Ασκληπιεία καλούνταν τα ιερά στα οποία λατρευόταν ο Ασκληπιός, ο κατεξοχήν ιατρός θεός της αρχαιότητας, είτε μόνος είτε συνηθέστερα μαζί με κάποιες από τις κοντινές σε αυτόν θεότητες και συχνότερα της Υγείας. Ο Ασκληπιός είναι ο πιο τυπικός ήρωας-θεός, σε μια ενδιάμεση βαθμίδα ανάμεσα στον θνητό άνθρωπο και στον αθάνατο θεό, ένας ήρωας που πεθαίνει, αλλά μετέχοντας στη θεία υπόσταση συνεχίζει να ενεργεί αποκτώντας μια χθόνια αθανασία, αντλώντας δύναμη από τα έγκατα της γης. Η ενέργειά του φθάνει στον κόσμο των θνητών, όπου η παρουσία του ισοδυναμεί με αναγέννηση, αποτελώντας τον καταλληλότερο βοηθό ενάντια στη φθορά.
Ο Όμηρος
στην Ιλιάδα τοποθετεί την πατρίδα του Ασκληπιού στην Τρίκκη (Τρίκκαλα) της
Θεσσαλίας στις όχθες του ποταμού Ληθαίου και κατά τον Στράβωνα εκεί υπήρχε το
«αρχαιότατον πάντων» Ασκληπιείο, με υπόγειο άδυτο. Στο ομηρικό κείμενο
αποδίδεται ηρωικός χαρακτήρας τόσο στον Ασκληπιό όσο και στους γιούς του
Ποδαλείριο και Μαχάονα, που κατέχουν την ιατρική γνώση που διδάχθηκε ο πατέρας
τους από τον κένταυρο Χείρωνα.Ο ελληνιστικός Ασκληπιός συνδέθηκε γρήγορα στην
Αίγυπτο με τον Σέραπι και τον μεμφιτικό γιατρό-θεό Ιμχοτέπ, στη Βηρυτό και στη
Σιδώνα με τον φοινικικό Εσμούν και προβλήθηκε ως ο Σωτήρ της οικουμένης. Κατά
τους χριστιανικούς χρόνους ήταν ίσως ο μόνος θεός της αρχαιότητας που
αντιπαραβλήθηκε με τον ιατρό ψυχών και σωμάτων Χριστό.
Τα
Ασκληπιεία αριθμούν περίπου 300 στον ελλαδικό χώρο και τα πιο ξακουστά ήταν,
σύμφωνα με τον Στράβωνα, της Τρίκκης, όπου πρωτοεμφανίστηκε η λατρεία του θεού
της Ιατρικής, της Συκιωνίας εν Τιτάνη ιδρυθέν υπό του υιού του Μαχάονος
Αλεξάνορος, της Τιθορέας εν Φωκίδι αφιερωμένο στο όνομα του Αρχηγέτα Ασκληπιού,
της Επιδαύρου, του οποίου θεωρούνται κλάδοι τα Ασκληπιεία των
Αθηνών, της Κω, της Κνίδου, της Μεγαλουπόλεως, της Δήλου, της Κυλλήνης, των
Κεχρεών, όπου υπήρχε και πηγή ιαματικών λουτρών και το διάσημο, κατά τους
ρωμαϊκούς χρόνους, της Περγάμου στη Μ. Ασία. Επίσης υπήρχαν ιατρεία ναών,
όπως στο ιερό του Αμφιάραου, στο ιερό του Τροφωνίου, όπου εφαρμοζόταν κυρίως η
μέθοδος της εγκοίμησης.
Τα Ιερά θεραπευτήρια οικοδομούνταν κοντά σε πηγές όπου
συνήθως υπήρχαν κόμβοι γραμμών L (τελλουρικά ρεύματα), των οποίων ήταν γνώστες
οι Έλληνες εκείνων των χρόνων, όπως αποδεικνύεται από τη διάταξη στο χώρο
σημαντικών ιερών καιπόλεων, όπως Αθήνα - Ελευσίνα - Δελφοί, Θήβα - Τανάγρα -
Αμφιάρειο, Χαλκίδα - Αμφιάρειο - Δήλος κ.α. Από την κάτοψη των κτιρίων του
Ασκληπιείου στην Επίδαυρο φαίνεται ότι είχαν ληφθεί υπόψη οι παθογενείς ζώνες
γεωακτινοβολίας και υπήρχε το ιερό του Ασκληπιού φρέαρ, πάντοτε γεμάτο νερό
Επίσης η Θόλος, που ήταν τόπος θυσιών και άδυτο με υπόγεια κάθοδο, όπως
επίσης υπάρχουν και στο ιερό του Παλαίμονος στον Ισθμό.
Όμορφα άλση με ανοικτούς ορίζοντες, πηγές με διαυγή
μεταλλικά νερά (αποδείχθηκε με σύγχρονες χημικές αναλύσεις) για πόση και
ιαματικά λουτρά, ναοί, ιατρεία, ιδιαίτερες κατοικίες, χώροι κατάκλισης, θέατρα,
γυμνάσια αποτελούσαν ένα περιβάλλον που από μόνο του επιδρούσε θεραπευτικά
και σε συνδυασμό με τους κανόνες υγιεινής που εφαρμόζονταν, τους καθαρμούς και
την ιερουργική θεραπευτική δράση των ιατρών είχαν το μέγιστο θεραπευτικό
αποτέλεσμα.
