Η επανάσταση ενάντια στο «κεφάλαιο»

Η επανάσταση των μπολσεβίκων μπολιάστηκε οριστικά στην γενική επανάσταση του ρώσικου λαού. Οι μαξιμαλιστές που ήσαν μέχρι δυο μήνες πριν ο αναγκαίος αναβρασμός για να μην μείνουν στάσιμα τα γεγονότα, για να μην σταματήσει η πορεία προς το μέλλον, δίνοντας χώρο για μια οριστική μορφή διευθέτησης – που θα ήταν μια αστική διευθέτηση – κατέλαβαν την εξουσία, εγκαθίδρυσαν την δικτατορία τους και επεξεργάζονται τις σοσιαλιστικές μορφές που σ’ αυτές η επανάσταση θα πρέπει επιτέλους να κλίνει για να συνεχίσει να εξελίσσεται αρμονικά, χωρίς πολύ μεγάλες συγκρούσεις ξεκινώντας από τις μεγάλες κατακτήσεις που τώρα πια έχουν επιτευχθεί.

Η επανάσταση των μπολσεβίκων υλοποιήθηκε με ιδεολογίες παρά με γεγονότα. (Γι’ αυτό κατά βάθος λίγο μάς ενδιαφέρει να ξέρουμε περισσότερα απ’ όσα ξέρουμε). Είναι η επανάσταση ενάντια στο «Κεφάλαιο» του Κάρολου Μαρξ.

Το «Κεφάλαιο» του Μαρξ ήταν στη Ρωσία το βιβλίο των αστών περισσότερο από ότι των προλετάριων. Ήταν η κριτική απόδειξη της αναπόφευκτης αναγκαιότητας να σχηματιστεί μια αστική τάξη στη Ρωσία, να αρχίσει μια καπιταλιστική εποχή, να ανορθωθεί ένας πολιτισμός δυτικού τύπου, πριν να μπορέσει το προλεταριάτο ούτε καν να σκεφτεί την εξέγερση του, τις ταξικές του διεκδικήσεις, την επανάσταση του. Τα γεγονότα ξεπέρασαν τις ιδεολογίες. Τα γεγονότα έκαναν να εκραγούν τα κριτικά σχήματα μέσα στα όποια η ιστορία της Ρωσίας θα έπρεπε να εξελιχθεί σύμφωνα με τούς κανόνες του ιστορικού υλισμού. Οι μπολσεβίκοι απαρνούμενοι τον Κάρολο Μαρξ αποδεικνύουν, με την μαρτυρία της αναπτυσσόμενης δράσης, των πραγματοποιημένων κατακτήσεων, ότι οι κανόνες του ιστορικού υλισμού δεν είναι τόσο σιδερένιοι όπως θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και σκεφτήκαμε.

Ωστόσο, υπάρχει κάτι το αναπόφευκτο σ’ αυτά τα γεγονότα και αν οι μπολσεβίκοι απαρνιούνται μερικές διαπιστώσεις του «Κεφαλαίου» δεν του απαρνιούνται την ενυπάρχουσα ζωογόνα σκέψη. Αυτοί δεν είναι «μαρξιστές» εδώ είναι όλο. Δεν σύνθεσαν πάνω στο έργο του Δάσκαλου μια εξωτερική διδασκαλία, δογματικών και ασυζήτητων διαπιστώσεων. Ζουν την μαρξιστική σκέψη, εκείνη που δεν πεθαίνει ποτέ, που είναι η συνέχιση της ιταλικής και γερμανικής ιδεαλιστικής σκέψης με θετικιστικά και φυσιοκρατικά επιθέματα που είχε δεχθεί ο Μαρξ. Και αυτή η σκέψη τοποθετεί πάντα σαν μέγιστο παράγοντα της ιστορίας όχι τα οικονομικά γεγονότα, ωμά, αλλά τον άνθρωπο, αλλά τις κοινωνίες των ανθρώπων, των ανθρώπων που πλησιάζουν ο ένας τον άλλον, αλληλοκατηγορούνται, αναπτύσσουν δια μέσου αυτών των επαφών (πολιτισμός) μια κοινωνική, συλλογική θέληση και κατανοούν τα οικονομικά γεγονότα και τα κρίνουν και τα προσαρμόζουν στην θέληση τους μέχρι που αυτή γίνεται η κινητήρια δύναμη της οικονομίας, η πλαστουργός της αντικειμενικής πραγματικότητας που ζει και κινείται και αποκτά χαρακτήρα λάβας σε αναβρασμό που μπορεί να διοχετευτεί όπου αρέσει στη θέληση, όπως αρέσει στη θέληση.

