Το καθεστώς ελέγχου πυραυλικής τεχνολογίας (Missile Technology Control Regime - ΜTCR) δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του G7, τον Απρίλιο του 1987. Ο σκοπός ήταν ο έλεγχος μη επανδρωμένων ιπτάμενων συστημάτων, τα οποία θα μπορούσαν να μεταφέρουν «ωφέλιμο φορτίο κρούσης» μέχρι 500 kg σε απόσταση 300 χλμ.
Το 1992 η MTCR διεύρυνε το πεδίο ελέγχου, εφόσον αυτός αφορούσε πλέον κάθε πτήση με φορτίο όπλων μαζικής καταστροφής. Σήμερα, οι συμμετέχοντες ανέρχονται στους 35, με τελευταία ένταξη της Ινδίας στις 27.06.2016.
Χαρακτηριστικό της απροθυμίας της Τουρκίας να συμμετάσχει είναι το γεγονός ότι εντάχθηκε εκ των υστέρων, το 1997, τη στιγμή που η συντριπτική πλειοψηφία των νατοϊκών εταίρων, της Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης, εντάχθηκε τα έτη 1990 - 1993.
Από τις χώρες του ΝΑΤΟ δεν μετέχουν οι Αλβανία, Κροατία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία.
Η MTCR δεν είναι συμφωνία. Θα πρέπει να θεωρηθεί ως «άτυπη πολιτική συνεννόηση» (informalpoliticalunderstanding). Δεν επιβάλλει στα μέλη νομικά δεσμευτικούς κανόνες.
Χωρίς να υπάρχει άμεση νομική σύνδεση με τα Η.Ε., οι σκοποί της MTCR ευθυγραμμίζονται με τις πρωτοβουλίες και την πολιτική περί μη διασποράς και ελέγχου εξοπλισμών των Η.Ε.
Αντιπυραυλικό σύστημα Τουρκίας
Στην προσπάθειά της να επεκτείνει το αντι-πυραυλικό της σύστημα η Τουρκία προβάλλει δύο «άλλοθι» : Το Ιράν και το ΙSIS. Τόνοι μελανιού έχουν χυθεί στην κατεύθυνση αυτή από εγχώριες και διεθνείς «επί παραγγελία» γραφίδες.
Τα στατιστικά διίστανται ως προς τις στρατιωτικές δαπάνες της Τουρκίας : To GlobalFirePower κατατάσει την Τουρκία στη 15η θέση παγκοσμίως ως προς τις στρατιωτικές δαπάνες, με 18,2 δις δολ. (με κατά κεφαλή συμμετοχή 1,56), ενώ το Global Security αναβιβάζει τις στρατιωτικές της δαπάνες για το 2014 σε 22,6 δις δολ., πάλι στη 15η θέση παγκοσμίως (σημ. όλα τα δεδομένα και οι ναφορές που εμπεριέχονται στο παρόν, διατίθενται ελεύθερα στο διαδίκτυο).
Στο σύνολο του εξοπλισμού της Τουρκίας θα πρέπει να προστεθεί η εξ αρχής από το 1999 συμμετοχή της στο consortium, με κύριο μέτοχο τις Η.Π.Α. για την κατασκευή και προτημισιακή αγορά του υπερ-αεροπλάνου F-35 ή Joint Fight Striker - JFS.
Παράλληλα, δεν διαλανθάνει της προσοχής ότι το 2009 η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Ρωσία για την κατασκευή τεσσάρων πυρηνικών αντιδραστήρων στην πόλη Akkuyu πλησίον της Μερσίνης. Το σύνολο των αντιδραστήρων, ο κάθε ένας από τους οποίους θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια 1. 200 MW ετησίως, υπολογίζεται να τεθεί σε λειτουργία το 2019.
