Μικρή απόσταση από τη ζωή στον θάνατο...

Η Φ(ιλολογική) Ι(στορική) Λ(αογραφική) Ε(ταιρεία) Θ(εσσαλίας) εγκαινίασε μόλις πρόσφατα τη νέα επιστημονική σειρά της «Κείμενα και Μελέτες», προβαίνοντας στην έκδοση του «Ημερολογίου Βαλκανικών Πολέμων 1912-13» του Βολιώτη δεκανέα Στέφανου Τζάνου, το οποίο μέχρι σήμερα παρέμεινε αδημοσίευτο, εκτός από ορισμένα αποσπάσματά του δημοσιευμένα σε συνέχειες στην εφημερίδα «Η Θεσσαλία» του Βόλου από 5 έως 20 Ιουλίου 1972.

Το πολύτιμο, για την έρευνα και τη μελέτη της Ιστορίας των Βαλκανικών Πολέμων, «Ημερολόγιο» το ανέσυρε από την αφάνεια και το εμπιστεύθηκε στους Θ. Νημά και Π. Μπέσπαρη η ανεψιά του Τζάνου, κ. Αριστέα Τζάνου-Baud-Bovy. Οι Νημάς-Μπέσπαρης φρόντισαν για την άρτια έκδοση του ανέκδοτου, μέχρι σήμερα κειμένου: για τη φιλολογική επιμέλεια, τα σχόλια και για μια κατατοπιστική εισαγωγή.

Ο Στέφανος Τζάνος (1889/1891-1919) γεννήθηκε στον Ανω Βόλο και απεβίωσε εκ τραύματος στη Σεβαστούπολη υπηρετώντας στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα που είχε σταλεί το 1919 στην Ουκρανία από την κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ο Τζάνος υπηρετούσε στην V Μεραρχία, η οποία ενώ γνώρισε στιγμές δόξας απελευθερώνοντας την Πτολεμαΐδα και το Αμύνταιο (15 και 18 Οκτωβρίου 1912), λίγες μέρες αργότερα, στις 24 Οκτωβρίου, αιφνιδιάστηκε από τον τουρκικό στρατό με αποτέλεσμα κάποιες από τις μονάδες της να διαλυθούν και οι απώλειές της να είναι μεγάλες. Η περιγραφή των γεγονότων από τον Τζάνο είναι συγκλονιστική και η καταγραφή τους πολύτιμη για το ξαναγράψιμο του κεφαλαίου αυτού της Στρατιωτικής Ιστορίας, όπως επισημαίνουν οι επιμελητές της έκδοσης.

Εξίσου σπουδαία είναι και η περιγραφή των προ Κιλκίς μαχών κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, αλλά και η εξιστόρηση της πορείας από Κιλκίς προς Δοϊράνη, Στρώμνιτσα, Πετρίτσι, Στενά Κρέσνας. Ζει τα πολεμικά γεγονότα και έχει αντιληφθεί εκ του σύνεγγυς τη μικρή απόσταση που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο στο μέτωπο· στη μάχη κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή του Σαρί-Γκιόλ (σημ. Κρηστώνη Κιλκίς) θα βιώσει έντονα τι σημαίνει «ο θάνατός σου η ζωή μου»: «ανήλθον μόνος κατά παραγγελίαν ανωτέραν προς επισκόπησιν του εδάφους … και προχωρήσας ολίγα βήματα άνω του χωρίου και δη της κατωτέρας συνοικίας του ότε τον μέγιστον κίνδυνον διέτρεξα ανακόψας την πορείαν μου εκ τυφεκισμού εξ εγγυτάτης αποστάσεως ριφθέντος.

Πράγματι διπλοσκοπός (ίσως) Βούλγαρος αποσυρόμενος προέβη εις τούτο, η δε σφαίρα διήλθεν ολίγα εκατοστά εκ του αριστερού μέρους της κεφαλής μου. Εάν βεβαίως είχον απέναντί μου καλόν και ψύχραιμον σκοπευτήν έπρεπε το ολίγον να είχον βαρέως τραυματισθή. Αλλά με τον πυροβολισμόν ως εξ ενστίκτου έπεσα κατά γης ως βληθείς πράγματι όπερ εξηπάτησε τον εχθρόν όστις εκινήθη διά μέσου μικρών δενδρυλλίων και θάμνων, οπότε χωρίς να χάσω στιγμήν και αρκετήν δόσιν ετοιμότητος του ρίπτω την πρώτην και τελευταίαν του.»

Καταγράφει, τέλος, ο Τζάνος με κάθε λεπτομέρεια την καθημερινή ζωή του στρατού (ώρες εγερτηρίου και γευμάτων, συνθήκες καταυλισμού κ. ά.), τις διαδρομές που διέγραψε ο ίδιος και η μεραρχία του, ενώ ιδιαίτερα εύστοχες και ενδιαφέρουσες είναι οι κρίσεις του για πρόσωπα και καταστάσεις.

Η έκδοση κλείνει με ένα ενδιαφέρον Παράρτημα, το οποίο περιλαμβάνει και αδημοσίευτες φωτογραφίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη δράση της V Μεραρχίας.

* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι φιλόλογος στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη - δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.

 kathimerini.gr