Η ΑΛΩΣΗ - 'ούτε να θυμάμαι θέλω , αλλά ούτε και να ξεχάσω'

ΒΥΖΑΝΤΙΟ , ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

 ΠΡΟΑΓΓΕΛΛΟΙ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

- αντί προλόγου

''' μια εξέγερση που δεν μπόρεσε να ματαιώση η Δύση και ένα έγκλημα εις βάρος της εξελληνισμένης Βυζαντινής αυτοκρατορίας , που ποτέ δεν πρόκειτε να εξιστοριθεί '''.

 του Ματθαίου Ασλανίδη.

      ... προχριστιανική φιλοσοφία και χριστιανισμός ...

Εκ θεού άρξασθαι, γιατί η πίστη ως θρησκευτική προδιάθεση του ανθρώπου προϋπήρξε της ιστορίας, με τις ρίζες του ελληνισμού να βρίσκονται στο θρησκευτικό μύθο, όπου Θείο και ανθρώπινο συνυφαίνονται στην αρχαία ελληνική γενεολογία .

Ανέρχονται και κατέρχονται την αόρατη κλίμακα που ενώνει τον κατ' εικόνα και ομοίωση Θεού πλασμένο άνθρωπο, με το δημιουργό του , μας λέει ο καθηγητής του ιδιωτικού διεθνούς δικαιου Ευρηγένης Δημήτριος .

Αυτή την ενορασιακή μίξη του θείου με το ανθρώπινο, τη βρίσκουμε στον ανθρωπομορφισμό των αρχαίων ελληνικών θεοτήτων, που διαδέχεται και ενδυναμώνει, ο ενανθρωπισμός του Ιησού .

Θείο και ανθρώπινο, παρά τους μεταξύ των εννοιολογικούς διαχωρισμούς της πλατωνικής σκέψης, συνυπάρχουν στο ελληνικό πνεύμα .

Για τον Σοφοκλή, η ανθρώπινη κοινωνία ζει κάτω από την σκέπη των θείων επιταγών, με τους ανθρώπινους νόμους να βρίσκονται σε αντίθεση, για να έλθουν τελικά σε σύνθεση, με τα κυρίαρχα των θεών νόμιμα, αυτά που  ''ουδείς οίδεν 'εξ ότου φάνη'' , ( Αντιγόνη στίχ. 450 επ. ) .

Και είναι, ιδιαίτερα εκφραστικό της έμφυτης θρησκευτικής προδιάθεσης του ελληνισμού, το γεγονός , ότι η έννοια ενός φυσικού δικαιου θεοκρατικού χαρακτήρα, εμφανίζεται πολύ πιό καθαρή στην αρχαία Ελλάδα, απ' ότι στην θεοπρόβλητη πολιτεία του Βυζαντίου .

Παρ' όλα αυτά, πέρασε από χίλια κύματα η σχέση μεταξύ της προχριστιανικής ελληνικής φιλοσοφίας με τη σοφία  του  χριστιανισμού, για να συμφιλιωθούν σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης της ελληνικής ψυχής από την φράση του Ιησού,  '' ήγγικεν η ώρα ίνα δοξασθεί το όνομά μου ''  που προαναγγέλλει την δόξα του, μόλις μαθαίνει ότι θα τον επισκεφθούν οι έλληνες.

Γεγονός μοναδικό και ίσως συμβολικό, που προφήτευε τον εκχριστιανισμό του ελληνισμού και τον εξελληνισμό της χριστιανοσύνης , δίνοντας τέλος, σε μια διαμάχη χωρίς διαφορές .

..... εξελληνισμός του Βυζαντίου ...... 

Και όμως, ο πολιτικός διάδοχος της Ρώμης και θεματοφύλακας του χριστιανισμού, το Βυζάντιο, προσπάθησε να μείνει μακριά από την ''εθνική'' Ελλάδα, όσο και αν την έκλεινε σα γεωγραφική έννοια , στα όρια του .

Γρήγορα όμως διαποτίζεται από το ελληνικό πνεύμα και πριν κλείσει την πρώτη χιλιετία, το Βυζάντιο είναι εξελληνισμένο .

