Βαρουφάκης: Ιφιγένεια ή μάγισσα;

Κανείς δεν μπορεί να τρομοκρατήσει μια ολόκληρη χώρα εάν δεν είμαστε όλοι συνένοχοί του.

Ο δημοσιογράφος Εντουαρντ Μάροου για τον Μακαρθισμό

Καθώς το Μαξίμου παρέδωσε τον Γιάνη Βαρουφάκη σαν εξιλαστήριο θύμα στο Βερολίνο αλλά και στα κανάλια των Ελλήνων ολιγαρχών, αρκετοί μίλησαν για «αποδιοπομπαίους τράγους» και «ανθρωποθυσίες». Ισως σε αυτές τις παρομοιώσεις θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το κάψιμο μαγισσών του Μεσαίωνα

Οι θυσίες ανθρώπων και ζώων είναι μια συνήθεια παλιά όσο και η ιστορία του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Γερμανό μελετητή Γουόλτερ Μπάρκετ, η θυσία στην αρχαία Ελλάδα προκύπτει από τις παραδόσεις των κυνηγών, οι οποίοι με διάφορες τελετές ζητούσαν συγγνώμη για το γεγονός ότι σκότωναν άλλους ζωντανούς οργανισμούς προκειμένου να τραφούν και να επιβιώσουν.

Αποτύπωση αυτών των τελετών αποτέλεσαν τα Διιπόλεια, αρχαία γιορτή των Αθηναίων στην οποία ένας ιερέας θυσίαζε ένα βόδι και στη συνέχεια εξαφανιζόταν για να μην καταδικαστεί για την πράξη του. Για την Ιστορία, από τις μεγαλοπρεπείς θυσίες 100 βοδιών προς τιμήν του Δία και του Απόλλωνα θα προκύψει και η λέξη εκατόμβη.

Αν τα Διιπόλεια εξέφραζαν τις τύψεις των κυνηγών για τα θηράματά τους, ο μύθος της Ιφιγένειας, όπως παρουσιάζεται και από τον Ευριπίδη, πιστεύεται ότι αποτυπώνει τη σταδιακή εγκατάλειψη των ανθρωποθυσιών στην αρχαία Ελλάδα.

Ο Αγαμέμνονας καλείται να θυσιάσει την κόρη του στη θεά Αρτεμη, ώστε να μπορέσει να αποπλεύσει ο στόλος των Αχαιών για την Τροία. Την τελευταία όμως στιγμή η θεά λυπήθηκε την Ιφιγένεια, την άρπαξε από τον βωμό της θυσίας και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι (ιστορία που επαναλαμβάνεται και με τον γιο του Αβραάμ, ο οποίος λίγο πριν από τη σφαγή έδωσε τη θέση του σε ένα κριάρι).

Βαρουφάκης: Ιφιγένεια ή μάγισσα;

Η ιδέα πάντως ότι ένας ζωντανός οργανισμός (άνθρωπος ή ζώο) θα πρέπει να θυσιαστεί προκειμένου να σωθεί η κοινότητα, παρατηρείται σε όλες σχεδόν τις αρχαίες και σύγχρονες θρησκείες. Η εβραϊκή θρησκευτική παράδοση θα μας δώσει μέσω της θυσίας και την περίφημη έκφραση Αποδιοπομπαίος Τράγος – από το ζώο που έπρεπε να εξοριστεί στην έρημο για την εξιλαστήρια τελετή του Γιομ Κιπούρ.

Πόσο σχετικοί με την περίπτωση του Βαρουφάκη είναι λοιπόν οι όροι που χρησιμοποιούνται το τελευταίο διάστημα με σαφείς αναφορές στις θυσίες της αρχαιότητας; Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι και τα ζώα που επιλέγονταν για θυσία συνήθως δεν έφεραν καμία ευθύνη ή δεν είχαν την παραμικρή σχέση με την υπόθεση για την οποία θυσιάζονταν.

Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα ήταν ακριβώς η αγνότητα και η αθωότητά τους που τους «χάριζε» το φρικτό προνόμιο να θυσιαστούν για το καλό της κοινότητας. Η Ιφιγένεια και ο γιος του Αβραάμ δεν επιλέχθηκαν γιατί έφεραν οποιαδήποτε ευθύνη, αλλά ακριβώς λόγω της αγνότητάς τους.

