Το λάθος της Ευρώπης σχετικά με το φθηνό πετρέλαιο!

Οι οικονομίες της Ευρώπης χαιρέτισαν την κατάρρευση των πετρελαϊκών τιμών. Αλλά θα προκύπτουν σοβαρά προβλήματα εξωτερικής πολιτικής εάν το πετρέλαιο παραμείνει φθηνό.

Όταν οι τιμές του πετρελαίου κινούνται υψηλότερα, οι κυβερνήσεις των χωρών που εισάγουν πετρέλαιο ανησυχούν. Αλλά όταν οι τιμές υποχωρούν, υπάρχει ένας στεναγμός ανακούφισης. ΟΙ χαμηλές τιμές πετρελαίου δίνουν μια τόνωση στις ευρωπαϊκές οικονομίες, αλλά σε όρους εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, η γειτονιά της Ευρώπης αντιμετωπίζει περισσότερη αστάθεια καθώς οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες δυσκολεύονται με την δημοσιονομική κρίση.

Μεταξύ του 2005-2014 υπήρχε μια παρατεταμένη περίοδος υψηλών πετρελαϊκών τιμών. Από το 2011 μέχρι το 2014, οι τιμές του brent διαμορφωνόταν κατά μέσο όρο στα 107 δολάρια το βαρέλι. Αλλά στα μέσα του 2014 οι τιμές έπεσαν κατακόρυφα. Η υπερπροσφορά -αύξηση της αμερικανικής παραγωγής σχιστόλιθου πετρελαίου με αμετάβλητα επίπεδα παραγωγής σε χώρες του OPEC- συνέπεσε με την μείωση της ζήτησης, ιδιαίτερα από μια κινεζική οικονομία που επιβραδύνεται. ΟΙ στρεβλώσεις στον ανεφοδιασμό, οι κυρώσεις και οι συγκρούσεις -που αφαίρεσαν περισσότερα από 3 εκατ. βαρέλια ημερησίως από την αγορά το 2015- είχαν μικρή επίδραση στην πτωτική τάση των πετρελαϊκών τιμών. Στις 6 Οκτωβρίου, το brent διαπραγματευόταν στα 52 δολάρια το βαρέλι περίπου.

Η περίοδος υψηλών πετρελαϊκών τιμών είχε αρνητικές συνέπειες. Οδήγησε σε μια μαζική μεταφορά πλούτου από τις δυτικές οικονομίες σε αυτές που παράγουν πετρέλαιο, κάτι που επηρέασε την ανάκαμψη των ευρωπαϊκών οικονομιών και γέμισε τα κρατικά ταμεία των (κυρίως) λιγότερο δημοκρατικών κρατών. Οι αμυντικές δαπάνες, η καταστολή και η διαφθορά αυξήθηκαν στη Μέση Ανατολή και στη Ρωσία. Από τη στιγμή που τα πετρελαϊκά προϊόντα είναι βασικό συστατικό των λιπασμάτων, οι υψηλές πετρελαϊκές τιμές συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών των τροφίμων, ασκώντας περαιτέρω πίεση στις αναδυόμενες οικονομίες όπως η Αίγυπτος, που εξαρτώνται από τις εισαγωγές. Αυτός ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στην εξέγερση της Αραβικής Άνοιξης το 2011. Οι πειρατές και οι ένοπλες ομάδες στον Κόλπο της Γουινέας ειδικεύτηκαν στο να κλέβουν πετρέλαιο από τους αγωγούς και τα δεξαμενόπλοια.