Πρόκειται όμως για ένα απολιτικό και ανεθνικό εξελληνισμό, που εκφράζεται με την επικράτηση της ελληνικής γλώσσας, τον εμβολιασμό κάποιων ελληνικών εθίμων στο ρωμαϊκό δικαιο και την μερική εισδοχή της εθνικά άχρωμης, για τα τότε δεδομένα, αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στην μορφολογία της βυζαντινής σκέψης .

Ούτως ή άλλως και ο τότε ελληνισμός δεν είχε διαμορφώσει ακόμα μια πλήρη εθνική παρουσία, καθώς , μετά τις πολιτικές περιπέτειες των ελληνιστικών χρόνων, της Ρωμαϊκής κατάκτησης και της ολοκλήρωσης του εκχριστιανισμού του, αγωνιζόταν μέσα στην δίνη της συνείδησής του, να συνθέσει το χριστιανικό βίωμα, με τις φιλοσοφικές του καταβολές  .

Γεγονός που μετάθεσε χρονικά τον εθνικό εξελληνισμό του Βυζαντίου που εκδηλώνεται αργότερα, μετά τις Φραγκικές κατακτήσεις του ιγ' αιώνα, για να παγιωθεί στους τελευταίους χρόνους των Παλαιολόγων.

Σε μια περίοδο που χτυπημένη από όλες τις πλευρές και διαβρωμένη από εσωτερική κρίση η Αυτοκρατορία, μαζεύεται στην Πόλη και το Μυστρά, για να ξαναχτίσει τα ερείπια που άφησαν οι Φραγκικές επιδρομές της αδελφής Δύσης .

Σ' εκείνες τις κρίσιμες ώρες της αυτοκρατορίας, ένας ελληνικός άνεμος αρχίζει να πνέει στα πανιά του κουρασμένου Βυζαντινού καραβιού .

Η Ελλάδα και ο ελληνισμός, σχεδόν απόβλητες παγανιστικές έννοιες στην ορθόδοξη ανατολική αυτοκρατορία, ξαναπροβάλλουν, με πολιτικό αυτή τη φορά περιεχόμενο, για να στηρίξουν την ετοιμόρροπη αυτοκρατορία , με τον ελληνικό εθνισμό να είναι στοιχείο φανερά κυρίαρχο, που εμψυχώνει με την δυναμική του .

Και αργότερα, στις ώρες της επιθανάτιας αγωνίας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγου βαδίζει από το Μυστρά για το θρόνο του Δικεφάλου, ως ''βασιλεύς των Ελλήνων'', ως ''Έλλεν Κωνσταντίνον'', κατά τον στίχο του αρχαίου ποντιακού τραγουδιού, έσχατος υπερασπιστής της Πόλης, για να γίνει , ''ελπίς και χαρά πάντων των Ελλήνων'' .

Ο εθνικά πολυκκύταρος οργανισμός του Βυζαντίου , στα δύσκολα εκείνα χρόνια, ενστικτοδώς μαζεύεται, στο πιό δυνατό και στο πιό βιώσιμο συστατικό του , τον Ελληνισμό.

..... Διαμόρφωση του νεοελληνισμού ......

Πιθανότατα μέσα σ' αυτή την ιστορική διαδικασία να κρύβονται και τα πρώτα σπέρματα του νεοελληνισμού, που αφυπνίζεται ως εθνική συνείδηση από τις Φραγκικές επιδρομές στον ελληνικό χώρο, οι οποίες προκαλούν πολιτική αναμόρφωση, του ελληνικού εθνισμού του .

Κάπου εκεί, μέσα από το χάος των ερειπίων που άφησε η τέταρτη σταυροφορία ( 1204 ) , εξέρχονται οι έλληνες από το περιθώριο της πολιτικής ζωής της απέραντης αυτοκρατορίας για να ξανασυνδεθούν με την ιστορία τους, μας λέει ο ιστορικός Παπαρρηγόπουλος .

Παρουσία πολιτική και λογοτεχνική από  πνευματικές φυσιογνωμίες , όπως ο Γεμιστός ( Πλήθων ) και λόγιοι της Θεσσαλονίκης , προμηνύουν μια εθνική ελληνική συμμετοχή στην Αναγέννηση - που δυστυχώς δεν έμελλε να ζήσει η Ελλάδα- δίνοντας ένα τόνο αισιοδοξίας στο περιβάλλον της επικρατούσας θλίψης και παρακμής.

