FINANCIAL TIMES: Πόσο «ισλαμικό» είναι το κήρυγμα του ISIS;

Yπάρχει οτιδήποτε το ισλαμικό στην ισλαμική τρομοκρατία; Όχι, λένε οι ίδιοι οι πιστοί. Το Ισλάμ είναι ειρήνη. Όχι, λένε οι φοβισμένοι. Η ουσία βρίσκεται στο όνομα. Στην πραγματικότητα καμία απάντηση δεν είναι σωστή.

Αυτό που ζητά το ερώτημα είναι κάτι που οι σημερινοί μουσουλμάνοι δυσκολεύονται να απαντήσουν: μια κοινή γραμμή που θα θέτει τα όρια των θρησκευτικών πιστεύω που όλοι αποδέχονται.

Από τους μουσουλμάνους που έχουν οποιαδήποτε σχέση με την ιδεολογία του ISIS, η συντριπτική πλειοψηφία είναι θύματά του. Η οργάνωση κυνηγάει μουσουλμάνους περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον και οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που πολεμούν το ISIS είναι μουσουλμάνοι.

Οι μουσουλμάνοι λόγιοι θεωρούν τους οπαδούς της οργάνωσης αιρετικούς που οι πράξεις τους δεν έχουν καμία βάση στην ισλαμική σκέψη. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι είναι αποστάτες από το Ισλάμ. Αλλά όποιοι και αν είναι αυτοί, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ISIS προσπαθεί να δικαιολογήσει τις πράξεις του επικαλούμενο θρησκευτικές αξίες.

Στο Ισλάμ δεν υπάρχει εκκλησία, δεν υπάρχει μια ιεραρχική, εκκλησιαστική εξουσία ανάλογη, ας πούμε, του Βατικανού. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ή δεν υπήρξε θρησκευτική αρχή. Για πάνω από 1.000 χρόνια, η ισλαμική θρησκευτική αυθεντία οριζόταν μέσω των asanid, ακαδημαϊκών αλυσίδων εκπαίδευσης που πρόσφεραν ijaza ή αναγνώριση, για διδασκαλία και εκπαίδευση.

Αυτά τα συστήματα δημιούργησαν ξακουστούς λόγιους όπως ο Αβερρόης, ο φιλόσοφος του 12ου αιώνα, και ο Ιμπν Χαλντούν, που τα κείμενά του από τον 14ο αιώνα είναι η απαρχή της σύγχρονης κοινωνιολογίας. Οδήγησαν επίσης σε σούφι μυστικιστές όπως ο Ρουμί, oι Πνευματικοί Στίχοι του οποίου θεωρούνται από ορισμένους η επιτομή της περσικής ποίησης.

Αλλά τα τελευταία 200 χρόνια, τα συστήματα αυτά έχουν διαταραχθεί. Μεταρρυθμιστικά κινήματα, όπως αυτά που ξεκίνησαν οι μαθητές του Μοχάμεντ Ιμπν Αμπντ Αλ Γουαχάμπ στην Αραβία του 18ου αιώνα, αμφισβήτησαν τη νομιμότητα των παραδοσιακών καναλιών μέσω των οποίων περνούσε η θρησκευτική έγκριση. Αυτό δημιούργησε το περιθώριο για να αναπτυχθούν βίαιες ιδεολογικές εκδοχές του ισλαμισμού-αν και λίγοι οπαδοί του Αλ Γουαχάμπ θα προσχωρούσαν σε αυτές.

Το ISIS ευδοκιμεί στο κενό που άνοιξε κατά την κατάρρευση αυτής της ιεραρχίας. Οποιοσδήποτε μπορεί να ισχυριστεί ότι αποτελεί θρησκευτική αρχή, γιατί όταν αυτό το πολύτιμο προϊόν παύει να ρέει από κοινά αποδεκτά συστήματα, κανείς δεν γνωρίζει τι είναι.

Σε αυτό τον πόλεμο τον ιδεών -με το ISIS από την μία πλευρά και τον δυτικό και τον μουσουλμανικό κόσμο από την άλλη-, μια νέα ισλαμική θρησκευτική αρχή θα πρέπει να εγκαθιδρυθεί, στα χνάρια του Αβερρόη ή του Ρουμί. Αυτό προϋποθέτει μια ριζική αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης στον μουσουλμανικό κόσμο, ώστε οι θρησκευτικοί ηγέτες να είναι καλύτερα εξοπλισμένοι, καλύτερα θεμελιωμένοι στις δικές τους παραδόσεις καθώς και στον σύγχρονο κόσμο. Πολλοί πολιτικοί ηγέτες, έχοντας καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό, έχουν προσπαθήσει να στηρίξουν θρησκευτικά πρόσωπα και καθεστώτα με την ελπίδα ότι θα το κάνουν να συμβεί.

Aλλά η αξιοπιστία των προσπαθειών αυτών πλήττεται όταν θρησκευτικοί ηγέτες αναλαμβάνουν και την κρατική εξουσία, ειδικά όταν το κράτος είναι ένα όργανο αδικίας και καταπίεσης, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στον αραβικό κόσμο.

Για να πετύχουν τέτοιοι στοχαστές σε αυτό τον «πόλεμο των ιδεών», πρέπει να εκφραστούν ως φωνές κριτικής που μιλούν τη γλώσσα της αλήθειας απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας, στην κρατική εξουσία και στην εξουσία του ISIS. Δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο ότι τα περισσότερα κράτη στον αραβικό κόσμο ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο. Αλλά αυτό θα πρέπει να αλλάξει, γιατί η εναλλακτική θα είναι κάτι πολύ πιο δύσκολο.

Για την ώρα, το ISIS είναι εδώ για να μείνει. Αλλά υπάρχει λόγος να ελπίζει κανείς πως δεν θα είναι ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της ισλαμικής σκέψης. Στο παρελθόν έχουν σπείρει το χάος και άλλες ακραίες οργανώσεις, για να εξαφανιστούν στη συνέχεια. Είναι εύλογο να ελπίζει κανείς ότι η απήχηση του ISIS θα αποδειχθεί εξίσου πρόσκαιρη.

Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι για το τι -και ποιον- αντιμαχόμαστε. Δεν είναι το Ισλάμ ή η συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμάνων. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε τι είναι αυτό που το διαχωρίζει από το Ισλάμ και για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να καταλάβουμε πως κάτι μπορεί να χαρακτηριστεί ισλαμικό. Δεν αρκεί να πει κανείς ότι το ISIS είναι ισλαμικό, αλλά ούτε και το να επιμένει κανείς πως το Ισλάμ είναι ειρήνη.

* Ο συγγραφέας είναι senior fellow στο  Αtlantic Council της Ουασιγκτον και το Royal United Services Institute του Λονδίνου.