Η Θρησκεία του μίσους

Νίκος Καψάλης

Μιλώντας με χριστιανούς, εβραίους, μουσουλμάνους, βουδιστές, όλοι θα επιμείνουν πως η θρησκεία τους προάγει αρχές όπως την συμπόνια, την ταπεινοφροσύνη και τον ανθρωπισμό. Όλοι θα έχουν δίκιο. Οι επικριτές τους επίσης, θα επισημάνουν την προώθηση της βίας εναντίον των αλλοθρήσκων μέσα στα κείμενα αυτά και θα έχουν και αυτοί δίκιο. Οι αντιφάσεις στις διάφορες θρησκευτικές διδασκαλίες είναι παρούσες και μπορούν να δεχτούν κάθε ερμηνεία. Η βία ανάμεσα σε διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες, αν και έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί ως βία υπαγορευμένη από τη θρησκεία, στην πράξη είναι το αντίθετο. Οι άνθρωποι αποδίδουν τις πράξεις τους στη θρησκεία. Η κάθε θρησκεία πρεσβεύει τελικά εκείνο που οι άνθρωποι της αποδίδουν πιθανότατα ως αποτέλεσμα της αντιεπιστημονικής προέλευσής της. 

Σε αντίθεση με την επιστημονική θεμελίωση των φυσικών επιστημών, αλλά και τον διαχρονικά αναλλοίωτο χαρακτήρα των Νόμων τους, που δεν αφήνει περιθώρια αμφιταλάντευσης και παρερμηνειών, η λογική των θρησκευτικών κειμένων βασίζεται στην υποκειμενική πίστη. Κάθε θρησκεία μεταβάλλεται με τις κοινωνικές συνθήκες οδηγώντας σε μεταβολές και εσωτερικές διασπάσεις, σαν αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτοσυντήρησης και της διατήρησης της ζωντάνιας των θεμελιακών αξιών της. Η θρησκεία δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο και επέστρεψε πάλι μέσω των κοινωνικών νορμών που επιβάλλει σε ένα διαρκές και ανατροφοδοτούμενο μετασχηματισμό. Όμως πάντοτε είναι η κοινωνική επίδραση ο καθοριστικός παράγοντας που καθορίζει την δυναμική αυτής της διαδικασίας. 

Ο Μαρξ πίσω στο 1844 στην εισαγωγή της “Συμβολής στην Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου”, διατύπωνε την περίφημη φράση του πως ”Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού” . Το όπιο εκείνη την εποχή χρησιμοποιούταν ως παυσίπονο και όχι ως ναρκωτικό, και ακριβώς αυτή ήταν η έννοια αυτής της φράσης δεδομένου πως το παυσίπονο ανακουφίζει από τον πόνο δίχως να καταπολεμά την αιτία του. Αντιλήφθηκε τη θρησκεία ως την εύκολη διέξοδο στην ανθρώπινη αναζήτηση απαντήσεων, διαπιστώνοντας ωστόσο πως αποτελεί μία ανεστραμμένη συνείδηση του κόσμου, δείχνοντας κατανόηση στην διαμορφωθείσα κατάσταση αφού οδηγείται στο συμπέρασμα ότι “Ξεπέρασμα της θρησκείας ως απατηλής ευτυχίας του λαού σημαίνει την απαίτηση της πραγματικής του ευτυχίας […] Η κριτική της θρησκείας είναι λοιπόν εν σπέρματι η κριτική της κοιλάδας αυτής των δακρύων, που η θρησκεία αποτελεί το φωτοστέφανό της.” Η θρησκεία δεν είναι το πρόβλημα, αλλά το παραβάν που κρύβει την πραγματικότητα, προσφέροντας ταυτόχρονα και “θαλπωρή” ενώ καθορίζεται από τις παραγωγικές σχέσεις, ή προσαρμόζεται κατάλληλα σε αυτές διαμορφώνοντας κοινωνικούς κανόνες, όπως π.χ. η Προτεσταντική Ηθική που είναι το αποτέλεσμα της επικρατούσας οικονομικής αντίληψης και όχι το αντίστροφο. 

Η κοινωνική βία δεν αποτελεί εγγενές συστατικό καμίας θρησκείας. Οι κοινωνικές συνθήκες, που χαρακτηρίζονται κυρίως από τις οικονομικές, είναι εκείνες που διαμορφώνουν την θρησκευτική ηθική σύμφωνα με τις αξίες τους. Για άλλη μια φορά η ανάλυση του Μαρξ επιβεβαιώνεται με όσα βλέπουμε σε ολόκληρη την ιστορική πορεία. Οι στρατιές φανατικών στο όνομα της Πίστης είναι αποτέλεσμα ενός προϋπάρχοντος κοινωνικού μετασχηματισμού. Η κοιλάδα των δακρύων χρειάζεται πάντα το φωτοστέφανό της και αυτό θα παραμένει όσο υπάρχουν τέτοιες κοιλάδες. Η εύκολη εξήγηση ανάγεται πάντοτε στο μεταφυσικό, χωρίς έτσι να υπάρχει κανένας κίνδυνος να διαταραχτούν τα πραγματικά αίτια των δακρύων. Είναι απόλυτα εύστοχος ο Μαρξ όταν λέει ότι η “Θρησκεία δεν είναι παρά ο απατηλός ήλιος που περιστρέφεται γύρω από τον Άνθρωπο όσο ο Άνθρωπος δεν περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του” . 

Οι επιθέσεις σε εκκλησίες, τεμένη ή συναγωγές είναι πολύ συχνά φαινόμενα, στο πλαίσιο των κοινωνικών συνθηκών που έχουν επικρατήσει αλλά και της φασιστικής ρητορείας που εντατικοποιείται συνεχώς. Η κινητοποίηση ενός θρησκευτικού και φυλετικού πέπλου συγκάλυψης των πραγματικών αιτιών της παγκόσμιας οικονομικής κατάστασης είναι εμφανής, για όποιον θέλει να το δει. Το αφήγημα θέτει τον “προηγμένο” Δυτικοχριστιανικό πολιτισμό ενάντια στο “επικίνδυνο” Ισλάμ και οι φωνές αυτές δεν προέρχονται μόνο από περιθωριακές ομάδες αλλά και από πιο μετριοπαθείς φωνές. Η δραστηριοποίηση φονταμενταλιστών σε όλα τα θρησκευτικά δόγματα είναι συχνή και θα γίνεται ολοένα και συχνότερη καθώς η αδυναμία διαχείρισης και αντιμετώπισης της οικονομικής πραγματικότητας θα στρέφει όλο και περισσότερους σε μανιχαϊστικές προσεγγίσεις, με την θρησκεία να βρίσκεται στο επίκεντρο ακόμα και στον χαρακτηρισμό της φυλετικής διαφορετικότητας.

Η ερμηνεία της σημερινής κατάστασης με όρους θρησκευτικού ιμπεριαλισμού εξυπηρετεί διπλά τον καπιταλισμό καθώς πέρα από τον αποπροσανατολισμό που διατηρεί με την εστίαση στο αιτιατό και όχι στο αίτιο, αφήνει πεδίο δράσης σε φασιστικές πρακτικές με αποτέλεσμα την επικράτηση του φόβου και την περαιτέρω καλλιέργειας της μισαλλοδοξίας. Το μίσος φέρνει περισσότερο μίσος και σε τελική ανάλυση όσοι εκτίθενται σε αυτό υποτάσσονται στον σύγχρονο σκοταδισμό αδυνατώντας να οδηγηθούν σε ορθά συμπεράσματα. Χρειάζεται πολύ μεγάλη προσπάθεια ώστε να εξαφανιστεί το Επέκεινα της Αλήθειας και να καθιερωθεί η Αλήθεια του Ενθάδε και ο άνθρωπος να αρχίσει να περιστρέφεται πάλι γύρω από τον εαυτό του.

imerodromos.gr