Η Βυζαντινή ορθοδοξία από την άλλη πλευρά, έχει αποβάλλει μεγάλο μέρος της δογματικής της αντίθεσης, προς το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ο ολοκληρωμένος πια εκχριστιανισμός του ελληνισμού, καλύπτει το προϋπάρχον θρησκευτικό χάσμα μεταξύ Ελλάδας και Βυζαντίου.

\\  Δυστυχώς όμως, αυτή η σύνθεση της Ελλάδας με το Βυζάντιο έρχεται πολύ αργά για το Βυζάντιο που καταρρέει και πολύ νωρίς για την νεοελληνική ιδέα που αρχίζει να διαμορφώνεται  \\ .

Στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που πέφτει στις 29 Μαϊου του 1453 μαζί με την βασιλίδα των Πόλεων, οι ιστορικοί βλέπουν, όχι μόνο τον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου , αλλά και τον πρώτο βασιλιά των Νεοελλήνων ( Βακαλοπούλου ιστορία σελ. 245 ) .

Ένα τέλος συναπαντιέται εκείνες τις τραγικές, μα και παράξενες δημιουργικές ώρες, με μια αρχή !

Το τέλος Βυζαντίου να διασταυρώνεται, με την αρχή του νεοελληνισμού !

....... η πτώση και ο ρόλος της Δύσης .......

''' Ότε κρίμασιν οίς είδεν Κύριος'''

Έσβησε '' η κοινή των Ελλήνων εστία, η διατριβή των μουσών, η της επιστήμης απάσης διδάσκαλος, η των πόλεων βασιλίς '' ( Ανδρονίκου Καλλίστου, Μονωδία επί τη δυστυχεί Κωνσταντινουπόλει ) .

Η Τουρκική κατάκτηση ανακόπτει την εθνική σύνθεση Ελληνισμού και Βυζαντίου στα πρώτα βήματά της .

Μια σύνθεση που θα επηρέαζε τον παγκόσμιο χάρτη  δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί και σίγουρα, με άλλες αξίες συνύπαρξης για τους λαούς και τα έθνη .

Αξίες ειρήνης και σεβασμού κάθε φυλής κατά το όραμα του Αλεξανδρινού ιδεώδες για ένα κόσμο, όπου,  αληθινή εθνότητα είναι η ανθρωπότητα .

Αυτό το ιδεώδες αντί να συνεχισθεί, ποδοπατήθηκε για το χρήμα από την πολιτισμένη Δύση, με κατακτητικούς πολέμους , σταυροφορίες και πολιορκίες της ίδιας της Βασιλεύουσας, συμβάλλοντας στην αποδυνάμωσή της και  αδιαφορώντας στην συνέχεια για την πτώση της, στην βαρβαρότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας .

Αδιαφορία σκόπιμη των βλέψεων της Δύσης , την ώρα ακριβώς που το Βυζάντιο εξισορροπούσε την ρωμαϊκή κληρονομιά του, με την  εθνική παρουσία του ελληνισμού, στο προαιώνια ελληνικό γήινο περίγραμμα του Αιγαίου .

Ήταν ο ελληνισμός της Ιωνίας και ο ελληνισμός των Ελληνιστικών χρόνων,  ο Ελληνο-Ρωμαϊκός πολιτισμός της Ανατολής, που έπρεπε να εκτοπισθεί από την περιοχή , παντί τρόπω, ακόμα και με σφαγές από αλλόθρησκους Οθωμανούς, ως πρόβλημα και φραγμός, στο έκδηλο γεωπολιτικό ενδιαφέρον των ηγεσιών της Δύσης .

Ότι χάθηκε ήταν κοινό κτήμα της χριστιανοσύνης και του ευρωπαϊκού πολιτισμού, γι’ αυτό και προκάλεσε αισθήματα θλίψης και πένθους στους λαούς της Ευρώπης, καθώς και μεγάλο ερεθισμό, τον οποίο όμως τα συγκρουόμενα συμφέροντα των ισχυρών δεν άφησαν να ξεσπάσει σε μια οργανωμένη εναντίον των Τούρκων εκστρατεία .