Την 1η Οκτωβρίου 2013 ανακοινώθηκε εκ μέρους της Τουρκίας ότι η κινεζική εταιρεία Precision Machinery Import - Export Corporation (CPMIEC) - στην οποία είχαν επιβληθεί κυρώσεις λόγω των δραστηριοτήτων της σε Πακιστάν και Ιράν (!) - θα κατασκεύαζε τoπρώτo μακράς εμβέλειας αντι-αεροπορικό και αντι-πυραυλικό σύστημά της(long - range air defense and anti-missile system).
Οπως πολλοί αναλυτές παρατηρούν, η Τουρκία θα μπορούσε να καλύψει, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό αν όχι πλήρως, τις αμυντικές της ανάγκες και με τα υπάρχοντα συστήματα του ΝΑΤΟ. Δεν το θέλησε, προφανώς διότι ήταν αναγκασμένη να «μοιράζεται» τα δεδομένα της άμυνας αυτής και με το Ισραήλ!
Ναι, προτίμησε να συνάψει (πρόσθετη) σύμβαση ύψους 3,44 δις!
Για να «καθησυχάσει» αναμενόμενες ανησυχίες των συμμάχων, η Τουρκία άρχισε «παράλληλες συνομιλίες» με τις αμερικανικές εταιρείες Lockheed Martin και Raytheon, κατασκευάστριες του συστήματος Patriot, αλλά και με την ευρωπαϊκή (γαλλο-ιταλική) Εurosam, κατασκευάστρια των αντι-αεροπορικών και αντι-πυραυλικών σύστημάτωνSAM και SAMP/T.
Τον Νοέμβριο 2015 η Τουρκία ανακοίνωσε ότι σταματά τις συνομιλίες με όλους και ότι τo πρώτo μακράς εμβέλειας αντι-αεροπορικό και αντι-πυραυλικό σύστημά της θα το αναλάβουν οι τουρκικές εταιρείες Aselsan και Roketsan.
Τον Φεβρουάριο 2016, η Τουρκία δεν απέκλεισε την σύπραξη των ανωτέρω δύο τουρκικών εταιρειών Aselsan και Roketsan με τις Lockheed Martin και Raytheon ή την Εurosam!
Tον Νοέμβριο 2016 ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας FikriIsik επιβεβαίωσε συνομιλίες με τη Ρωσία καθώς και τη «θετική ανταπόκριση ρωσικής πλευράς για μια ενδεχόμενη συμφωνία». Περαιτέρω, ο Υφυπουργός για την αμυντική βιομηχανία Ismail Demir δήλωσε ότι «η Τουρκία είναι έτοιμη να συζητήσει με κάθε ενδιαφερόμενο, Ρωσίας και Κίνας συμπεριλαμβανομένων».
Στην πολιτική θεώρηση του θέματος δεν θα πρέπει να διαλάθει της προσοχής το επισημαινόμενο από πολλούς αναλυτές «μίσος του Erdogan για την Δύση», και οι κατ΄επανάληψη δημόσιες δηλώσεις του για ανάπτυξη των σχέσεων με τον κινεζο-ρωσικής κηδεμονίας Οργανισμό Συνεργασίας της Σανγκάης, ως «εναλλακτική» έναντι της ΕΕ και, κατά το δυνατό, και έναντι του ΝΑΤΟ.
Κριτική
Σε όλη την διάρκεια της προοπτικής συνεργασίας στον τομέα αυτό με Κίνα ή Ρωσία, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ και πολιτικοί αναλυτές δεν έκρυψαν τον προβληματισμό τους, θεωρώντας τη συνεργασία αυτή ως δημιουργία «δούρειου ίππου» εντός ΝΑΤΟ.
Σε δηλώσεις του, Απρίλιο 2014, ο Τούρκος Υπουργός ΑμυναςFikriIsik υπογράμμιζε : «Η παραγωγή στρατιωτικού και ειδικού εξοπλιστικού υλικού στα εργοστάσια υπόκειται στον έλεγχο MTCR, και οι αγοραστές χρειάζονται άδεια από τις παραγωγές χώρες για να αποκτήσουν αυτό το υλικό. Σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες, η Τουρκία είναι υπογράφον κράτος μέλος και, ως εκ τούτου, χρειαζόμαστε την άδεια από κάθε προμηθεύτρια εταιρεία για να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε κεφαλές και βόμβες. Kαι θα αποτύχουμε σε αυτό, αν η όποια συγκεκριμένη χώρα δεν επιτρέψει στην αντίστοιχη εταιρεία της να μας τα προμηθεύσει. Θέλουμε να θέσουμε τέλος σ’ αυτό το πρόβλημα και να παράγουμε το συγκεκριμένο υλικό μόνοι μας».
