Η κρίση ως μοναδική κανονικότητα - του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Το πρόβλημα της διεθνούς ελίτ είναι ότι αντιλαμβάνεται τις κρίσεις ως απόκλιση και όχι ως κανονικότητα του καπιταλισμού. Ακόμη και οι προσηλωμένοι στις θεωρίες των οικονομικών κύκλων μπερδεύονται από την αυξανόμενη ασυμμετρία τους.

Το 2017 οι ηγέτες της Ε.Ε. αναλώθηκαν στο να αλληλοσυγχαίρονται για το τέλος της κρίσης, δέκα χρόνια από τις πρώτες ενδείξεις «εισβολής» της από τις ΗΠΑ, μέσω των σύνθετων παραγώγων προϊόντων που πλημμύριζαν τα τραπεζικά χαρτοφυλάκια. Η Κομισιόν, η ΕΚΤ, το Συμβούλιο της Ε.Ε., το Eurogroup ανακοίνωσαν πανηγυρικά και με αυτοπεποίθηση αυτό το «τέλος», με τελευταία ένδειξη ότι διακόπηκε η δεκαετής ύφεση και στην Ελλάδα. Παρατηρήθηκε μάλιστα και ένας μικροανταγωνισμός για το ποιο από τα θεσμικά όργανα και ποιος επικεφαλής του είχε την καθοριστικότερη συμβολή. Η Κομισιόν με τις «μεταρρυθμίσεις» της ή η ΕΚΤ με την ποσοτική της χαλάρωση;

Λίγο πολύ το ίδιο ανακουφιστικό, αν όχι πανηγυρικό, επικρατούσε στον δημόσιο λόγο και άλλων κέντρων του παγκόσμιου καπιταλισμού, από τις ΗΠΑ του Τραμπ μέχρι την Κίνα ή την Ιαπωνία. Τη σούπα της ευφορίας χάλασε πρώτο το ΔΝΤ, όταν στο forum του Νταβός εκτόξευσε τα πρώτα προειδοποιητικά πυρά για τον κίνδυνο νέας διεθνούς κρίσης. Οι προειδοποιήσεις του ΔΝΤ είχαν κυρίως πολιτικά ελατήρια: αφορούσαν πρώτα την πίεση στον Τραμπ να αποφύγει τον εμπορικό πόλεμο κι έπειτα τις πολιτικές ηγεσίες αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών να συνεχίσουν «τις δύσκολες διαρθρωτικές και δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις», δηλαδή τη λιτότητα ως μέσο για να αντιμετωπιστεί η έκρηξη του παγκόσμιου δημοσίου χρέους, με ολίγη μέριμνα για την ακραία φτώχεια. Παρότι το ΔΝΤ αναβάθμισε τις εκτιμήσεις του για την παγκόσμια ανάπτυξη στο 3,9% για το 2018- 2019, ταυτόχρονα υπενθύμισε τον συγκυριακό της χαρακτήρα και τους κινδύνους νέας ύφεσης. «Χωρίς άμεση δράση για την αντιμετώπιση των εμποδίων που φρενάρουν τη διαρθρωτική ανάπτυξη, η επόμενη ύφεση θα έρθει πιο γρήγορα και θα είναι πιο δύσκολο να την πολεμήσουμε» έχει πει επανειλημμένως ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Μορίς Όμπστφελντ.

Στην Ευρωζώνη, κρατούν την ανάσα τους μη διαλυθεί η ατμόσφαιρα ευφορίας. Αλλά ο επικεφαλής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι αυτολογοκρίνεται όλο και λιγότερο και τονίζει πόσο εύθραυστη και επισφαλής είναι η τωρινή ανάκαμψη της νομισματικής ένωσης, έστω κι αν οι κίνδυνοι που την απειλούν προσδιορίζονται πάντα ως «εξωγενείς». Το πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης, έστω και συρρικνωμένο, δηλαδή η ένεση δωρεάν χρήματος που βρίσκεται πίσω από τη «δυναμική ανάκαμψη της Ευρωζώνης», θα διατηρηθεί για πολύ ακόμη. Και η αύξηση των επιτοκίων θα περιμένει το ίδιο, ίσως και περισσότερο.