Ισως η «θυσία» του Βαρουφάκη να θυμίζει περισσότερο τις αποτάξεις, τις δίκες ή ακόμη και τις εκτελέσεις αξιωματικών, οι οποίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για την καταστροφική έκβαση μιας μάχης – ακόμη και αν απλώς εκτελούσαν τις εντολές των ανωτέρων τους. Από τον Ξέρξη μέχρι τον Χίτλερ, δεκάδες ηγέτες φόρτωσαν στους στρατηγούς τους ευθύνες οι οποίες σχετίζονταν με τη συνολική στρατηγική που οι ίδιοι είχαν χαράξει και όχι με επιμέρους αποφάσεις στα πεδία των μαχών.

Ο Βαρουφάκης θα μπορούσε λοιπόν να είναι η Ιφιγένεια που θυσιάζεται για να εξευμενιστούν οι θεοί (βλ. Σόιμπλε) ή ο Γερμανός στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν, ο οποίος έπεσε σε δυσμένεια από τον Χίτλερ επειδή έχασε τη μάχη της Μόσχας (ακολουθώντας τις λανθασμένες εντολές… του Χίτλερ).

Υπάρχει όμως και ένα τρίτο στοιχείο που λείπει από την αφήγησή μας: η «θυσία» ενός ανθρώπου στο όνομα κάποιας παρανοϊκής δοξασίας που «φυτεύεται» από τα ανώτερα στρώματα για να προκαλεί πανικό στην κοινωνία και έτσι να την κρατά πάντα υπό έλεγχο. Ισως το καλύτερο ιστορικό παράδειγμα για αυτό να αποτελεί το κάψιμο των γυναικών που θεωρούνταν μάγισσες στη μεσαιωνική Ευρώπη του 15ου, του 16ου και του 17ου αιώνα.

Αν και το λεγόμενο κυνήγι μαγισσών έλκει την καταγωγή του από την αρχαία Αίγυπτο και τη Βαβυλωνία (σχετικές ποινές υπήρχαν και στον Κώδικα του Χαμουραμπί), θα λάβει τα χαρακτηριστικά με τα οποία το αντιλαμβανόμαστε σήμερα στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και αργότερα στον Μεσαίωνα. Εδώ το θύμα μπορεί να κατέληγε στην πυρά, όχι για την αγνότητά του, αλλά σίγουρα για ανυπόστατες κατηγορίες που προκαλούσαν κρούσματα μαζικής υστερίας σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Οι άνθρωποι δηλαδή που κατέληγαν στην πυρά μπορεί να έπρεπε να καταδικαστούν για χίλια δυο αδικήματα, αλλά γνώριζαν τον θάνατο για ολοκληρωτικά λάθος λόγους.

Μήπως αυτό δεν συμβαίνει όμως σε συμβολικό επίπεδο και με τον Γιάνη Βαρουφάκη; Ο άνθρωπος που έδινε τις σκληρότερες μάχες για τη διατήρηση της Ελλάδας στην ευρωζώνη (καταστρέφοντας έτσι και τις διαπραγματευτικές δυνατότητες της χώρας του) έφτασε να κατηγορείται ότι επιχείρησε να ανατρέψει τη συνταγματική ομαλότητα για να φέρει στην Ελλάδα τη δραχμή.

Το κάψιμο μαγισσών του Μεσαίωνα αλλά και το αντίστοιχο «κυνήγι μαγισσών» του γερουσιαστή Μακάρθι στην Αμερική της δεκαετίας του ’50 επανέρχεται στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, αυτή τη φορά εναντίον όσων τολμούν να ψελλίσουν κάτι για την ανάγκη επιστροφής σε εθνικό νόμισμα. Και για άλλη μια φορά στην πυρά καταλήγουν άνθρωποι που ούτε αιρετικοί ούτε κομμουνιστές υπήρξαν ποτέ στη ζωή τους.

Αρης Χατζηστεφάνου
"Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών"