Μία αληθινή ιστορία - Οι άνθρωποι που διαφύλαξαν τους θησαυρούς της Συρίας από την ISIS

Από τον Jeremy Bowen //

Μετάφραση- Επιμέλεια: Βάλια Παπαναστασοπούλου //

Μια αξιόλογη ομάδα αρχαιολόγων που μάχεται να σώσει τις αρχαιότητες της χώρας.

Στις 19 Μαΐου του τρέχοντος έτους, η αρχαία πόλη της Παλμύρας ήταν έτοιμη να πέσει. Οι τζιχαντιστές μαχητές προχωρούσαν με στρατιωτικά φορτηγά φορτωμένα με βαριά πολυβόλα. Ήταν ένα μέρος της ομάδας που αυτοαποκαλείται Ισλαμικό Κράτος, επίσης γνωστή ως Da’esh και ISIS.

O Khalil Khariri, ένας εξειδικευμένος αρχαιολόγος που εργάστηκε στο Μουσείο της συριακής πόλης, μπορούσε να ακούσει τους ήχους της μάχης που πλησίαζε. Ασθμαίνοντας και κάθιδροι, ο ίδιος και οι τέσσερις φίλοι του συνέχιζαν να συσκευάζουν τα ξύλινα κιβώτια έξω από την πόρτα του Μουσείου και να τα φορτώνουν στα τρία φορτηγά που ήταν σταθμευμένα απ’ έξω.

Οι σφαίρες, που χτυπούσαν το εξωτερικό μέρος του μουσείου, ηχούσαν σαν οργισμένα έντομα σφυρίζοντας πάνω από τα κεφάλια τους. Όλμοι που εκρήγνυνταν εκεί κοντά, έστελναν καυτά θραύσματα σφυρίζοντας στον αέρα, έκοβαν τμήματα ξύλου από τα δέντρα και τα μετέτρεπαν σε μαχαίρια. Οι άνδρες φόρτωσαν το τελευταίο κιβώτιο στο πλησιέστερο φορτηγό. Μόλις πήδηξαν μέσα σε αυτό και με τα οχήματα να ορμούν έξω από την πλατεία του Μουσείου, μια σφαίρα χτύπησε τον Khalil. Τα θραύσματα τραυμάτισαν άλλους δύο.

Οδηγούσαν γρήγορα στο δρόμο προς τη Χομς, μακριά από τη Da’esh, όπως αποκαλούν την ISIS, χωρίς καν να σταματήσουν για την περίθαλψη των τραυματιών, έως ότου ήταν πολύ μακριά από την Παλμύρα.

Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες και κάτω από τα δριμύτατα πυρά, πέντε μεσήλικες άνδρες είχαν καταφέρει να αντικρούσουν τους νέους βαρβάρους του ισλαμικού κράτους. Με σκηνές που θυμίζουν την ταινία του George Clooney, Μνημείων Άνδρες, όπου με μια μονάδα του στρατού προσπαθεί να σώσει τους θησαυρούς της τέχνης που είναι κρυμμένοι από τους Ναζί, ο Khariri και οι φίλοι του είχαν διασώσει μία ανεκτίμητη συλλογή των αντικειμένων του Μουσείου της Παλμύρας, την κληρονομιά ενός από τους αρχαιότερους πολιτισμούς του κόσμου. 

Δέκα λεπτά μετά, αφότου έφυγαν οι άνδρες, οι μαχητές της ISIS μπήκαν στο Μουσείο. Οι προθήκες ήταν άδειες. Τίποτα δεν έμεινε μέσα, εκτός από μεγάλα αγάλματα που ήταν πάρα πολύ βαριά για να τα σηκώσουν χωρίς γερανό.

Ποιοι ήταν οι άνδρες που έσωσαν τους θησαυρούς της Παλμύρας; 

Ο πρώτος, ο Khalil Khariri, ήταν o διευθυντής του Μουσείου. Όταν έφυγε το Μάιο, η σύζυγός του έμεινε πίσω στην πόλη με το μικρό γιο του. Τόσο ταχεία ήταν η προώθηση της ISIS, ώστε έπρεπε να τους αφήσει πίσω και του πήρε σχεδόν ένα μήνα για να τους μεταφέρει σε ασφαλές μέρος. Όταν επανασυνδέθηκαν, του είπε ότι οι τζιχαντιστές όρμησαν έξω από το Μουσείο προς το σπίτι τους, που ήταν 30 μέτρα μακριά, ψάχνοντάς τον και ζητώντας να μάθουν τι είχε γίνει με τη συλλογή.

Όταν τον συνάντησα αυτό το μήνα στη Δαμασκό, ο Khalil εισέπνεε τον καπνό του τσιγάρου του μέχρι τα βάθη των πνευμόνων του. «Πρόκειται να φάω μια σκληρή καταδίκη, αν με πιάσουν στα χέρια τους», είπε. Το γνωρίζει αυτό γιατί, αφού οι τζιχαντιστές έφυγαν με τα λίγα εναπομείναντα αντικείμενα του μουσείου, άντρες της ISIS πήραν τον αδελφό του και δύο ξαδέλφια του και τους σκότωσαν. Επρόκειτο, λέει, για αντίποινα.

Βοηθήθηκε στο παράτολμο σχέδιό του από τους κουνιάδους του Mohammed, Walid και Tarik al-Asaad. Ο πατέρας τους ήταν ο Khaled al-Asaad, ο 83χρονος θεματοφύλακας των αρχαιοτήτων της Παλμύρας, ο οποίος δημοσίως δολοφονήθηκε από τους τζιχαντιστές τον περασμένο μήνα.

Ο Khaled al-Asaad γεννήθηκε στην πόλη και υπηρέτησε ως επικεφαλής του Μουσείου και Διευθυντής των Αρχαιοτήτων για 40 χρόνια, μέχρι το 2003. Ακόμη και μετά τη συνταξιοδότηση, ήταν ακόμα ο άνθρωπος του οποίου η γνώμη και κρίση για την Παλμύρα και τους θησαυρούς της είχε τη μεγαλύτερη σημασία. Θαύμαζε τόσο τη Ζηνοβία, την πολεμίστρια – βασίλισσα της Παλμύρας του 3ου αιώνα, η οποία επαναστάτησε εναντίον της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που έδωσε στην κόρη του αυτό το όνομα. Εκείνη παντρεύτηκε τον Khalil Khariri.

Ο Mohammed al-Asaad δεν φοβήθηκε, όταν οι σφαίρες άρχισαν να πέφτουν, καθώς πάλευαν με τα κιβώτια των αρχαιοτήτων. «Πιστεύαμε ότι αυτό που κάναμε ήταν σημαντικό», μου είπε. Ολόκληρη η οικογένεια είχε ανατραφεί από τον πατέρα τους να λατρεύουν την Παλμύρα, τα κτίρια και τους θησαυρούς της.

Στο Ιράκ κατά τον περασμένο χρόνο, το Ισλαμικό Κράτος κατέστρεψε αρχαίες περιοχές και μετέτρεψαν τα αγάλματα των μουσείων σε ερείπια. Ο πατέρας του Mohammed ήξερε τι θα ερχόταν, όταν έφτασαν και στην Παλμύρα.

πλιάτσικο κάνουν στην Συρία.

Έτσι, το Μάιο, ο Khaled al-Asaad αρνήθηκε να φύγει μαζί με τους γιους του. Δεν τον είδαν ποτέ ξανά. Αποκεφαλίστηκε από τους μαχητές της ISIS σε μια δημόσια πλατεία· το σώμα του απέμεινε να κρέμεται από ένα φανάρι.

«Ο πατέρας μου ήταν 83 χρονών», μου είπε ο Mohammed, «και ένας αληθινός πιστός στην ιδέα της Παλμύρας. Ήταν βαθιά προσηλωμένος σε αυτήν και αρνήθηκε να φύγει. Πίστευε ότι θα πρέπει να προστατεύεται από οποιοδήποτε κακό προερχόμενο από στρατιώτες ή οποιονδήποτε άλλον».

Κάθισα με τον Khalil και τον Mohammed στον κήπο του Μουσείου της Δαμασκού και μιλήσαμε για το πώς και το γιατί η ISIS είχε σκοτώσει τον Khaled. O Mohammed είχε μια φωτογραφία του πατέρα του από καλύτερες εποχές, την οποία είχε κατεβάσει από το διαδίκτυο, στο κινητό του. Όλα τα φυσικά ενθύμια της οικογένειας έμειναν πίσω στην Παλμύρα.

