ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ...

Η έννοια της Εξουσίας

Το κράτος είναι μια ομάδα ατόμων που κατέχουν και ασκούν την υπέρτατη εξουσία σε ένα δεδομένο έδαφος.
Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να πούμε ότι το κράτος είναι μια ομάδα προσώπων που είτε κατέχουν την υπέρτατη εξουσία σε ένα δεδομένο έδαφος, είτε την ασκούν επί ενός συγκεκριμένου πληθυσμού.

Το διακριτικό χαρακτηριστικό του Κράτους είναι η υπέρτατη εξουσία, ή αυτό που οι πολιτικοί φιλόσοφοι συνηθίζουν να λένε "κυριαρχία". 

Η εξουσία είναι το δικαίωμα να διατάζεις και αναλόγως, το δικαίωμα να σε υπακούν.

Πρέπει να διακριθεί από τη δύναμη, η οποία είναι η ικανότητα να υποχρεώνεις σε συμμόρφωση, είτε μέσω της χρήσης, είτε μέσω της απειλής βίας.

Όταν δίνω το πορτοφόλι μου σε ένα κλέφτη που με απειλεί με ένα όπλο, το κάνω γιατί η μοίρα με την οποία με απειλεί είναι χειρότερη από την απώλεια χρημάτων, κάτι που μπορώ να το ανεχτώ. Αναγνωρίζω ότι ασκεί δύναμη επάνω μου, αλλά δύσκολα θα υποθέσω ότι έχει εξουσία, δηλαδή ότι έχει το δικαίωμα να απαιτεί τα λεφτά μου και ότι έχω την υποχρέωση να του τα δώσω.

Όταν η κυβέρνηση μου ζητά φόρους, από την άλλη, τους πληρώνω (φυσιολογικά) ακόμη κι αν δεν το θέλω και ακόμη κι αν σκέφτομαι πως μπορώ να ξεφύγω χωρίς να πληρώσω.

Είναι άλλωστε η δεόντως συσταθείσα κυβέρνηση και συνεπώς έχει το δικαίωμα να με φορολογήσει. Έχει εξουσία επάνω μου.

Μερικές φορές, βεβαίως, εξαπατώ την κυβέρνηση, αλλά ακόμη κι έτσι, αναγνωρίζοντας την εξουσία της, ποιος θα μιλήσει για "εξαπάτηση" ενός κλέφτη;

Ένα από τα ζητήματα στα οποία πρέπει να απαντήσει η πολιτική φιλοσοφία είναι αν υπάρχει κάποιο όριο στο εύρος των υποθέσεων επί των οποίων ένα δίκαιο κράτος έχει εξουσία.

Όταν διατάζομαι να κάνω κάτι, μπορεί να επιλέξω να συμμορφωθώ ακόμη κι αν δεν έχω απειληθεί, γιατί φτάνω να πιστέψω ότι είναι κάτι που οφείλω να κάνω.

Αν αυτή είναι η περίπτωση, τότε, μιλώντας πιο συγκεκριμένα, δεν υπακούω μια προσταγή, αλλά μάλλον αναγνωρίζω την ισχύ ενός επιχειρήματος ή το δίκαιο μιας εντολής.

Σήμερα, σε έναν κόσμο γραφειοκρατικών στρατών και θεσμοθετημένων θρησκειών, όταν οι βασιλιάδες είναι λίγοι στον αριθμό και οι γραμμές των προφητών έχουν αραιώσει, η εξουσία δίνεται σε εκείνους που κατέχουν επίσημες θέσεις.

Το ότι κάτι γινόταν πάντοτε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, σημαίνει για τους ανθρώπους ότι είναι ο τέλειος λόγος για να συνεχίσουν να το κάνουν με αυτόν τον τρόπο.

Γιατί πρέπει να υπακούμε σε ένα βασιλιά; Γιατί πάντοτε υπακούσαμε στους βασιλιάδες.

Αλλά γιατί πρέπει ο μεγαλύτερος γιος του βασιλιά να γίνεται με τη σειρά του βασιλιάς;

Γιατί οι μεγαλύτεροι γιοι πάντοτε κληρονομούσαν το θρόνο.

Η δύναμη της παράδοσης είναι τόσο βαθιά χαραγμένη στα μυαλά των ανθρώπων, που ακόμη και μια μελέτη της βίαιης και τυχαίας καταγωγής μιας κυρίαρχης οικογένειας δεν αδυνατίζει την εξουσία της στα μάτια των υπηκόων της.

Η υπακοή δεν έχει να κάνει με το αν κάνεις αυτό που κάποιος σου λέει να κάνεις.

