θυμώνω με την κατάληξη της Γιουγκοσλαβίας, όμως πρέπει να
είμαι ειλικρινής. Πολλές ενοχές βαραίνουν και τη δική μας πλευρά, γιατί δεν
ήμασταν ικανοί να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας. Επικράτησαν τρελές ιδέες,
τις οποίες κανείς δεν μπόρεσε να ελέγξει. Φέραμε παλιές, ιστορικές διαφορές
μέσα στην καθημερινότητά μας. Η ιστορία της Σερβίας ήταν περήφανη, αν αναλογιστεί
κανείς τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και ξαφνικά, στο τέλος του αιώνα,
επικράτησε η ντροπή. Μέσα σε πέντε χρόνια, καταστράφηκαν όλα. Είναι εντελώς
τρελό! Οι πληγές θα χρειαστούν δεκαετίες για να κλείσουν. Ακόμα και σήμερα, τα
πράγματα είναι δύσκολα. Στη Σρεμπρένιτσα, ας πούμε, καταλαβαίνω απολύτως τους
ανθρώπους που έχασαν τα σπίτια και την οικογένειά τους. Η επιστροφή στην
κανονικότητα είναι μια αργή διαδικασία. Όλες οι πλευρές έκαναν φρικτά πράγματα
στον πόλεμο. Η ζωή είναι μικρή και μακάρι να μην περνούσε με πολέμους και
πληθωρισμό και οικονομική κρίση. Πλέον τα πράγματα είναι καλύτερα και οι
κυβερνήσεις προσπαθούν να βρουν τις κατάλληλες ισορροπίες. Τα πάντα είναι θέμα
ισορροπιών, όμως ας μην έχουμε αυταπάτες: οι αποφάσεις δεν είναι δικές μας.
greekfestival.gr
