Karl Marx και Heidegger : δυο διεστώσες ''αφορμές'' για τον Κόσμο : άνθρωπος και ''ανθρώπινη ύλη''

''.....ο φιλόσοφος παράγει ιδέες.......Ο εγκληματίας παράγει εγκλήματα'' 

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ, ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ   

''....η αλήθεια δεν είναι ποτέ η ίδια αλλά παρουσιάζεται διαλεκτικά, ότι είναι δηλαδή πάντοτε το αντίθετό της''

MARTIN HEIDEGGER, Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ

...''το έγκλημα αποσύρει από την αγορά εργασίας ένα τμήμα του περιττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμποδίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω από το ελάχιστο όριο''[1].

Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ''ότι ο εγκληματίας αναδεικνύεται σε μια από κείνες τις φυσικές ''εξισορροπήσεις'' που αποκαθιστούν το σωστό επίπεδο και ανοίγουν μια ολόκληρη προοπτική...''[2].

Μέσα στο έγκλημα συντελείται το αίνιγμα της εκκάλυψης - αυτός που θα εγκληματήσει δεν έχει κανένα λόγο να επανορθώσει το ον στην υφή και την υπόστασή του. Αντίθετα το ίδιο το οντικό ον - το όντως ον -  θα προσπαθήσει να ξαναβρεί την λάμψη του και να αναδυθεί από την δική του πρόσθετη φθορά. Ο άνθρωπος παραμένει σε μια δέσμια ερμηνεία στο εσωτερικό της σχέσης που διαθέτει με τα μέσα παραγωγής. Ο Μαρξ έχει μια εικονοπλαστική θέαση - και άρα προσέγγιση- του κόσμου. 

Είναι η ανατροπή των κατεστημένων δομών που φέρνει ο Οιδίποδας, ή ο Ριχάρδος ο Γ'. 

Αν προσπαθούσε κάποιος να προσεγγίσει τον μαρξισμό όχι από αυτό που κείται ως παρατηρούμενη μονάδα και κατέφευγε στην χαιντεγγεριανή διαδικασία της ακρόασης [3]- τότε ο Μαρξ θα έστεκε σε μια αγωνία λεκτικής έκφανσης του φαινομένου ή των φαινομένων, πως όλα βρίσκονται μέσα στην γλώσσα καθώς ο λόγος κατέχει την πρώτη θέση στο ψυχικό και κοινωνικό γεγονός : η προσέγγιση ή αν θέλουμε η ανάγνωση του μαρξιστικού τοπίου με τον λόγο είναι μια οδός που ηχεί όλες τις λέξεις ή καμία - και στις δυο περιπτώσεις είναι πορεία που μονοδρομείται με κατεύθυνση τη σιωπή. Αλλά τι θα μπορούσε να ορίζεται από την έννοια-σιωπή στο μαρξιστικό έλλογο;; 

Η συντέλεια των καπιταλιστικών μέσων παραγωγής είτε η διαύγεια του επαναστατικού δρομολογήματος,- είναι σχήματα, - και πιθανές υποθέσεις. Στο ίδιο αυτό κείμενο [Abschweifung] [4] η σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος ενσωματώνεται στη σφαίρα του εθνικού εγκλήματος. Μέσα στην παγκόσμια αγορά το ιδιωτικό έγκλημα φαντάζει αφομοιωμένο ή και αναγκαίο - ο ίδιος αναρωτιέται : ''χωρίς εθνικό έγκλημα θα μπορούσε να υπάρξει παγκόσμια αγορά;;θα υπήρχαν έθνη;;'' Ερώτηση καίρια για τον Μαρξ [5]. .