Αλλά με το ότι κάνεις αυτό που σου λέει να κάνεις, επειδή σου το λέει να το κάνεις.

Πιο συχνά η απλή θέα μιας στολής αρκεί για να μας κάνει να αισθανόμαστε ότι ο άνθρωπος που τη φορά έχει το δικαίωμα να τον υπακούουν.

Ότι οι άνθρωποι αποδέχονται τις αξιώσεις της υπέρτατης εξουσίας είναι σαφές.

Ότι όμως οι άνθρωποι οφείλουν να αποδέχονται τις αξιώσεις της υπέρτατης εξουσίας, δεν είναι τόσο προφανές.

Συνεπώς η πρώτη μας ερώτηση πρέπει να είναι, κάτω από ποιες συνθήκες και για ποιους λόγους ένας άνθρωπος έχει υπέρτατη εξουσία πάνω σε έναν άλλο;

Η έννοια της Αυτονομίας

Αφού ο υπεύθυνος άνθρωπος καταλήγει σε ηθικές αποφάσεις τις οποίες εκφράζει στον εαυτό του με τη μορφή των επιτακτικών εντολών, μπορούμε να πούμε ότι δίνει νόμους στον εαυτό του, ή ότι αυτονομοθετείται.

Εν συντομία, είναι αυτόνομος.

Όπως υποστήριζε ο Καντ, η ηθική αυτονομία είναι ένας συνδυασμός ελευθερίας και υπευθυνότητας, είναι η υποταγή σε νόμους τους οποίους κάποιος έχει φτιάξει για τον εαυτό του.

Ο αυτόνομος άνθρωπος, στο βαθμό που είναι αυτόνομος, δεν υπόκειται στη θέληση του άλλου. Μπορεί να κάνει αυτό που του λέει ο άλλος, αλλά όχι γιατί του είπε να το κάνει

Είναι συνεπώς, με την πολιτική έννοια της λέξης, ελεύθερος.

Επειδή η ηθική αυτονομία είναι απλά η συνθήκη ανάληψης της πλήρους ευθύνης για τις ενέργειες κάποιου, σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορεί να χάσουν την αυτονομία τους εθελουσίως.

Δηλαδή ένας άνθρωπος μπορεί να αποφασίσει να υπακούσει στις προσταγές ενός άλλου, χωρίς να κάνει καμιά προσπάθεια να καθορίζει για τον εαυτό του αν αυτό που τον διατάζουν είναι καλό ή φρόνιμο.

Αν βρίσκομαι σε ένα βυθιζόμενο καράβι και ο καπετάνιος δίνει οδηγίες για να μπούμε στις σωσίβιες λέμβους, και όλοι οι άλλοι υπακούουν στον καπετάνιο επειδή είναι ο καπετάνιος, μπορεί να αποφασίσω ότι υπό αυτές τις συνθήκες θα ήταν καλύτερο να κάνω αυτό που λέει, αφότου η σύγχυση που θα προκαλούσε η ανυπακοή μου θα ήταν γενικότερα επιζήμια.

Αλλά στο βαθμό που παίρνω μια τέτοια απόφαση, δεν υπακούω στην προσταγή του, δηλαδή, δεν του αναγνωρίζω ότι έχει εξουσία επάνω μου.

Θα πάρω την ίδια απόφαση, για ακριβώς τους ίδιους λόγους, αν κάποιος από τους επιβάτες αρχίσει να δίνει "οδηγίες" και περιμένει, μέσα στη σύγχυση, να εκτελεστούν.

Στην πολιτική, όπως γενικότερα στη ζωή, οι άνθρωποι χάνουν συχνά την αυτονομία τους.

Υπάρχει ένας αριθμός αιτίων για αυτό και επίσης ένας αριθμός επιχειρημάτων που προσφέρονται για να δικαιολογηθεί κάτι τέτοιο.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, αισθάνονται τόσο ισχυρή τη δύναμη της παράδοσης ή της γραφειοκρατίας, που αποδέχονται ασυλλόγιστα τις εξουσιαστικές αξιώσεις των κατά όνομα κυριάρχων τους.

Είναι σπάνιο το άτομο στην ιστορία της φυλής που φτάνει μέχρι το σημείο να διερωτάται για το δίκαιο των αφεντάδων του να διατάζουν και για το καθήκον του ίδιου και των συνανθρώπων του να υπακούουν.

Αμέσως μόλις τεθεί το επικίνδυνο ερώτημα, όμως, μια ποικιλία επιχειρημάτων μπορεί να μπει στη συζήτηση για να δείξει την εξουσία των κυρίαρχων.