Τώρα, οι εξελίξεις τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση, είναι πιθανό να πιέσουν τις τιμές για κάποιο διάστημα, πιθανώς μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Οι αγορές είναι δυσοίωνες για τις προοπτικές στα επόμενα χρόνια: τα παράγωγα πετρελαίου για τις αρχές του 2020, αυτή τη στιγμή διαπραγματεύονται σε λιγότερο από 60 αμερικανικά δολάρια. Στην πλευρά της προσφοράς, η αμερικανική παραγωγή σχιστόλιθου ή "σφιχτού” πετρελαίου μπορεί να ανταποκριθεί στις μεταβολές των τιμών πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί η συμβατική παραγωγή. Η Rystad Energu, μια νορβηγική συμβουλευτική εταιρεία ενέργειας, εκτιμά ότι κατά μέσο όρο το αμερικανικό σχιστόλιθο πετρέλαιο γίνεται οικονομικό να παράγεται στα 58 δολάρια το βαρέλι. Επομένως, η αύξηση της προσφοράς από τις ΗΠΑ θα μπορούσε να επιβραδύνει τις αυξήσεις των τιμών παγκοσμίως, υψηλότερα από αυτό το επίπεδο. Επιπλέον, στα μέσα του 2016 θα τελειώσουν οι κυρώσεις στον ιρανικό πετρελαϊκό κλάδο. Καθώς επιχειρεί να κερδίσει ξανά το μερίδιο της αγοράς, θα μπορούσε σύντομα να προσθέσει περί το 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως στην παγκόσμια παραγωγή, αυξάνοντας την πλεονάζουσα παραγωγική ρευστότητα παγκοσμίως.

Από την πλευρά της ζήτησης, η Κίνα μετακινείται αργά από την βαριά ενεργοβόρα βιομηχανία προς τις εγχώριες και αστικές υπηρεσίες, και οι ρυθμοί ανάπτυξής της αναπόφευκτα θα μειωθούν από αστρικοί σε απλά ισχυροί. Η ανάκαμψη στην ευρωζώνη είναι επισφαλής, το ΔΝΤ έχει διορθώσει τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη παγκοσμίως πτωτικά και η συνολική αύξηση της ενεργειακής απόδοσης σημαίνει ότι ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μειωμένη ζήτηση για πετρέλαιο, τουλάχιστον για την ώρα.

Επομένως, είναι η τρέχουσα μείωση των τιμών ένα καλό πράγμα; Δυστυχώς, μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλών πετρελαϊκών τιμών, θα δημιουργήσει τα δικά της προβλήματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Οι χαμηλές πετρελαϊκές τιμές πλήττουν τα κέρδη των χωρών εξαγωγής πετρελαίου. ΤΟ ΔΝΤ αναμένει ότι τα κέρδη από τις εξαγωγές για τα κράτη του Κόλπου φέτος θα μειωθούν κατά 287 δισ. δολάρια εξαιτίας της κατάρρευσης της τιμής. Από το 2011 οι κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή έχουν αυξήσει τις κοινωνικές δαπάνες για να κρατούν τους λαούς τους ευτυχισμένους στον απόηχο των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης. Μπορεί τώρα να δυσκολεύονται να διατηρήσουν αυτές τις δαπάνες.

Σε πολλές χώρες που εξάγουν πετρέλαιο, αυτοί που ελέγχουν τον πετρελαϊκό πλούτο, ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας. Εάν τα προσδοκώμενα πετρελαϊκά έσοδα μειωθούν σε χώρες όπου εθνικές, φυλετικές ή θρησκευτικές κοινότητες συναγωνίζονται για πολιτική επιρροή -όπως σε πολλές χώρες στη Μέση Ανατολή- αυτό μπορεί να γίνει ένα κοκτέιλ αστάθειας και σύγκρουσης. Μπορεί να καταστεί πιο εύκολο για τις ομάδες τζιχαντιστών στην περιοχή να προσελκύσουν δυσαρεστημένους νέους όταν αυξάνονται τα οικονομικά προβλήματα. Ο κίνδυνος της κοινωνικής αναταραχής μπορεί να οδηγήσει τις κυβερνήσεις να αυξήσουν την καταστολή, με αποτέλεσμα να υπάρξουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τρομοκρατία και μεταναστευτικές πιέσεις.

Το γράφημα παρακάτω εμφανίζουν το βάθος των κρατικών ταμείων μιας χώρας και την τιμή του πετρελαίου στην οποία οι εξαγωγείς πετρελαίου μπορούν να ισορροπούν τα βιβλία τους (λέγεται fiscal breakeven price). 