Ο Mohammed ήταν το δεξί χέρι του Khaled στο Μουσείο για 25 χρόνια· είναι περήφανος για την ανδρεία του πατέρα του, τον τρόπο με τον οποίο τους μεγάλωσε και την αγάπη που ενστάλαξε σε όλους τους για την Παλμύρα. «Ο κύριος λόγος που η Da’esh εκτέλεσε τον πατέρα μου ήταν ότι ο ίδιος αρνήθηκε να ορκιστεί πίστη σε αυτούς. Του προσέδωσαν την ταμπέλα του αποστάτη – ενός άπιστου. Υπήρχαν ιστορίες που έλεγαν πως τον σκότωσαν, επειδή ήξερε τα μυστικά της Παλμύρας και τις θέσεις ενός κρυμμένου αποθέματος χρυσού. Αλλά αυτό είναι λάθος. . . Τον σκότωσαν επειδή ήταν τίμιος και αγάπησε την Παλμύρα και ήταν αφιερωμένος σε αυτήν και αρνήθηκε να την εγκαταλείψει μέχρι την τελευταία του πνοή».

Ο Mohammed πρόσθεσε: «Τιμωρηθήκαμε με το να εκδιωχθούμε από την Παλμύρα. Όλα τα υπάρχοντά μας κατασχέθηκαν. Το μόνο που μένει για μας στην Παλμύρα είναι τα ερείπια».

Οι μηδενιστές της Ίσιδας καθυβρίζουν όλα τα κειμήλια της θρησκευτικής ζωής στη Μέση Ανατολή πριν από τον προφήτη Μωάμεθ, την οποία θεωρούν ως μια εποχή αίρεσης. Η Παλμύρα ήταν πάντα ένας πρωταρχικός στόχος για αυτούς, επειδή έχει τη μεγαλύτερη και πιο ενιαία συγκέντρωση κτιρίων και έργων τέχνης της Συρίας από εκείνη την εποχή. Ο προφήτης πέθανε το 632 μ.Χ.· από τότε η Παλμύρα ήταν ήδη μια αρχαία πόλη, με ένα αξιόλογο αρχιτεκτονικό σύνολο. Έχει επιβιώσει από σεισμούς και πολέμους, αλλά τώρα είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ποτέ.

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι οι άνθρωποι των μνημείων της Συρίας ήταν σε θέση να εκκενώσουν το μουσείο της Παλμύρας. Ήταν μέρος ενός σχεδίου που εκκολάφθηκε από τον Διευθυντή Αρχαιοτήτων της Συρίας, έναν ελκυστικό, γαλλόφωνο, δραστήριο πενηντάρη άνδρα, τον καθηγητή Maamoun Abdulkarim. Παρακολουθούσε βρισκόμενος σε εγρήγορση τι συνέβαινε στο Ιράκ, και συνειδητοποίησε πως, όσο η ISIS προχωρούσε, ήταν θέμα χρόνου, προτού προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα τρυπάνια και τις βαριοπούλες της πάνω και σε κάποιες από τις κληρονομιές της Συρίας. Μέχρι τον Μάρτιο το σχέδιο ήταν να φέρει κάποια αντικείμενα στη Δαμασκό και να κρύψει άλλα κατά τόπους. Όμως, μετά την πτώση της – στρατηγικής σημασίας- επαρχιακής πρωτεύουσας, του Ιντλίμπ, στα χέρια των ισλαμιστών εξτρεμιστών το Μάρτιο, έδωσε διαταγή να συσκευαστούν όσο το δυνατόν περισσότερα αντικείμενα και να τα μεταφέρουν σε «ασφαλή μέρη» (δεν θα πει πού βρίσκονται) μέσα και γύρω από τη Δαμασκό.

Καθώς οι μάχες συνεχίζονται και οι δολοφονίες μοιάζουν να μην έχουν τελειωμό και ο φόβος και η επιθυμία να τρέξεις μακριά χωρίς να σταματήσεις είναι τεράστια, μπορεί να είναι δύσκολο να σκεφτούμε μια εποχή που όλα θα έχουν τελειώσει. Κοιτάζοντας πίσω και σκεφτόμενοι όλους τους πολέμους που συνέβησαν πριν – στην περίπτωση της Συρίας, πάνω από περίπου 5.000 χρόνια ιστορίας ή και περισσότερα – και γνωρίζοντας ότι όλοι οι πόλεμοι τελειώνουν τελικά, αυτό δεν είναι παρήγορο για τους πρόσφυγες που αγωνίζονται να ξεφύγουν από την εμπόλεμη ζώνη, ή να πάνε στην Ευρώπη. Αλλά τώρα η ιστορία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πολέμου στη Συρία. Ίσως η ιστορία δεν θα πρέπει να έχει καμία σημασία πια. Ρώτησα τον καθηγητή Abdulkarim αν ήταν σωστό να ανησυχεί για τα αρχαία λείψανα, όταν τόσοι πολλοί άνθρωποι είχαν σφαγιαστεί.