Ανάμεσα στους πιο παλιούς είναι ο ισχυρισμός του Πλάτωνα ότι οι άνθρωποι πρέπει να υπακούουν στην εξουσία εκείνων με την ανώτερη γνώση, σοφία ή οξυδέρκεια.

Μια εκλεπτυσμένη σύγχρονη εκδοχή λέει ότι το εκπαιδευμένο τμήμα ενός δημοκρατικού πληθυσμού είναι πιθανότερο να είναι ενεργό πολιτικά και ότι επίσης είναι σωστό για το κακώς πληροφορημένο τμήμα του εκλογικού σώματος να παραμένει παθητικό, αφότου η είσοδος του στην πολιτική αρένα το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να υποστηρίξει τις προσπάθειες των δημαγωγών και των εξτρεμιστών.

Ένας αριθμός πολιτικών επιστημόνων έχει φτάσει τόσο μακριά ώστε να ισχυρίζεται ότι η απάθεια των αμερικανικών μαζών είναι η αιτία για τη σταθερότητα και άρα κάτι το καλό.

Υπάρχουν μεγάλα, ίσως ανυπέρβλητα, εμπόδια στην επίτευξη μιας ολοκληρωμένης και ορθολογικής αυτονομίας στον σύγχρονο κόσμο.

Παρόλα αυτά, όσο αναγνωρίζουμε μέσα μας τη δύναμη του λόγου, πρέπει να αναγνωρίζουμε επίσης τη συνεχή υποχρέωση να είμαστε οι ίδιοι που εκφέρουμε τέτοιες προσταγές στις οποίες θα μπορούμε να υπακούσουμε.

Το παράδοξο της κατάστασης του ανθρώπου στον σύγχρονο κόσμο είναι ότι όσο περισσότερο αναγνωρίζει το δικαίωμα και το καθήκον να είναι ο ίδιος αφέντης του εαυτού του, τόσο πιο πολύ γίνεται εντελώς το παθητικό αντικείμενο μιας τεχνολογίας και μιας γραφειοκρατίας, τις πολυπλοκότητες των οποίων δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα κατανοήσει.

Σύγκρουση Εξουσίας-Αυτονομίας

Το καθοριστικό χαρακτηριστικό του κράτους είναι η εξουσία, το δικαίωμα να άρχει.

Η πρωταρχική υποχρέωση του ανθρώπου είναι η αυτονομία, η άρνησή του να άρχεται.

Τώρα, βεβαίως, ένας αναρχικός μπορεί να αναγνωρίζει την ανάγκη να συμμορφωθεί με τον νόμο σε συγκεκριμένες συνθήκες, ή για κάποιο καιρό.

Μπορεί ακόμη να αμφιβάλλει ότι υπάρχει πράγματι κάποια προοπτική εξαφάνισης του κράτους ως ανθρώπινου θεσμού.

Αλλά ποτέ δεν θα θεωρήσει τις διαταγές του Κράτους σαν νόμιμες, ότι διαθέτουν μια δεσμευτική ηθική δύναμη.

Με μια έννοια, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον αναρχικό σαν ένα άνθρωπο χωρίς χώρα, αφού παρά τους δεσμούς του με τη γη της παιδικής του ηλικίας, έχει ακριβώς την ίδια ηθική σχέση με την κυβέρνησή "του", όπως με την κυβέρνηση οποιασδήποτε άλλης χώρας στην οποία μπορεί να τύχει να μείνει για κάποιο καιρό.

Αν όλοι οι άνθρωποι έχουν τη συνεχή υποχρέωση να πετύχουν τον υψηλότερο βαθμό της δυνατής αυτονομίας, τότε προκύπτει ότι δεν υπάρχει Κράτος οι υπήκοοι του οποίου να έχουν ηθική υποχρέωση να υπακούουν στις διαταγές του.

Εφεξής, η έννοια του de jure νόμιμου Κράτους θα εμφανιστεί να είναι κενή και ο φιλοσοφικός Αναρχισμός θα φαίνεται η μοναδική λογική, πολιτική πίστη για κάθε φωτισμένο άνθρωπο.

Αποσπάσματα απο το βιβλίο
"Προς Υπεράσπιση του Αναρχισμού (Η σύγκρουση μεταξύ Εξουσίας και Αυτονομίας)" 
Εκδόσεις "Ελευθεριακή Κουλτούρα"
του Καθηγητή Φιλοσοφίας και Αφροαμερικάνικων σπουδών στο πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Robert Paul Wolff.