Το μέγεθος της φούσκας αντανακλά τον πληθυσμό που πρέπει να παραμείνει χαρούμενος. Μια εξαγωγός χώρα πετρελαίου θα προτιμούσε να είναι σε αυτή τη  θέση: ικανή να ισορροπήσει τα βιβλία της με μια χαμηλή τιμή πετρελαίου και με σημαντικά κυβερνητικά αποθέματα για να αντέξει σε χρόνια χαμηλών πετρελαϊκών τιμών. Χώρες στην άλλη πλευρά, έχουν breakeven τιμές καθ’υπέρβαση της τρέχουσας τιμής πετρελαίου, και μικρά χρηματοδοτικά "μαξιλάρια”.

Μόνο το Κουβέιτ κερδίζει ακόμη λεφτά με τις τρέχουσες τιμές. Η Σαουδική Αραβία μπορεί να αντέξει με χαμηλές πετρελαϊκές τιμές για ένα μεγάλο διάστημα χάρη στα τεράστια αποθεματικά της, αλλά οι άλλοι δεν είναι τόσο τυχεροί. Το Μπαχρέιν έχει μια υψηλή breakeven τιμή, περιορισμένα κρατικά αποθέματα, μεγάλα χρέη και υψηλό ρυθμό εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Περίπου 10 χρόνια, με τους τωρινούς ρυθμούς. Υπό αυτές τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, οι εντάσεις μεταξύ της κυβερνώσας σουνιτικής μειοψηφίας και της σιιτικής πλειοψηφίας, θα μπορούσαν να ενταθούν, όπως έγινε στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. 

Παρά το μικρό οικονομικό του "μαξιλάρι”, το Ιράν έχει τεράστιο πετρελαϊκό πλούτο και μια σχετικά χαμηλή fiscal breakeven price. Αυτό υποδηλώνει πως εάν είναι σε θέση να προσελκύσει επενδύσεις στον πετρελαϊκό της κλάδο, θα μπορούσε να οδηγηθεί σε μια καλύτερη κατάσταση. Αλλά ο αγώνας εναντίον του Ισλαμικού Κράτους και η ανικανότητα της Βαγδάτης να έλθει σε μια συμφωνία κατανομής των εσόδων με τους Κούρδους, σημαίνουν ότι αυτό μπορεί να είναι δύσκολο.

Έξω από τη Μέση ανατολή, το αργό πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και πετρελαϊκά προϊόντα, αντιστοιχούν στο 90% των εξαγωγών της Νιγηρίας. Έχει περιορισμένα αποθεματικά, μια υψηλή breakeven τιμή και έναν μεγάλο και αυξανόμενο πληθυσμό που απαιτεί βελτιωμένες κοινωνικές υπηρεσίες και οικονομική ευκαιρία. Οι ομάδες όπως η Boko Haram θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τέτοια παράπονα.

Η ρωσική οικονομία εξαρτάται πολύ από το πετρέλαιο, όπως εξηγεί ο Andrey Movchan από το Carnegie Moscow Center. 

Το γράφημα παραπάνω υποδηλώνει ότι έχει σημαντικά αποθέματα για να αντεπεξέλθει σις χαμηλές τιμές πετρελαίου, αλλά οι ian Bond και Christian Odendahl έχουν υποστηρίξει ότι τα ρωσικά κρατικά ταμεία μπορεί να μην είναι τόσο γεμάτα όσο δείχνουν τα επίσημα στατιστικά. 

Η Ρωσία έχει αντιδράσει στις χαμηλές τιμές πετρελαίου με το να αντλήσει ρεκόρ ποσότητες αργού, αλλά οι δυτικές κυρώσεις εναντίον του πετρελαϊκού και χρηματοπιστωτικού της κλάδου ως αποτέλεσμα της παρέμβασής της στην Ουκρανία, καθιστούν δύσκολο για την Ρωσία να αντικαταστήσει τα εξαντλημένα πεδία πετρελαίου. Εάν επιμείνουν οι χαμηλές τιμές πετρελαίου, ο πρόεδρος Vladimir Putin θα πρέπει να διαλέξει μεταξύ της διατήρησης των κοινωνικών δαπανών και της συνέχειας χωρίς του ακριβού προγράμματος εκσυγχρονισμού άμυνας. Αν και η Ρωσία παραμένει ευάλωτη στις διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου, κάτι που θα έπρεπε να πείσει τον Putin να διαφοροποιήσει την ρωσική οικονομία, ο Putin ίσως να προτιμά να αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης με στρατιωτικές περιπέτειες στο εξωτερικό. Αξίζει να θυμόμαστε ότι ο πρόεδρος του Ιράκ, Saddam Hussein, εισέβαλε στο γειτονικό Κουβέιτ το 1990, στη διάρκεια μιας περιόδου χαμηλών πετρελαϊκών τιμών.