Ήταν η χατζάρα των Οθωμανών , που καθάριζε για λογαριασμό των αργυρολατρών της Δύσης .

Ήταν η τιμωρία των ορθόδοξων πληθυσμών που αποσχίστηκαν από την εκκλησία της Δύσης .

Μια σύγκρουση κοινωνικών συστημάτων από πλευράς υλικής υπόστασης του χριστιανισμού , ο ασκητισμός της Ορθοδοξίας έναντι της κοσμικότητας του Καθολικισμού !  

Ένα παρελθόν ντροπής, με απέραντες προεκτάσεις στο μέλλον, που ακόμα ταλανίζουν την πολύπαθη περιοχή της Ανατολής .

Γι' αυτό και η ιστορική ασχολία με το Βυζάντιο, σαν πολιτικό και όχι θρησκευτικό ελληνικό παρελθόν, είναι σχεδόν ανύπαρκτη, τόσο στην χώρα μας, όσο και στην Ευρώπη .

Γιατί είναι μια ιστορία ανατροπής του ανήκομεν εις την Δύση , μια ιστορία αμάρτημα, ανάλογο του αδελφού Κάϊν , εκ μέρους της <συγγενούς>  Δύσης , ένα έγκλημα, που δεν ξεπλένεται ...., με μια συγνώμη.... του Πάπα .

..... οδεύοντας προς το Εικοσιένα .....

Ο Ελληνισμός όμως επιβιώνει .

Παρά το μήκος της σκλαβιάς που απλώνεται και κάτω από αφόρητες συνθήκες υλικού και πνευματικού βίου, η ζύμωση συνεχίζεται που διατηρεί και ενισχύει την νεοελληνική εθνική συνείδηση, για να την κατευθύνει αργότερα στην αγωνιστική προβολή της, με την επανάσταση του Εικοσιένα, ξεκαθαρίζοντας λογαριασμούς, και για την πτώση της Πόλης .

Η δυναμική ανασύνδεση του νεοελληνισμού με την αρχαία Ελλάδα και η αναγκαστική προσαρμογή της   ορθόδοξης εκκλησίας στις απαιτήσεις του αγώνα, που αποβάλλει δογματικές έριδες γύρω από την νομιμότητα της αρχαίας ελληνικής σκέψης, ως παρουσία στην νεοελληνική χριστιανική πίστη, δημιουργούν μια ποιό στέρεη ενωτική βάση , αναμφίβολη και οριστική .

Ούτως ή άλλως, οι αδυσώπητες συνθήκες του πολέμου και η ψυχική διάθεση των αγωνιστών, δεν άφηναν περιθώρια για τέτοιες μεταφυσικές ανησυχίες της εκκλησίας, την στειρότητα των οποίων, σε άλλες περιόδους πλήρωσαν πολύ ακριβά, στην πορεία εδραίωσης της ιδέας ενός ελληνοχριστιανικού πολιτισμού .

Το Εικοσιένα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης, είναι παράλληλα και δημιουργός της, δίνοντας στους μεταγενέστερους ολόκληρο το ιστορικό της υπόβαθρο, ενώνοντας μέσα από της φλόγες της λευτεριάς, τα δύο ιστορικά συστατικά της , την αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο .

'' Με ταράζουν τόσο ο Νικηφόρος Φωκάς και η Ορέστεια , που νιώθω όλο τον ελληνισμό '' ,                                  λέει ο Ίωνας Δραγούμης, ( Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες 1927 σελ. 58 ) .

Ένα συναίσθημα που μεταβάλλει το Βυζάντιο από παρελθόν σε ελληνικό παρόν και μέλλον , από ιστορική ανάμνηση σε εθνική διεκδίκηση, διαμορφώνοντας  ως παράγοντα της νεώτερης ιστορίας μας, την Μεγάλη Ιδέα .

Ένα ιδανικό αμφιλεγόμενο, γέννημα της δυναμικής του Εικοσιένα, που όσο και αν βάρυνε στην μοίρα του νεοελληνισμού με όνειρα γεωγραφικών ελεφαντιάσεων ( Μικρασιατική καταστροφή ), άλλο τόσο κράτησε λυτρωμένους και αλύτρωτους έλληνες σε επιφυλακή , στον ατελείωτό τους αγώνα ( Μακεδονικός αγώνας και πόλεμοι του 12 και 13 ) .  

