Jean Tirole: Όταν το εμπόρευμα είσαι εσύ! - Του Γιάνη Βαρουφάκη

Ο Jean Tirole, για όσους εξ ημών θυσιάσαμε ένα μεγάλο μέρος των νιάτων μας μελετώντας τη θεωρία παιγνίων, είναι κάτι σαν τον Eric Clapton των μικροοικονομικών. Μέγας βιρτουόζος στον τομέα του αλλά χωρίς να έχει πετύχει την αναγνώριση και το «παραλήρημα» ενός Mick Jagger (ο αντίστοιχος του… Kenneth Arrow, στον χώρο των οικονομικών) ή ενός David Bowie (που έρχεται πιο κοντά στον John Nash Jr). Όπως όμως και ο Eric Clapton άξιζε και αξίζει τις τιμές και τον σεβασμό μας, έτσι και χαίρομαι που η δουλειά του Jean Tirole αναγνωρίζεται σήμερα – έστω και με ένα δεύτερης κοπής Νόμπελ (καθώς, να σας θυμίσω, Νόμπελ Οικονομικών δεν υφίσταται – το βραβείο ονομάζεται «Βραβείο της Τράπεζας της Σουηδίας εις Μνήμην του Άλφρεντ Νόμπελ»).

Ίσως ένας λόγος που ο Tirole υπολείπεται τιμών και αναγνώρισης σε σχέση με τους Arrow και Nash είναι ότι καταπιάστηκε περισσότερο με πρακτικά και λιγότερο με αφηρημένα ζητήματα, όπως π.χ. τη δυνατότητα ή αδυναμία μας να προσδιορίσουμε ύπαρξη ή μη κοινωνικών προτιμήσεων (Arrow) ή να αποφανθούμε για το πώς πρέπει να καταλήξει μια διαπραγμάτευση μεταξύ ορθολογιστών (Nash). Αντίθετα, ο Tirole, αν και το εγχειρίδιό του (με τον Jean-Jacques Laffont) της Θεωρίας Παιγνίων (1991, Cambridge University Press) είναι από τα αρτιότερα, καταπιάστηκε με ζητήματα όπως η ρύθμιση ολιγοπωλιακών αγορών ιδίως σε μια εποχή που η τιμή δεν είναι το παν.

Έως να ασχοληθεί ο Tirole με το μέγα θέμα του πώς το κράτος μπορεί να «δαμάσει» τη δύναμη των ολιγοπωλίων (π.χ. κινητής τηλεφωνίας), η οικονομική θεωρία ήταν ιδιαίτερα παρωχημένη. Θεωρούσε πως το ζήτημα ήταν απλά ζήτημα επιβολής μιας τιμής που να μην είναι τόσο υψηλή ώστε να συγκρατεί την παραγωγή, την απασχόληση και το κοινωνικό πλεόνασμα με αποτέλεσμα να κερδίζει το ολογοπωλιακό καρτέλ εις βάρος της κοινωνίας. Ο Tirole δεν έπαψε να φοβάται πως κάτι τέτοιο είναι πιθανό (και συμφωνούσε με την επιβολή μέγιστης τιμής). Φοβόταν όμως και για κάτι άλλο: την επιβολή ιδιαίτερα χαμηλής τιμής, ίσως και μηδενικής (βλ. Google με το δωρεάν Gmail), που στόχο έχει να μας παρασύρει, να μας εγκλωβίσει, και να μας καταστήσει μέρος της πλατφόρμας του καρτέλ το οποίο, έτσι, βρίσκει τρόπο να παράγει εισοδήματα από εμάς (άμεσα ή έμμεσα).

Με απλά λόγια, η παιγνιοθεωρητική σκοπιά του Tirole τον βοήθησε να μας προειδοποιήσει για το εξής απλό και φοβιστικό: «Αν δεν πληρώνεις για το προϊόν, κινδυνεύεις να γίνεις εσύ το εμπόρευμα». Επί αυτής της αναλυτικής βάσης, ο Jean Tirole ξόδεψε χρόνια πολλά μελετώντας τον βέλτιστο τρόπο να μπει μια τάξη σε αυτές τις ολιγοπωλιακές αγορές, θέτοντας όρια στην ασυδοσία τόσο των υπερβολικά υψηλών όσο και των υπερβολικά χαμηλών τιμών.

Βέβαια, όπως πάντα, τα θεωρητικά επιτεύγματα ενός Tirole έχουν αποτέλεσμα μόνο στον βαθμό που η πολιτική εξουσία ενδιαφέρεται να τα χρησιμοποιήσει για να στραφεί εναντίον των καρτέλ. Όπως ο ίδιος ο Tirole έχει, με πίκρα, διαπιστώσει, αυτό συμβαίνει σπάνια. Τόσο στις τηλεπικοινωνίες, στα ΜΜΕ (όπου οι θεωρίες του Tirole έχουν πολλές εφαρμογές), όσο και στον τραπεζικό τομέα όπου, δυστυχώς, οι ρυθμιστές βρίσκονται υπό την εξουσία των ρυθμιζόμενων. Τι να σου κάνει, υπό αυτές τις συνθήκες, η θεωρία παιγνίων;

ΠΗΓΗ