Υπήρχε
ολόκληρη ιεραρχία στους θεράποντες του ναού ξεκινώντας από τον πρωθιερέα, που
τελούσε ιερουργικές πράξεις, εξέταζε τους ασθενείς και όριζε τη θεραπεία, τον
πυροφόρο, που βοηθούσε τον πρωθιερέα και τον αντικαθιστούσε όταν έλειπε,
πολλούς ιερομνήμονες (υδροθεραπευτές, φυσιοθεραπευτές), θεραπευτές με ιατρικές
γνώσεις που φρόντιζαν τους ασθενείς και τις ιέρειες του ναού. Η τάξη των
Ιατρών, που λέγονταν «θεράποντες» και «υιοί θεού», αποτελούνταν από άτομα
με μακροχρόνια υπηρεσία, που από παιδική ηλικία κληρονομούσαν το
λειτούργημα αυτό και αποκτούσαν τεράστια εμπειρία με το πλήθος των ασθενών που
έβλεπαν και προήγαγαν τις ιατρικές τους γνώσεις.
Ακολουθούσαν συγκεκριμένη ιεροτελεστία κατά τη
θεραπευτική πράξη. Προηγούνταν της θρησκευτικής ιεροτελεστίας, λεπτομερής
ιατρική εξέταση από τους ιερείς, έπειτα οι ασθενείς υποβάλλονταν ανάλογα με τις
περιπτώσεις, σε προπαρασκευαστική δίαιτα, νηστεία και προσευχές. Περιποιούνταν
τα τραύματα με επιθέματα, χειρουργικά εργαλεία, ακόμα και επωδούς
(ανακουφιστικά μαγικά λόγια ή τραγούδια). Είχε συγκεντρωθεί πλούσιο υλικό
που αναφερόταν σε ιατρικά περιστατικά, τα οποία καταγράφονταν και
αποθησαυρίζονταν με τη μορφή αναθηματικών πλακών που άφηναν οι νοσηλευόμενοι
μετά το πέρας της νοσηλείας και στα οποία περιέγραφαν τα συμπτώματα, τη
θεραπευτική αγωγή και την έκβαση της ασθένειας.
Σε εγκοίμηση υποβάλλονταν ασθενείς κατόπιν
αυστηράς επιλογής και αμέσως μετά την προετοιμασία που αναφέρθηκε, την παραμονή
της εγκοίμησης ο υποψήφιος λουζόταν με θαλασσινό νερό και λάμβανε μέρος στις
θυσίες, έπειτα οδηγούνταν στο ναό, όπου έψαλλαν ύμνο προς τον Ασκληπιό, κατόπιν
του προσέφεραν τροφή και ποτά μεθυστικά και σε μέγιστη υποβολή οδηγούταν στο
άδυτο, όπου κοιμόταν πάνω στο δέρμα νεοσφαγέντος ζώου. Τα φώτα έσβυναν,
ευχάριστες οσμές και αναθυμιάσεις γέμιζαν την ατμόσφαιρα, επικρατούσε σιγή και
τρόμος ομαδικός των ασθενών που περίμεναν τον ιατρό θεό να τους θεραπεύσει.
Στην κατανυκτική αυτή ατμόσφαιρα εμφανιζόταν ο πρωθιερέας υποδυόμενος τον θεό
και η συνοδεία των ιερέων που υποδύονταν την Πανάκεια, Ιασώ και την Υγεία
προχωρώντας τελετουργικά και εξετάζοντας τους ικέτες και ασκώντας θεραπευτικές
ενέργειες, ακόμα και χειρουργικές επεμβάσεις, όπως έχει αποδειχθεί από
χειρουργικά εργαλεία που έχουν βρεθεί.
Η θεουργική ιατρική διαφυλασσόταν και τελούνταν
υπό των ιερέων ιατρών, κυρίως γιατί επικρατούσε η αντίληψη ότι η νόσηση
ήταν ένα είδος τιμωρίας για ανομία (κυρίως στους άγραφους νόμους)
και επρόκειτο για θεϊκή επενέργεια και καθώς η θεραπεία εξαρτιώταν από τους
θεούς αναλάμβαναν αυτό το έργο οι εκπρόσωποί τους στη γη, οι ιερείς .Σημαντικό
μέσο στη θεραπευτική που ασκούσαν οι ιερείς έπαιζε και η μαντική ικανότητα που
είχαν αναπτύξει και εφάρμοζαν στη διαγνωστική, στην ερμηνεία ονείρων, όσο και
στην επιλογή κατάλληλης φαρμακευτικής ή μη αγωγής.
Η ατμόσφαιρα μυστηρίου επενεργούσε επωφελώς για την
παραγωγή νευροψυχικής δονήσεως με αντίστοιχες νευροφυτικές και νευροχημικές
αντιδράσεις, ευνοώντας την έτερο και αυθυποβολή με μεγαλύτερη ένταση και
αποτελεσματικότητα. Η κατάβαση στο άδυτο, στους κόλπους της Μητέρας Γης,
αντιστοιχεί προς την τάση επανόδου στους κόλπους της μητρός και με αυτό τον
τρόπο επιδιωκόταν και υποβαλλόταν το θαύμα της αναγέννησης και της θεραπείας
του ασθενούς.