Οι τιμές των μετάλλων έχουν μειωθεί μαζί με τις τιμές του πετρελαίου, και έτσι οι αναπτυσσόμενες χώρες που εξαρτώνται από την εξόρυξη ορυκτών, αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες. Ο χαλκός αντιστοιχεί στο 73% των εξαγωγών της Ζάμπια, το 60% των εξαγωγών της Μαυριτανίας αντιστοιχεί σε σιδηρομετάλλευμα και χαλκό, το 90% των εξαγωγών της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό είναι σε χαλκό, κοβάλτιο και πετρέλαιο. Όσο περισσότερο διαρκεί η πτώση των τιμών, τόσο πιο πολύ θα δυσκολεύονται οι αδύναμες κυβερνήσεις σε αυτές τις χώρες, πολλές εκ των οποίων έχουν ένα ιστορικό εμφύλιας διαμάχης.

Ο ρόλος των ΗΠΑ τόσο στις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου και (ενδεχομένως) στην πολιτική σκηνή της Μέσης Ανατολής, θα αλλάξει. Το αμερικανικό σχιστόλιθο πετρέλαιο θα συνεχίσει να ασκεί πτωτικές πιέσεις στις τιμές. Καθιστά τις ΗΠΑ και όχι τη Σαουδική Αραβία, τον παγκόσμιο παραγωγό. Και αμφισβητεί την συνοχή του OPEC, καθώς η διατήρηση του μεριδίου της αγοράς παρά των υψηλών τιμών, γίνεται το κύριο μέλημα των μελών του OPEC.

Στην Ευρώπη, η επίδραση της τιμής του πετρελαίου είναι μικτή. ΟΙ οικονομικές επιδράσεις είναι σαφώς θετικές: οι χαμηλές τιμές πετρελαίου τονώνουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών και μειώνουν το κόστος παραγωγής. Η επίδραση της κινεζικής επιβράδυνσης, ένα αρνητικό για την ευρωπαϊκή οικονομία, αντισταθμίζεται εν μέρει από την επακόλουθη πτώση στην τιμή του πετρελαίου. Αλλά οι επίμονα χαμηλές τιμές μπορεί να περιπλέξουν τις προσπάθειες της ΕΕ να μειώσουν την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο, με το να καθυστερούν τις επενδύσεις και την παραγωγή σε ορισμένους εκ των πιο σημαντικών προμηθευτών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων η Αλγερία και το Αζερμπαϊτζάν. ΤΟ project αερίου Shah Deniz-2 στην Κασπία, που φέρνει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη και ένα κρίσιμο στοιχείο στις προσπάθειες της ΕΕ να αυξήσουν την προσφορά μη ρωσικού αερίου, χάνει λεφτά σε τρέχουσες τιμές.

από την πλευρά του κλίματος, υπάρχουν καλά και κακά νέα. Η εκμετάλλευση των ενεργειακών πηγών υψηλού κόστους θα καθυστερήσει, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων πόρων της Αρκτικής, τα συγκρότημα υπέρ-βαθέων πεδίων και άμμου στον ΚΑναδά. Ίσως τα 200 δισ. δολάρια σε κεφαλαιακές δαπάνες, που περιλαμβάνουν κυρίως projects βαθέων υδάτων και πετρελαϊκής άμμου, έχουν αναβληθεί εξαιτίας της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, δηλώνουν σύμβουλοι ενέργειας στην WoodMackenzie. (Ορισμένα αρκτικά projects και η παραγωγή πετρελαϊκής άμμου θα μπορούσαν να γίνουν οικονομικά ξανά αν το πετρέλαιο φθάσει τα 70 δολάρια το βαρέλι). Η αμφιλεγόμενη ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πηγών σχιστόλιθου θα μπορούσε να είναι περιττή (και μη οικονομική) με τις τρέχουσες τιμές πετρελαίου και αερίου.

