O μυστικός πόλεμος για το νερό

Το ντοκυμαντέρ «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» του Γ. Αυγερόπουλου εξετάζει το πρόβλημα της διαχείρισης του νερού στην Ευρώπη. Μια διερευνητική ματιά στις ιδιωτικοποιήσεις των εταιρειών ύδρευσης σε Ελλάδα και Γερμανία.

Είναι το νερό ανθρώπινο δικαίωμα ή προϊόν της αγοράς; Δημόσια ή ιδιωτική διαχείριση;Το ντοκυμαντέρ «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» του σκηνοθέτη Γιώργου Αυγερόπουλου επεξεργάζεται τα ερωτήματα. Προβλήθηκε την εβδομάδα που μας πέρασε στο γαλλογερμανικό δίκτυο ARTE με το οποίο έγινε και η συμπαραγωγή. Ένα συναρπαστικό οδοιπορικό σε έξι χώρες της Ε.Ε., ακολουθεί τη ροή του χρήματος και των εταιρικών συμφερόντων για το πιο ζωτικό συστατικό της ύπαρξής μας, το νερό.

«Παρά τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, τι σκοπεύετε να κάνετε με το νερό;» έγραφε σε επιστολή του το 2011 στο Σίλβιο Μπερλουσκόνι ο Ευρωπαίος Επίτροπος Όλι Ρεν, έπειτα από απόφαση των Ιταλών με δημοψήφισμα να μην προχωρήσει η ιδιωτικοποίηση του νερού. Η φράση παρακινεί τον έλληνα δημιουργό να ξεκινήσει την έρευνα. Ενώ Γαλλία και Γερμανία προχωρούν σε δημοτικοποιήσεις και πάλι των δημόσιων εταιρειών ύδρευσης, στις χώρες του ευρωπαίκού Νότου παρατηρείται έντονη πίεση για ιδιωτικοποίησεις. «Οι επαναδημοτικοποιήσεις δεν είναι καλό νέο για τις ιδιωτικές εταιρίες. Έτσι ασκούνται πιέσεις από την οικονομική και πολιτική ελίτ της Ευρώπης μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να βρεθούν νέες αγορές. Οι πιο ευάλωτες για να δεχτούν ιδιωτικοποιήσεις είναι οι χώρες σε κρίση. Όλες οι χώρες που υπέγραψαν μνημόνιο, υπέγραψαν όρους και προβλέψεις που αφορούν το νερό»,δήλωσε μιλώντας στη Deutsche Welle o Γ. Αυγερόπουλος.

Γιατί όμως τόσο ενδιαφέρον για το νερό; «Αποτελεί μια πολύ κερδοφόρα επένδυση με σταθερή πελατεία. Είναι μονοπώλιο με απίστευτη διασφάλιση κερδών.Μια απολύτως επιτυχημένη συναλλαγή», τονίζει ο έλληνας δημιουργός εξηγώντας τους κιδύνους από μία τέτοια εξέλιξη:«Θα ήμασταν άδικοι αν απαιτούσαμε να σκέφτεται ένας ιδιώτης μακροπρόθεσμα. Τα μεγαλύτερα συμβόλαια διαρκούν 25-30 χρόνια. Ένας ιδιώτης αποσκοπεί στο κέρδος, σκέφτεται μέχρι το τέλος της σύμβασης και όχι για τις επόμενες γενιές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όπου υπάρχει ιδιωτική διαχείριση να παρατηρείται αύξηση των τιμολογίων κατανάλωσης και εξαιτίας της έλλειψης επενδύσεων να χειροτερεύει η ποιότητα του νερού».

H περίπτωση της Ελλάδας

Το έργο ανιχνεύει προσεκτικά την περίπτωση της Ελλάδας. Έλληνες αξιωματούχοι παίρνουν θέση μπροστά στην κάμερα υπέρ και κατά της ιδιωτικοποίησης. Παρά την απόφαση του ΣτΕ για αντιστυνταγματικότητα της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΔΑΠ και το "όχι" των Θεσσαλονικέων στο δημοψήφισμα του 2014 για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, οι δημόσιες επιχειρήσεις ύδρευσης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη βρίσκονται ψηλά στη λίστα των αποκρατικοποιήσεων με κυρίαρχο το ενδιαφέρον των γαλλικών πολυεθνικών εταιρειών, όπως αποτυπώνεται στο ντοκυμαντέρ.Ήδη στην περίπτωση της ΕΥΑΘ η γαλλική εταιρεία SUEZ κατέχει το 5,46% της εταιρείας ενώ βρίσκεται προς πώληση ένα ακόμη 23% των μετοχών με ισχυρές αντιδράσεις απο τους πολίτες. Χαρακτηριστική στο ντοκυμαντέρ είναι η αποστροφή του Ζαν-Μισέλ Χερβίν, ειδικού συμβούλου της γαλλικής εταιρείας VEOLIA: «Δεν ενδιαφερομαστε για ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα γιατί δεν ταιριάζουν στη φιλοσοφία μας. Μπορεί να είναι ριψοκίνδυνο γιατί δεν υπάρχει το απαραίτητο δικαίωμα συναπόφασης των πολιτών. Είναι ευαίσθητο πολιτικό ζήτημα όπου η δημοκρατική συμμετοχή είναι αναπόφευκτη».Ο Γ.Αυγερόπουλος βλέποντας τα παραδείγματα των ιδιαίτερα ευνοϊκών όρων στις συμβάσεις που υπογράφονται με ιδιωτικές εταιρίες στην Ευρώπη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ελληνική περίπτωση:«Οι άνθρωποι που θα ασχοληθούν αν βρεθεί αγοραστής θα πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά τη διεθνή εμπειρία και να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί με τους όρους που θα υπογράψουν, οι οποίοι συχνά παρουσιάζονται ως αδιαπραγμάτευτοι».

Το παράδειγμα του Βερολίνου

Με πρωτοβουλία της πρώην γερμανίδας βουλευτή στο τοπικό κοινοβούλιο του Βερολίνου Γκερλίντε Σέρμερ, οι πολίτες του Βερολίνου προσέφυγαν στο Συνταγματικό Δικαστήριο και ζήτησαν να έρθουν στο φως της δημοσιότητας τα συμβόλαια που είχαν υπογραφεί με τις ιδιωτικές εταιρίες που διαχειρίζονταν το νερό της πόλης. Αποκρούωντας το επιχείρημα της προστασίας του βιομηχανικού και εμπορικού απορρήτου και αποδεχόμενο το νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα, όπως έχει αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ, το Συνταγματικό Δικαστήριο επέτρεψε την αποκάλυψη των συμβολαίων, το οποίο και έγινε με τη σύμφωνη γνώμη του 90% των Βερολινέζων σε δημοψήφισμα που διεξήχθη το 2011. «Όλοι πληρώνουμε και όλοι έχουμε δικαίωμα να μάθουμε», λέει χαρακτηριστικά στο ντοκυμαντέρ η Γκερλίντε Σέρμερ.Τι έδειξε το άνοιγμα των συμβολαίων; Ο δήμος του Βερολίνου είχε εγγυηθεί τα κέρδη των ιδιωτικών επιχειρήσεων νερού για τριάντα χρόνια. Με άλλα λόγια, αν η κατανάλωση ήταν χαμηλότερη, οι ιδιώτες είχαν δικαίωμα προσφυγής σε διαιτητικά διακστήρια με δικαίωμα αποζημίωσης για διαφυγόντα κέρδη.«Λέγεται ότι ο ιδιωτικό επιχειρείν συνάδει με την ανάληψη ρίσκου. To ρίσκο σε αυτή την περίπτωση όμως ήταν μηδενικό και το κόστος μετακυλίεται στους πολίτες», τονίζει στο ντοκυμαντέρ η Κρίστα Χέχτ, διευθύντρια της ένωσης των δημόσιων επιχειρήσεων νερού στη Γερμανία.Υπό την πίεση της κοινής γνώμης η πόλη επαναδημοτικοποιεί το νερό της το 2014 με κόστος εξαγοράς 1,3 δισ ευρώ. «Μόλις μια ιδιωτική εταιρεία μπαίνει στο παιχνίδι, είναι δύσκολο να φύγει και αν φύγει η αποζημίωση είναι στο ανώτατο επίπεδο», σχολίασε μιλώντας στη Deutsche Welle ο Γιώργος Αυγερόπουλος.

«Το Βερολίνο δεν είναι η μοναδική περίπτωση μεγαλούπολης ση Γερμανία που πάλεψε για την επαναδημοτικοποίηση του νερού. Άλλο ένα παράδειγμα είναι η Στουτγκάρδη», επισημαίνει η Κλαούντια Μπούχερ, συμπαραραγωγός του έργου από το τηλεοπτικό δίκτυο ARTE, πιστεύοντας πως: «Μόνο όταν οι πολίτες οργανώνονται μπορούν να καταφέρουν κάτι». Για την ίδια δεν αποτελεί ένα αντιευρωπαίκό φιλμ αλλά ένα φως στο πρόβλημα: «Το ντοκυμαντέρ έρχεται αντιμέτωπο με τους ευρωπαίους αξιωματούχους και τις ιδιωτικές εταιρίες, δείχνοντας το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ευρώπη».

Αντιδράσεις

Στην πρώτη του δημόσια τηλεοπτική προβολή σε Γερμανία και Γαλλία το έργο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από το κοινό και απέσπασε υψηλά μερίδια τηλεθέασης. «Ένα αριστούργημα που αποδεικνύει την πολιτική διπλών προτύπων της Ευρωπαίκής Επιτροπής», «Οι ευρωπαίοι πολίτες αγωνίζονται για το νερό, την κινητήρια δύναμη της ζωής[..] Δεν είναι μια κερδοφόρα αγορά για τις πολυεθνικές εταιρίες. Ένα συναρπαστικό ντοκιμαντέρ που εμπνέει πραγματικό θυμό», ήταν μερικά από τα σχόλια στο twitter, ενώ χαρακτηριστικό ήταν το σχόλιο της Νόρεεν Μέρφι από το κίνημα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ιρλανδία..«Αν γνωρίζετε έστω και λίγο γερμανικά, δείτε το. Αν όχι, δείτε το σε κάθε περίπτωση. [..] Παλέψαμε το πρώτο μισό του αγώνα, ελπίζω να είστε έτοιμοι για το δεύτερο μισό».

Το ντοκυμαντέρ παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία σε Βερολίνο, Στρασβούργο και στην Ελλάδα με τις συζητήσεις να είναι εξαιρετικά ζωντανές. Όπως τονίζει ο δημιουργός Γ. Αυγερόπουλος: «Οι πολίτες έχουν τις ίδιες αγωνίες και αναζητήσεις σε όλες τις χώρες. Αυτό που μου έμαθε το έργο είναι ότι μικρές ομάδες ανθρώπων μπορούν να καταφέρουν πολύ μεγάλα πράγματα. Το νερό είναι κάτι που μας ενώνει όλους, έχουμε τις ίδιες απαιτήσεις από την Ευρωπαίκή Επιτροπή. Θα αποτελέσει ένα από τα βασικότερα ζητήματα αυτών που θέλουν μια πιο κοινωνική Ευρώπη. Όταν γράφουμε νερό διαβάζουμε δημοκρατία».

Για όσους δεν κατάφεραν να παρακολουθήσουν το «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» τηλεοπτικά, το ντοκυμαντέρ είναι διαθέσιμο για περίπου ένα μήνα ακόμη στην ιστοσελίδα του ARTE, στη γερμανική και γαλλική γλώσσα.

Διογένης Δημητρακόπουλος