  

...στον Heidegger ''το όνομα του ξέφωτου είναι "αλήθεια'', είναι η αλήθεια. Η διαλεκτική θέση του Μαρξ για το εθνικό έγκλημα και την παγκόσμια αγορά καταυγάζει ως ένα ξέφωτο - αποτελεί την αλήθεια της κυνικότητας. Μέσα στο έθνος θα οριστεί αναγκαστικά μια βασική χαιντεγγεριανή έννοια που ως όρος προϋπήρχε στην γερμανική φιλοσοφία[6], η έννοια και το πεδίο Dasein [7] 

- το γεγονός ότι το ον μπορεί να ρωτά το ''πού''- άρα και το έθνος, επίσης, κι ακόμα να τίθεται το ερώτημα του ''είναι'' σε ενικό και πληθυντικό αριθμό. Ο Μαρξ επιμένει ''θα υπήρχαν έθνη;; - ''άραγε το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι ταυτόχρονα και δέντρο της γνώσης από την εποχή του Αδάμ ως σήμερα;;''[Μαρξ] - η άποψή του φαντάζει πλατωνική, υποκρύπτει τη γνώση που έχει πληρότητα όταν ο έρωτας είναι γεγονός και συμβάν ουσίας, αλλά για τον Heidegger το Είναι έχει πολλά Εδώ, εισάγοντας ένα είδος επεκτατισμού και ζωτικού χώρου σε μια μετα-ανάγνωση του Μαρξ χωρίς να έχει πάρει μέρος κατ' εξοχήν σε κάτι τέτοιο ο ίδιος.

Μέσα στην παγκόσμια και παγκοσμιωμένη αγορά - εθνικό έγκλημα ως νιτσεϊκή έκφραση ''της βούλησης για δύναμη'' - είναι κατ' ουσία η αλλαγή σε πολλαπλά επίπεδα του Dasein. 

Η παγκοσμιωμένη, λοιπόν, αγορά είναι μια [τραγική] αλήθεια, ένα ξέφωτο κατά την χαιντεγγεριανή ορολογία, έστω κι αν εδώ υπάρχουν πρωθύστερα χρονολογικά- και ιστορικά status. 

Ο Μαρξ βρίσκεται στο πλαίσιο μιας-ενστικτώδους χαιντεγγεριανής λογικής - στο δικό του ξέφωτο- που συμπίπτουν, ετεροχρονικά. Θα τοποθετήσω πάλι αυτό που ονόμασα ''ερωτικό συμβάν'' στον Μαρξ μέσα στο Abschweifung : ο έρωτας έλκει τον θάνατο, ακριβώς γιατί μετατρέπει την κατάσταση του οργασμού σε ενύπνιο και υπόθαλψη του Μορφέα - μέσα στον έρωτα αναπαράγεται ''η φιλότης και το νείκος'' της ηρακλείτειας διάθεσης, - το Καλό και το Κακό.

Ο Μαρξ θ' αναφέρει τον Mandeville : ''και την στιγμή που θα έπαυε να υπάρχει το Κακό, η κοινωνία θα ήταν καταδικασμένη να φθαρεί, αν όχι να καταποντιστεί αύτανδρη'' [8]. 

Νομίζω σε αυτό το κείμενο ο Καρλ Μαρξ αποδομεί τον επιστημονικό σοσιαλισμό σαν κατεύθυνση του επίγειου Παραδείσου- υπάρχει μια καπιταλιστική ''υγιής αναλογικότητα'', μη γνωστή.

  

...είναι απόλυτο credo ότι η φιλοσοφία συμβαίνει σαν απολυτότητα της διεύρυνσης των ανθρώπινων παραμέτρων του έσω γίγνεσθαι, δεν έχει σκοπό να λύσει ή να δώσει είτε να επιδώσει ανά χείρας ένα σύστημα αξιών διευθέτησης. Όπου υπάρχει Ανθρώπινο Σώμα υπάρχει Ερωτικό Είναι. Συνύφανση με το Άλλο και το Πέρα. Τα φιλοσοφικά συστήματα δικαιώνουν τον εαυτό τους και μόνο μέσα στα πλαίσια αναφοράς που έχουν - όποια κι αν είναι αυτά,- αλλά και οι θρησκειακές ''εποπτείες'' σωτηριολογούν σε ένα κλειστό σύστημα αξιών - μια Μυθολογία, μια Φιλοσοφία και μια Τελετουργία, θεμελιώνοντας ένα ισχυρό σύστημα δομών εντός κάποιου ενιαίου topos[9]. 