Μακροπρόθεσμα, οι χαμηλές τιμές πετρελαίου θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κίνητρο για τους παραγωγούς πετρελαίου να εκσυγχρονίσουν τις οικονομίες τους για να μειωθεί η εξάρτησή τους από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων-εάν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις απαραίτητες επενδύσεις και να επιδείξουν πολιτική βούληση. Εάν μπορούν, η Ευρώπη θα πρέπει να προετοιμάζεται για να τους βοηθήσει με την μετάβαση.

Αλλά οι χαμηλές τιμές πετρελαίου αμφισβητούν επίσης την ευρωπαϊκή πολιτική για το κλίμα, η οποία στηριζόταν στην υπόθεση ότι οι πετρελαϊκές τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται, καθιστώντας σταδιακά τις ανανεώσιμες πηγές και άλλες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, πιο ελκυστικές. Οι χαμηλές τιμές πετρελαίου συνδέονται με μια πτώση στην τιμή του άνθρακα. Στο μεταξύ, ο άνθρακας έχει επίσης γίνει πιο φθηνός. Ως εκ τούτου, μάλλον θα χρειαστεί ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο παρά δυνάμεις της αγοράς για να επιτευχθούν οι ευρωπαϊκοί στόχοι για το κλίμα. Αυτό έχει επίσης συνέπειες για το διεθνές συνέδριο για το κλίμα στο Παρίσι τον Δεκέμβριο. Σε ένα περιβάλλον χαμηλού πετρελαίου, η επίτευξη δεσμευτικών στόχων για τους κλιματολογικούς στόχους γίνεται πολύ πιο δύσκολη. Αν και οι ΗΠΑ και Κίνα μπορεί να πιέσουν για μι συμφωνία στο Παρίσι, οι αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Ινδία και η Τουρκία -οι οποίες αντιμετωπίζουν ραγδαία αύξηση της ζήτησης ενέργειας- μπορεί να είναι πιο απρόθυμες για να δεσμευτούν σε κοστοβόρες στρατηγικές μείωσης των εκπομπών ρύπων.

Τέλος, και πιο επείγοντα για τους Ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής, το τόξο της αστάθειας γύρω από τη νότια και ανατολική περιφέρεια της Ευρώπης, γεμάτη από χώρες-εξαγωγείς πετρελαίου, θα γινόταν πιο ασταθές εάν διαρκέσει η πτώση. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερες περιφερειακές συγκρούσεις, σε έναν αυξημένο κίνδυνο τρομοκρατίας, νέες μεταναστευτικές ροές στην Ευρώπη και περισσότερη πίεση στις χώρες της ΕΕ που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την μαζική μετανάστευση. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να το εξετάσουν αυτό όταν συζητούν τις προτεραιότητες στις δαπάνες: ένας κόσμος με χαμηλές τιμές πετρελαίου θα απαιτήσει επενδύσεις στην ανάπτυξη και ανθρωπιστική βοήθεια, ασφάλεια και ικανές στρατιωτικές δυνάμεις.

Οι πετρελαϊκές τιμές που δεν είναι ούτε πολύ υψηλές ούτε πολύ χαμηλές, είναι καλές από την άποψη της εξωτερικής πολιτικής. Αλλά λόγω του ότι η πετρελαϊκή αγορά τείνει να υπερβάλλει και στις δύο περιπτώσεις, μια "χρυσή μέση” τιμή θα παραμείνει απατηλή. Για την ώρα, η Ευρώπη θα πρέπει να είναι έτοιμη για το ότι η γειτονιά της θα παραμείνει ταραχώδης όσο κυβερνά το φθηνό πετρέλαιο.

του Rem Korteweg

"Πηγή:cer.org.uk"