Οπως ήταν αναμενόμενο, οι ανωτέρω δηλώσεις σήκωσαν θύελλα προβληματισμού και οξείας διεθνούς κριτικής από αξιωματούχους οι οποίοι θεώρησαν την πρωτοβουλία αυτή ως προσπάθεια να παρακαμφθούν εμμέσως οι κανόνες του MTCR.
Ο γνωστός πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος BurakBekdil - διωχθείς από το καθεστώς Εrdogan - σε άρθρο του στο διαδικτυακό Al-Monitor, 07.02.2014, με τίτλο«DoesTurkeyreallyneedlongrangemissiles?», μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει :
«Στα τέλη 2011, προς υπερηφάνεια όλων των Τούρκων, το κρατικό Ινστιτούτο ΕρευναςTUBITAK, ανακοίνωσε ότι το επιστημονικό επιτελείο του θα ολοκληρώσει σύντομα την κατασκευή ενός πυραύλου με ακτίνα δράσης 1.500 χλμ. και το 2014 την κατασκευή ενός άλλου με ακτίνα δράσης 2.500 χλμ. Ενας άλλος πύραυλος με ακτίνα δράσης 800 χλμ. είναι ήδη έτοιμος να «περάσει» τα τεστ ακριβείας.(σημ. Αυτό ήδη πραγματοποιήθηκε, 03.12.2016, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του ειδησεογραφικού πρακτορείου Anadolu).
Αυτό είναι ένα «περίεργο» πρόγραμμα, όχι μόνο με όρους στρατιωτικής τεχνολογίας, αλλά και σε σχέση με τα δεδομένα της διεθνούς πολιτικής και ασφάλειας. Με την Τουρκία στο επίκεντρο μιάς ακτίνας δράσης 2.500 χλμ. ορισμένες από τις πόλεις οι οποίες θεωρητικά θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο των πυραύλων συμπεριλαμβάνουν Αλγέρι, Αμμάν, Αμστερνταμ, Αθήνα, Βαρκελώνη, Βαρσοβία, Βηρυττό, Βιέννη, Βρυξέλλες, Γενεύη, Δαμασκό, Ζυρίχη, Κάϊρο, Κοπενχάγη, Κίεβο, Λονδίνο, Μιλάνο, Μόσχα, Παρίσι, Ρώμη, Στοκχόλμη, Τελ Αβιβ, Τεχεράνη, Τζέντα, Τρίπολη. Ποιές από τις ανωτέρω πόλεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν εν δυνάμει μελλοντική απειλή για την Τουρκία;».
Τελευταίες εξελίξεις
Τους τελευταίους μήνες παρατηρούμε τις κατωτέρω εξελίξεις :
Στις 12 Μαϊου 2017 η Τουρκία πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχή δοκιμή του νέου πυραύλου εδάφους-εδάφους μεγάλης εμβέλειας με την κωδική ονομασία «Bora» (Καταιγίδα). Αυτοί οι πύραυλοι φέρουν συμβατική κεφαλή βάρους 470 kg, με ακτίνα δράσης 280 χλμ. Και κατασκευάζονται από την τουρκική κρατική Roketsan, παράμετροι που οδήγησαν τον Τούρκο Υπουργό Αμυνας Fikri Isik να δηλώσει ότι «η Τουρκία έχει ήδη τη δυνατότητα να κατασκευάσει πυραύλους με τις δικές της δυνάμεις. Εχουμε απόλυτη αυτοπεποίθηση».