Πέρα από τις λεκτικές ακροβασίες της ελίτ του διεθνούς καπιταλισμού, οι πρακτικές ενδείξεις ότι «η κρίση ίσως δεν είναι πίσω μας, αλλά μπροστά μας» έχουν μεγαλύτερη σημασία. Παρά τον πακτωλό του 1,5 τρισ. που έχει διαθέσει η ΕΚΤ, ο πληθωρισμός όχι μόνο δεν προσεγγίζει τον «ιερό» στόχο του 2%, αλλά απομακρύνεται κι άλλο (1,2% υποχώρησε τον Απρίλιο), σημάδι της ασθμαίνουσας ζήτησης, αλλά και της ισχνής αύξησης του δανεισμού σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Το πινγκ – πονγκ ανάμεσα στις αγορές ομολόγων – νομισμάτων – μετοχών αναδύει σύγχυση και ανασφάλεια στα στρατηγεία των κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Ακόμη και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η υπόσχεση Τραμπ για έναν ελεγχόμενο και αποδοτικό εμπορικό πόλεμο δεν πείθει. Νοικοκυριά και επιχειρήσεις αποφεύγουν τον δανεισμό -λογικό σ’ ένα περιβάλλον αυξανόμενων επιτοκίων και ιλιγγιώδους ιδιωτικού χρέους άνω των 20 τρισ. δολαρίων!-, ενώ η καμπύλη των αποδόσεων, που υποτίθεται πως είχε προβλέψει τους τελευταίους πέντε κύκλους ύφεσης, είναι αρνητική, κόντρα στην αισιοδοξία που επικρατεί στις αγορές.

Το πρόβλημα της διεθνούς ελίτ είναι ότι αντιλαμβάνεται τις κρίσεις ως απόκλιση και όχι ως κανονικότητα του καπιταλισμού. Ακόμη και οι προσηλωμένοι στις θεωρίες των οικονομικών κύκλων μπερδεύονται από την αυξανόμενη ασυμμετρία τους. Τους αποσταθεροποιεί το γεγονός ότι αντιστρέφονται οι διάρκειες των φάσεων διαστολής (ανάπτυξη) και της συστολής (ύφεση). Η συστολή γίνεται ο κανόνας και η διαστολή η εξαίρεση. Τους εκνευρίζει που διαψεύδονται οι όμορφες καμπύλες που διδάχθηκαν στο LSE και αλλού. Νεοφιλελεύθεροι και νεοκεϊνσιανοί διαπληκτίζονται αν πηγή των κρίσεων είναι οι διαταραχές της προσφοράς ή της ζήτησης. Τους είναι ασύλληπτο ότι οι κρίσεις μπορεί να μην έχουν καμιά «κανονικότητα», γιατί απλούστατα αυτές είναι η μοναδική κανονικότητα του καπιταλισμού.
Κανονικότητα μέχρι αυτοκαταστροφής. Όσο κανονική είναι η τάση του ποσοστού κέρδους να πέφτει, αν και κάθε μεμονωμένος καπιταλιστής κυνηγά την αέναη αύξησή του και τη διαρκή αντικατάσταση εργασίας από «σταθερό κεφάλαιο». Ακόμη κι όταν αυτό παίρνει τη μορφή των ρομπότ ή της ψηφιοποίησης και αποϋλοποίησης της οικονομίας που οδηγεί μερικούς στη μυστικιστική φαντασίωση ότι μεταβαίνουμε σε έναν «καπιταλισμό χωρίς κεφάλαιο».

Και μια και διανύουμε τη χρονιά της 200ής επετείου από τη γέννηση του Μαρξ, ας του αφιερώσουμε την παρατήρηση ότι και στην ερμηνεία των κρίσεων παραμένει ο μόνος αναπόφευκτος.

hereticalideas.gr