Η αρχαία Ελλάδα, παύει να είναι μόνο πηγή και μέτρο παιδείας, γίνεται πηγή εθνικού φρονηματισμού και μέτρο ανδρείας .

Το όνομα Έλλην, έρχεται θριαμβευτικά στη γλώσσα των αμόρφωτων αγωνιστών, για να τους συνδέσει ιστορικά με τους θρυλικούς του προγόνους .

'' Ναύτης η πλοίαρχος ο Κανάρης, μας πληροφορεί ο Τερτσέτης, όταν εταξίδευε και άραζε εις κανένα λιμάνι, εις ώραν αργίας εδιάβαζε καθήμενος εις έρημο παραθαλάσσιο Ιταλίας ή Ισπανίας την ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κάθε φύλλο το έβρεχε με τα δάκρυά του . ( Τερτσέτη, Άπαντα επιμέλεια Γ. Βαλέτα , σ. 222 σημ. ) .

Ίσως για πρώτη φορά ανάμεσα στο νέο και αρχαίο ελληνισμό να πλάθεται ένας δεσμός που αντλεί το υλικό του , όχι από το πνεύμα, αλλά από το συναίσθημα για την αρχαία Ελλάδα, που δεν την ξέρουν, αλλά την νιώθουν , αναλαμβάνοντας το μέτρο της εθνικής τους ευθύνης με την επανάσταση, για τον πανσέβαστο γενεολογικό τίτλο, ώστε να μη μας θεωρούν , - που δυστυχώς..... θεωρούμεθα -, παρίες της Ευρώπης .

 Και δεν είναι η επανάσταση η τελευταία σύγκρουση του ελληνισμού με κατακτητές, όπως και με τους Τούρκους, αλλά μια μοίρα πολέμου για τους Έλληνες, που δεν πρόκειται ποτέ να τελειώσει  .

Τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς, ήταν μια ανακωχή στο χρονικό πλάτος μιας συνεχιζόμενης μάχης χιλιάδων ετών ,με κίνητρα ιδεολογικά, από τον Μαραθώνα μέχρι το Εικοσιένα, που εκφράστηκαν με το υπέροχο δίλημμα : λευτεριά ή θάνατος .

Ιδανικά αδιαπραγμάτευτα και μή προσαρμόσιμα στην λογική των συμβιβασμών  !

Στον διοικητή της Αγγλικής μοίρας του Αιγαίου που ήθελε να μεσιτεύσει για συμβιβασμό με τους Τούρκους, απαντά ο Κολοκοτρώνης :

Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος . Εμείς καπετάν Άμιλτον ποτέ συμβιβασμό δεν εκάμαμε με τους Τούρκους , ο βασιλεύς μας εσκοτώθει, καμμια συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινό πόλεμο με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήταν πάντοτε ανυπότακτα .

Και όταν ο Χάμιλτον ρωτά να μάθει ποιά φρούρια και ποιά φρουρά, ο Γέρος του Μοριά του απαντά :

Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι κλέφται και τα φρούρια, η Μάνη, το Σούλι και τα βουνά ! ( Ο Γέρων Κολοκοτρώνης, διήγηση συμβάντων της ελληνικής φυλής . τόμος 2 σ. 222 )

Με αυτά κηρύχθηκε η Επανάσταση και μ' αυτά αποτινάχθηκε η σκλαβιά !

'' Διά την στερέωση της Πατρίδος μου και τους νόμους, διά κείνο πεθαίνω, όχι διά άλλο'' , αναφωνεί ο σοφός Μακρυγιαννης ( απομνημονεύματα, Ι σ. 226 ) .

'' Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο που εμείς ελευθερώσαμε '' , παραγγέλλει στους νέους  και στις επόμενες γενεές, ο Γέρος του Μοριά .