Στην δεκαετία του 70, ο Κόσμος εμφανίζεται με αυτονόητες, αυθύπαρκτες αισθητικές αξίες [Carlo Giulio Argan, Btuno Zevi]. Ο Χάιντεγγερ θα γράψει πολλά χρόνια πριν : ''ο Κόσμος ενεργεί ως κόσμος [Welt weltet]- ο Κόσμος είναι περισσότερο ον [ist seiender] από αυτό που συλλαμβάνουμε, που αντιλαμβανόμαστε και που πιστεύουμε'' [10]. 

Νομίζω ότι αυτό δεν είναι μόνο μια φιλοσοφική θέση, αλλά περικλείει πολιτικές κι αισθητικές σημασιοδοτήσεις, ίσως και αξιολογίες : ''η πέτρα δεν έχει κόσμο, αλλά περιβάλλον, το ίδιο τα φυτά και τα ζώα. Ο άνθρωπος όμως έχει Κόσμο γιατί μένει στο  ξέφωτο του όντος'' [11]. 

Η μεγαλύτερη αισθαντικότητα του ανθρώπου είναι ή ''εκκάλυψη'' - ο Κόσμος αποκαλύπτεται σαν έργο τέχνης, εκεί διατηρείται η προμηθεική υπόσταση του ανθρώπου, μ' αυτόν τον τρόπο της εκκάλυψης και του ξέφωτου εκδηλώνεται το Είναι, σαν η ''ψυχή'', το ''νόημα'' του Όντος και του όντως Όντος. Σ' ένα δυσνόητο χωρίο γράφει : ''η γη είναι αυτό μέσα στο οποίο η ανύψωση κρύβει.......Σε αυτό που ανυψώνεται, η γη είναι παρούσα ως καλύπτουσα'' [12]. 

Η γη είναι οντολογικός προσδιορισμός του έργου τέχνης, η φύση το ίδιο με τα μέλη της πέτρες φυτά και ζώα μάς ''καλύπτει'' και μας ανοίγεται σαν Ον προκειμένου να οδηγηθούμε στο ξέφωτο, στην αυτο- και ετερο- συνειδησία του Είναι. ''Στο μέτρο που ο Κόσμος ανοίγεται, όλα τα πράγματα αποκτούν τον χρόνο τους και την σπουδή τους.....''[13]. 

...θα ήθελα να κλείσω όλη αυτήν την αναφορολογία. Ο άνθρωπος κινδυνεύει από τον ίδιο τον μη κατανοητό ορισμό του ως όντως ον -στην απουσία αισθητικής που τον διακρίνει στη  ρέπουσα ατμόσφαιρα στους καιρούς αυτούς και την παντελή συγκάλυψη για την πορεία προς ένα ξέφωτο που κινδυνεύει να μη βρεθεί ποτέ, άρα να μη νοιώσει ποτέ την εγγύτητα του Είναι. 

Η γενετική μηχανική και η αλόγιστη κλωνοποίηση στο μέλλον θα τον ορίσουν μαζί με την ρομποτική σε μια πλήρη αποσπασματικότητα με την ύπαρξη. Βαδίζουμε σε μια ολοσχερή αποξένωση και αλλοτρίωση. 

Ήδη από τον ίδιο τον Χάιντεγγερ - όταν πλέον στάθηκε σε προσωπικές λανθασμένες επιλογές στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μετά το τέλος του είχε το κουράγιο της αποκήρυξης και την απελπισία να μαρτυρήσει ότι ο κόσμος που έρχεται είναι ένας κόσμος όπου ο άνθρωπος θα μετατραπεί σε ''ανθρώπινη ύλη'' με ο,τι αυτό συμπαρασύρει και συγκαταλέγει - κι αυτήν την βαθιά σκέψη τη συναντήσαμε σε πολλούς διανοητές για τον καινούριο Μεσαίωνα.[πχ. Ουμπέρτο Έκο].