Ο Μαρξ πρόβλεψε το προβλεπτό. Δεν μπορούσε να προβλέψει τον πόλεμο ή καλύτερα δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτός ο πόλεμος θα είχε την διάρκεια και τα αποτελέσματα που είχε. Δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτός ο πόλεμος σε τρία χρόνια ανείπωτων βασάνων, ανείπωτης αθλιότητας θα προκαλούσε στην Ρωσία την λαϊκή συλλογική θέληση που προκάλεσε. Μια τέτοια θέληση, κανονικά, έχει ανάγκη για να σχηματιστεί μια μακρά διαδικασία διακλαδωμένων διεισδύσεων, μια πλατιά διαδοχή ταξικών εμπειριών. Οι άνθρωποι είναι νωθροί, έχουν ανάγκη να οργανωθούν πρώτα εξωτερικά σε σωματεία, σε Ενώσεις, μετά εσωτερικά στη σκέψη, στη θέληση […]* μιας άσβεστης συνέχειας και πολλαπλότητας εξωτερικών ερεθισμάτων. Να γιατί, κανονικά, οι κανόνες ιστορικής κριτικής του μαρξισμού κατανοούν την πραγματικότητα, την συλλαμβάνουν και την καθιστούν σαφή και ευκρινή. Κανονικά, είναι μέσα από την όλο και πιο εντατικοποιημένη ταξική πάλη που οι δυο τάξεις του καπιταλιστικού κόσμου δημιουργούν την ιστορία. Το προλεταριάτο αισθάνεται την σημερινή αθλιότητα του, είναι συνεχώς σε κατάσταση δυστυχίας και πιέζει την αστική τάξη για να καλυτερέψει την κατάσταση του. Αγωνίζεται, υποχρεώνει την αστική τάξη να καλυτερέψει την τεχνική της παραγωγής, να καταστήσει πιο χρήσιμη την παραγωγή για να γίνει δυνατή η ικανοποίηση των πιο επειγουσών αναγκών του. Είναι μια αγωνιώδης πορεία προς το καλύτερο που επιταχύνει τον ρυθμό της παραγωγής, που δίνει συνεχή αύξηση στο σύνολο των αγαθών πουθα υπηρετήσουν την συλλογικότητα. Και σ’ αυτή την πορεία πολλοί πέφτουν και κάνουν πιο επείγουσα την επιθυμία αυτών που παραμένουν και η μάζα είναι πάντα σε αναβρασμό και από χάος – λαός γίνεται όλο και περισσότερο τάξη στη σκέψη, όλο και περισσότερο συνειδητοποιεί την ισχύ του, την ικανότητα του να αναλάβει την κοινωνική υπευθυνότητα, να γίνει ο απόλυτος διευθετητής των πεπρωμένων του.

Αυτό κανονικά. Όταν τα γεγονότα επαναλαμβάνονται με ένα κάποιο ρυθμό. Όταν η ιστορία εξελίσσεται περνώντας μέσα από στιγμές όλο και πιο σύνθετες και πλούσιες σε έννοιες και σε αξίες, μα οπωσδήποτε όμοιες. Στη Ρωσία όμως ο πόλεμος χρησίμευσε στο να ξυπνήσει τις θελήσεις. Αυτές μέσα από συσσωρευμένα βάσανα τριών χρόνων, βρέθηκαν σε ομοφωνία πολύ σύντομα. Ο λιμός πλησίαζε, η πείνα, ο θάνατος από πείνα μπορούσε να καταβάλει. τους πάντες, να συντρίψει μ’ ενα χτύπημα δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Οι θελήσεις τέθηκαν σε ομοφωνία, μηχανικά πρώτα, δραστήρια, πνευματικά μετά τήν πρώτη επανάσταση**.