Το μήνυμα που στέλνει στον Ιμπραϊμ, κλείνει μέσα του , όλων των Ελλήνων την ιστορία, όπως η απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στον Μωάμεθ και του Διενέκη , πρίν χιλιάδες χρόνια στις Θερμοπύλες :

''' όχι τα κλαριά να μας κάψης, όχι τα δένδρα, όχι τα σπήτια που μας έκαψες, μόνον πέτρα επάνω στην πέτρα να μή μένει, ημείς δεν προσκυνούμεν , ....... . Μόνον ένας Έλληνας να μείνει, πάντα θα πολεμούμε, και μή ελπίζης πως την γή μας θα την κάμης δική σου , βγάλτο από το νου σου ''' .

Αυτήν την μαχητικότητα, την πίστη και το ήθος, κληροδότησε στον νεοελληνισμό το Εικοσιένα .

Τί περισσότερο για τους νεοέλληνες  από μια τέτοια εθνική διαθήκη ;

Το πώς, με μια τέτοια βαρυσήμαντη εθνική διαθήκη , φτάσαμε σήμερα εμείς, << οι ελευθερωμένοι >>, να είμαστε όλοι σε υποθήκη , το ερμηνεύει προφητικά..... και  με πολύ καυστικό τρόπο, ο Ίωνας Δραγούμης, και ιδού τί λέει :

''' Ο ραγιας είναι μισός άνθρωπος, άνθρωπος μικρεμένος,  που δέχεται όλα από τον κύριό του και δεσπότη του....... Ραγιας είναι ο φρόνιμος που δεν κουνιέται για να μή τύχη και τον πάρη για ζωντανό κανένας και τον σκοτώση.... Μέρα με το φώς ποτέ δεν φανερώνεται . Τον κυνηγάς και κρύβεται . Τον δέρνεις κι ακόμα σκύβει ...... , τον σκοτώνεις και σωπαίνει ......'''.

Αυτό το επίκτητο ψυχικό μείασμα του σκλαβωμένου ελληνισμού, κλονίστηκε από τις ρίζες του με το Εικοσιένα, βάζοντας στην θέση του Ραγια τον Νεοέλληνα,  που αποφάσισε να σηκώσει κεφάλι .

Φαίνεται όμως ...., ότι τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς, έχουν αφήσει βαθιά ίχνη διαφθοράς και ρουφιανιάς στην ιδιοσυγκρασία μας για να ξανασκύψουμε το κεφάλι .

'' Δηλητήριον εξαχρειώσεως, μετεγχυθέν αφθόνως επ' αιώνας εις τας φλέβας δούλων δεν εξαλείφεται ευκόλως .... ''

Έμφυτα χαρακτηριστικά της φυλής μας έχουν εκφυλισθεί και παλαιά επίκτητα ψυχογραφικά γνωρίσματα έχουν ξαναεμφανισθεί στην σύγχρονη εποχή μας, που διατηρούν δυστυχώς και σήμερα, την Ραγιαδοσύνη της υποταγής και της υποτέλειας  !

Μια Ραγιαδοσύνη υποταγής, στον έταιρο από τα κατοχικά χρονικά ... Δεσπότη !

Μια Ραγιαδοσύνη, που κρύβεται πίσω από τον ρεαλισμό της σκληρής τάξης πραγμάτων , οσάν η τότε τάξη ..... των αγωνιστών, είτανε ρόδινη, που μοίραζε χρήματα και ελευθερίες !

Πόσο απέχουμε από το ήθος του Εικοσιένα !!!

Και άν , η πατριωτική στάση του λαού μας στο δημοψήφισμα και τα συλλαλητήρια, ήταν σαφής ένδειξη αγωνιστικής διάθεσης που τον συνέχει με το ιστορικό παρελθόν του , δεν ήταν αρκετή, αποτελεί ένδειξη και όχι απόδειξη .

Διότι το χρέος του πατριωτισμού , δεν είναι μόνο χρέος πολέμου , είναι και χρέος ειρήνης, που απαιτεί άλλου είδους θυσία,  αλλάζοντας μορφή, και όχι ουσία .

Όσο τα Όχι του, τα κάνουνε Ναι, και δεν αντιδρά ως απόγονος λαός, τουλάχιστον θεσμικά για να μή πώ επαναστατικά στον ραγιαδισμό των ηγεσιών του, είναι κι' αυτός υπόλογος , στο στίγμα του Ραγια, για τον εαυτό του !!!