Ο Μαρξ είναι σαφής και πολύ λιγότερο ποιητικός, είναι όμως κυνικός κι επίσης αληθινός - η παγκοσμιοποίηση που θα οδηγήσει στην παγκοσμίωση, στο τετελεσμένο, στην εντροπία, διατηρεί και ωθεί τον καπιταλισμό , ο οποίος μέσα στην ανάπτυξη που υπόσχεται όμως ''γίνεται και ο νόμος της παλινδρόμησής του. 

Η πραγματοποίηση του καπιταλισμού είναι η άρνησή του - η ελευθερία του είναι η καταπίεση, ο ελεύθερος ανταγωνισμός είναι η οδός προς την μονοπωλιακή συγκέντρωση'' [14] 

.....''οι διεστώσες αφορμές'' μιλούν για τον άνθρωπο - και  μιλούν για ένα άνθρωπο που κουβαλάει μέσα του τη γη, τον ιδρώτα, το δικό του αποκλειστικό χωράφι, την ανάγκη του, τα λερωμένα παπούτσια το δρόμο της νοσταλγίας'' [15] - και οι δυο φιλόσοφοι μιλούν για έναν άνθρωπο που θα ορίζει τη συνέχειά του, το πεπρωμένο του, στην αρχαία ελληνική σκέψη η αλήθεια ως εκκάλυψη είναι ριζωμένη στο στοχασμό . έχουμε μέσα μας ριζωμένο το ξέφωτο- αυτό που ξεπηδά σαν φώτιση κι έμπνευση στην ελευθερία υπαρκτικότητας του όντος.

καλοκαίρι 2018

Φώτης Μισόπουλος

 ΑΝΑΦΟΡΕΣ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

[1] KARL MARX, Εγκώμιο του Εγκλήματος, εκδόσεις Άγρα, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, 2005    

[2] ο.π.

[3] Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, HEIDEGGER, - ο φιλόσοφος του λόγου και της σιωπής - Βάνιας, 2001

[4] o.π. KARL MARX, σπάραγμα στο Das Kapital 

[5] ο.π. KARL MARX

[6] Τ. Πεντζοπούλου ο.π. Kant, Vom Dasein Gottes

[7] Τ. Πεντζοπούλου ο.π. o HEIDEGGER θα αναλύσει τη λέξη στα δυο συστατικά της, Da και sein, εδώ ή εκεί και είναι

[8] ο.π.KARL MARX 

[9] LUDWIG WITTGENSTEIN, Γλώσσα Μαγεία Τελετουργία, Καρδαμίτσας, μτφρ. Κωστής Μ. Κωβαίος, 1990

      [σε γενικές γραμμές περιγράφει την βεβαιότητά του ότι στην Γλώσσα είναι ενσωματωμένη η Μυθολογία γιατί προυπήρχε, στη Φιλοσοφία η Μαγεία [σαν ιδιαιετεροποίηση των σχέσεων με το πέριξ] γιατί ήταν επεξεργασία της εγκεφαλικής διαπλοκής και η Τελετουργία αποτελούσε την χωρο-τοπική ανάδειξη της ισχύος του Ιερού - όπως το νοεί ο Αλμπέρ Καμύ - / δια- και μέσα- από το ανθρώπινο είδος]

[10] Τ. Πεντζοπούλου ο.π.

[11] ο.π.

[12] ο.π.

[13] ο.π.

[14] HERBERT MARCUSE, Περί διαλεκτικής //Τρία δοκίμια, Αλεξάνδρεια, 2013επιμ.-μτφρ. Κωνσταντίνος Ράντης 

[15] Τ. Πεντζοπούλου ο.π.