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι φιλοδοξίες των κατασκευαστών των πυραύλων Bora εκτείνονται σε ακτίνα δράσης μέχρι 1000 χλμ, παράγων που προκαλεί προφανώςπρόσθετο πονοκέφαλο στους αξιωματούχους του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, θα πρέπει υπογραμμισθεί υπιοχρέωση Τουρκίας όπως ενημερώνει ΝΑΤΟ και άλλους διεθνείς οργανισμούς για κάθε αλλαγή στο αντιπυραυλικό της σύστημα που θα μπορούσε να πλήξει στόχους σε ακτίνα 100 χλμ.
Πρόσφατα, η Medium Extended Air Defense System (MEADS) ένα αντιπυραυλικό σύστημα αναπτυσσόμενο από κοινού από Η.Π.Α., Γερμανία και Ιταλία προσέφερε μια «προσαρμοσμένη στα μέτρα της Τουρκίας εταιρική σχέση» (customizedpartnership). Ο Διευθυντής διεθνών σχέσεων της MEADS Mirko Niederkofler υπογράμμισε : «Προσφέρουμε ένα σύστημα ευέλικτο και συμβατό με τα ήδη υπάρχοντα τουρκικά συστήματα και μπορούμε να βοηθήσουμε την τουρκική βιομηχανία στην ανάπτυξη συστημάτων. Αυτό δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες για τη βελτίωση των τουρκικών δυνατοτήτων».
Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του συστήματος MEADS είναι το 360ο κατοπτευτικό ραντάρ του, με λειτουργία μεγάλης εμβέλειας και δυνατότητα να διακρίνει «τον φίλο από τον εχθρό»(!).
Μία από τις διαφορές του συστήματος MEADS με το ρωσικό σύστημα S-400, είναι ότι τα πρώτα έχουν εμβέλεια με δυνατότητα αναχαίτισης 1.000 χλμ., ενώ τα δεύτερα 3.500 χλμ. Τα MEADS, όμως, διακρίνονται για τις δυνατότητές τους στη κάθετη εκτόξευση.
Το στοίχημα
Από τις παρατηρήσεις των ειδικών ας συγκρατήσουμε ότι, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, οι βαλλιστικοί πύραυλοι, πολές φορές υστερούν σε ακρίβεια, μπορούν να αναχαιτισθούν και μπορούν να μεταφέρουν περιορισμένο «φορτίο» (με μέσο όρο 500 ως 1.000 kg). Αντίθετα, ένα συμβατικό F-16 μπορεί να μεταφέρει 4 ή 5 φορές μεγαλύτερο «φορτίο» και στον πόλεμο αποτελεί ένα ευκίνητο πλεονέκτημα στον αέρα.
Τότε γιατί η Τουρκία εμμένει τόσο πολύ στην ανάπτυξη αντιπυραυλικού συστήματος;
Τότε ποιά είναι η σημασία της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ;
Και, κυρίως, ποιοί είναι οι εν δυνάμει στόχοι του αντιπυραυλικού της συτήματος;
Η καλού σεναρίου ερμηνεία εστιάζει στην επιθυμία Erdogan να καυχηθεί στο εσωτερικό του ακροατήριο ότι «το πέτυχε», επιθυμία χρωματισμένη με αδρές πινελιές της νεο-οθωμανικής προσέγγισης.
Ορισμένοι, πάντως, αναλυτές παρατηρούν ότι η προτίμηση των πυραύλων ακολουθείται συνήθως από «αποτυχημένα κράτη» ή «κράτη-παρίες» (roguestates), εφόσον οι πύραυλοι μπορούν ευχερώς να μεταφέρουν βιολογικές, χημικές και πυρηνικές κεφαλές.
Ήδη από τον Ιανουάριο 2016 αναφέρεται αντίδραση Πρέσβεως χώρας μέλους ΝΑΤΟ στην Άγκυρα: «It is puzzling from a NATO perspective that this ally wants to develop offensive missile capabilities. Turkey is part of the security umbrella. We are not sure if any Turkish effort for offensive missiles makes strategic sense…despite Turkey’s legitimate perceptions of increased military threat in its region».