Οι σοσιαλιστικές διακηρύξεις έφεραν σε επαφή το ρώσικο λαό με τις εμπειρίες των άλλων προλετάριων. Οι σοσιαλιστικές διακηρύξεις κάνουν να ζει κανείς δραματικά σε μια στιγμή την ιστορία του προλεταριάτου, τους αγώνες του ενάντια στον καπιταλισμό, την μακρά σειρά των προσπαθειών που πρέπει να κάνει για να χειραφετηθεί ιδεολογικά από τους δεσμούς της δουλικότητας που το καθιστούσαν ασήμαντο, για να γίνει νέα συνείδηση, σημερινή μαρτυρία ενός επερχόμενου κόσμου. Οι σοσιαλιστικές διακηρύξεις δημιούργησαν την κοινωνική θέληση του ρώσικου λαού. Γιατί θα έπρεπε να περιμένει να επαναληφθεί η ιστορία της Αγγλίας στη Ρωσία, να σχηματιστεί μια αστική τάξη στη Ρωσία, να υποκινηθεί η ταξική πάλη για να γεννηθεί η ταξική συνείδηση και να επέλθει επιτέλους η καταστροφή του καπιταλιστικού κόσμου; Ο ρώσικος λαός πέρασε με την σκέψη διαμέσου αυτών των εμπειριών, έστω ακόμα και με την σκέψη μιας μειοψηφίας. Ξεπέρασε αυτές τις εμπειρίες. Τις χρησιμοποιεί για να επικρατήσει τώρα, όπως θα χρησιμοποιήσει τις δυτικές καπιταλιστικές εμπειρίες για να βρεθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα στο ύψος της παραγωγής του δυτικού κόσμου. Η βόρεια Αμερική είναι καπιταλιστικά πιο αναπτυγμένη από την Αγγλία γιατί στη βόρεια Αμερική οι αγγλοσάξωνες άρχισαν, με μιας από το στάδιο στο όποιο είχε φτάσει η Αγγλία έπειτα από μια μακριά εξέλιξη. Το ρώσικο προλεταριάτο, σοσιαλιστικά διαπαιδαγωγημένο, θα αρχίσει την ιστορία του από το μέγιστο στάδιο παραγωγής στο όποιο έχει φτάσει η Αγγλία του σήμερα γιατί μια και πρέπει να ξεκινήσει, θα ξεκινήσει από αυτό που ήδη είναι τέλειο άλλου και από αυτό το τέλειο θα πάρει την ώθηση για να επιτύχει εκείνη την οικονομική ωριμότητα που σύμφωνα με τον Μαρξ είναι αναγκαία συνθήκη του κολλεκτιβισμού. Οι επαναστάτες θα δημιουργήσουν αυτοί οι ίδιοι τις αναγκαίες συνθήκες για την ολοκληρωμένη και πλήρη πραγματοποίηση του ιδανικού τους. Θα τις δημιουργήσουν σε λιγότερο χρόνο από όσο θα έκανε ο καπιταλισμός. Οι κριτικές που έκαναν οι σοσιαλιστές στο αστικό σύστημα για να διασαφηνίσουν τις ατέλειες, τη σπατάλη πλούτου, να χρησιμέψουν στους επαναστάτες για να ενεργήσουν καλύτερα, να αποφύγουν εκείνες τις σπατάλες, να μην πέσουν σε εκείνες τις ελλείψεις. Θα είναι στην αρχή ο κολλεκτιβισμός της αθλιότητας, των βασάνων. Ωστόσο τις ίδιες συνθήκες αθλιότητας και βάσανου θα είχαν κληρονομήσει από ένα αστικό καθεστώς. Ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να κάνει αμέσως στη Ρωσία τίποτα περισσότερο από όσα θα μπορέσει να κάνει ο κολλεκτιβισμός. Θα έκανε σήμερα πολύ λιγότερο γιατί θα είχε αμέσως ενάντια ένα προλεταριάτο δυσαρεστημένο, μανιασμένο, ανίκανο πλέον να ανεχτεί για άλλα χρόνια τους πόνους και τις πίκρες που η οικονομική δυστυχία θα έφερνε. Ακόμα και από μια απόλυτη, ανθρώπινη άποψη, ο άμεσος σοσιαλισμός έχει στη Ρωσία την αιτιολόγηση του. Τα βάσανα που θα έρθουν μετά από την ειρήνη θα μπορούν να γίνουν ανεκτά μόνο στο βαθμό που οι προλετάριοι θα αισθανθούν ότι εξαρτάται από τη θέληση τους, από τη δύναμη τους, την εργασία τους να τα ξεπεράσουν στο λιγότερο δυνατό χρονικό διάστημα.

Υπάρχει η εντύπωση ότι οι μαξιμαλιστές υπήρξαν αυτή τη στιγμή η αυθόρμητη έκφραση,βιολογικά αναγκαία, για να μην πέσει το ρώσικο ανθρώπινο σύνολο στην πιο φρικτή καταστροφή, για να μπορέσει το ρώσικο ανθρώπινο σύνολο, αφού απορροφηθεί στο γιγάντιο, αυτόνομο έργο της δικής του αναγέννησης να μπορέσει να αισθανθεί λιγότερο τα ερεθίσματα του πεινασμένου λύκου και να μη γίνει η Ρωσία μια πελώρια κρεαταποθήκη θηρίων πού σπαράζονται το ένα με το άλλο.

Υπογραφή: Άντόνιο Γκράμσι, «Avanti!», μιλανέζικη έκδοση, 24 Νοέμβρη 1917. Επανεκδόθηκε από το «Grido del Popolo» στις 5 Γενάρη 1918 με την εξής σημείωση: «Η τορινέζικη λογοκρισία μαύρισε κάποτε εντελώς αυτό το άρθρο στο ‘‘Grido’’. Το ξαναδημοσιεύουμε τώρα στο «Avanti!», αφού πέρασε από το κόσκινο των λογοκρισιών του Μιλάνου και της Ρώμης.»

Πηγή: Αντόνιο Γκράμσι, Σοσιαλισμός και Κουλτούρα, Στοχαστής, Αθήνα 1982, σσ. 143-148.

Σημειώσεις

* Έλλειψη στο κείμενο

** Η επανάσταση του Φλεβάρη (Μάρτη) 1917