Το γεγονός ότι το αντιπυραυλικό σύστημα της Τουρκίας χαρακτηρίζεται ως «επιθετικό» (offensive), δεν μπορεί, βεβαίως, να περάσει απαρατήρητο.
Πολύ πρόσφατα, τέλη Νοεμβρίου 2016, ο Υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Fikri Isik προέβη σε πανηγυρικές δηλώσεις ότι «πολύ σύντομα θα αρχίσουν συζητήσεις με τη Ρωσία για την αγορά του αντιπυραυλικού συστήματος S-400 Triumph».
Μέσα σε λιγότερο από τρεις μήνες που ακολούθησαν οι Τούρκοι φαίνεται να επιλέγουν τα MEADS (χωρίς και αυτό να έχει οριστικοποιηθεί).
Αστάθεια ή ελιγμός; Την απάντηση δίδουν οι ίδιοι οι Ρώσοι οι οποίοι είναι ιδιαίτεραεπιφυλακτικοί ως προς το πως μια χώρα του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να «χρησιμοποιήσει» την τεχνολογία S-400, την στιγμή που αυτή σχεδιάσθηκε έναντι δυνητικών απειλών από το ΝΑΤΟ!...
Στην κατεύθυνση αυτή δεν ξενίζουν οι δηλώσεις του Ρώσου Αναπλ. Πρωθυπουργού Dmitry Rogozin, Οκτώβριο 2016, με τις οποίες υπογραμμίζει ότι «η Ρωσία δεν σχεδιάζει να πωλήσει το σύστημα S-400, με εξαίρεση τους στρατηγικούς της εταίρους Ινδία και Κίνα».
Πολιτικοί αναλυτές παρατηρούν ότι οι Ρώσοι, αν και γνωρίζουν ότι οι συζητήσεις δύσκολα μπορούν να καταλήξουν σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα, συζητούν για να συζητούν, και να το «εκμεταλλευθούν», στο μέτρο του δυνατού.
Παράλληλα, ας σημειωθεί ότι σήμερα το 60% των επενδύσεων στην Τουρκία προέρχεται από την Ευρώπη ενώ πάνω από το ήμισυ των εξαγωγών της κατευθύνεται στην Ευρώπη.
Γνωρίζουν, λοιπόν, οι Τούρκοι ότι δεν μπορούν να «φύγουν» από την Δύση και να «πάνε» στην Ανατολή, αλλά μπορούν να εκβιάζουν τη Δύση ότι «θα μπορούσαν να το πραγματοποιήσουν» (!).
Στον Τύπο της 14 Ιουλίου διαβάζω ότι «Ο Τούρκος Πρέσβυς στη Ρωσία Huseyin Dirioz δήλωσε ότι το γεγονός ότι η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, δεν αποτελεί εμπόδιο για την αγορά του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400, εφόσον η Τουρκία είναι μια ελεύθερη χώρα που ασκεί πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική».
«Η Τουρκία συμφώνησε στην αγορά από την Ρωσία του πλέον προηγμένου αντι-πυραυλικού συστήματος,S-400, έναντι 2,5 δις δολλαρίων. Η συμφωνία αυτή αποτελείένδειξη αποστασιοποίησης της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, μιας συμμαχίας που κράτησε την Τουρκία στη Δύση για πάνω από έξι δεκαετίες», συμπληρώνει το BloombergNews.
Στο πλαίσιο αυτό δεν μπορεί να παραβλεφθούν πρόσφατες δηλώσεις Erdogan στο CBS ως προς την προοπτική αναθεώρησης των σχέσεων της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ : «We are not considering this right now. We are moving along with NATO as we have always done».
Σε ποιό βαθμό η έκφραση «not right now», αναδεικνύεται ως η λέξη-κλειδί;
* O K. Γάδης είναι πρώην Πρέσβης της Ελλάδος στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και Πρεσβευτής-Συμβούλος σε Αγκυρα και Ουάσιγκτoν