«Νομίζω ότι είναι δύο διαφορετικά πράγματα· δεν μπορούμε να τα συγκρίνουμε», είπε. «Καταλαβαίνω ότι οι ζωές είναι πολύ σημαντικές, γιατί είμαστε και εμείς άνθρωποι, επίσης, ζούμε σε αυτή την κρίση, ξέρουμε ότι μπορεί και να σκοτωθούμε σε αυτήν την κρίση. Κατανοούμε αυτή την ερώτηση. Αλλά η δουλειά μας, σαν αρχαιολόγοι είναι να διασώσουμε αυτή την κληρονομιά. Και τελικά αυτό είναι που κάνουμε για να σώσουμε την πολιτιστική κληρονομιά στη Συρία. Είναι η μνήμη του συριακού λαού, είναι η ταυτότητα αυτών των ανθρώπων. Είμαι βέβαιος ότι η κρίση θα τελειώσει. Η ζωή θα είναι καλύτερη στο μέλλον. Αλλά όλη η ζημιά στην πολιτιστική κληρονομιά θα παραμείνει για όλες τις γενιές. Γι” αυτό σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να μειώσουμε τη ζημιά, πώς μπορούμε να σώσουμε όλες τις συλλογές σε όλα τα μουσεία της Συρίας».

Το Εθνικό Μουσείο της Δαμασκού βρίσκεται απέναντι από το ξενοδοχείο όπου έχει τη βάση του ο ΟΗΕ. Δημοσιογράφοι μένουν εκεί. Από την έναρξη του πολέμου, έχω κοιτάξει πολλές φορές από το μπαλκόνι προς το Μουσείο, όταν οι ομοβροντίες του πυροβολικού ξεσπούσαν πάνω από την πόλη, και οι λάμψεις και εκρήξεις προέρχονταν από τον παλαιστινιακό προσφυγικό καταυλισμό του Yarmouk και τα υπόλοιπα αστικά πεδία της μάχης. Όλο αυτό το διάστημα, το Μουσείο βρίσκεται εκεί, στεγανοποιημένο, και κλειστό για όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Ο Abdulkarim διέταξε, ώστε οι πιο πολύτιμοι τάφοι και τα γλυπτά στον κήπο να εγκιβωτιστούν σε σκυρόδεμα για την προστασία τους. Κατά την επίσκεψή μου αυτό το μήνα, περάσαμε δίπλα από τους περίεργους κύβους από σκυρόδεμα για να δούμε κατά πόσο έχει επιτευχθεί η ασφάλεια. Περιμέναμε, έως ότου μία τεσσάρων τόνων σιδερένια πόρτα στην κεντρική είσοδο να τρίξει υπόκωφα καθώς ανέβαινε σιγά-σιγά προς τα πάνω. Η παλιά μάσκα χάλυβα βρισκόταν στο πάτωμα, σκονισμένη και εύθραυστη. Θωρακισμένο γυαλί έχει τοποθετηθεί στα παράθυρα. Οι προθήκες εδώ έχουν αδειάσει και το περιεχόμενό τους έχει αποθηκευτεί σε ασφαλές μέρος.

Στο υπόγειο βρίσκεται ένας εκπληκτικά διατηρημένος τάφος από την Παλμύρα, που μεταφέρθηκε στο μουσείο το 1930. Απεικονίζει έναν άνδρα συμποσιαστή προς τιμήν του οποίου έγινε ο τάφος, να περιβάλλεται από την οικογένεια και τα υπάρχοντά του. Ξαπλωμένος σαν Ρωμαίος, στηρίζεται στον αγκώνα του, ενώ γευματίζει, όμως η τεχνοτροπία ανήκει στο ξεχωριστό ύφος της Παλμύρας. Οι γενιές που τον ακολούθησαν στον τάφο για τους δύο επόμενους αιώνες απαθανατίστηκαν σε μία σειρά γλυπτών κεφαλιών.

Η ISIS θρυμματίζει τα αγάλματα και τα αρχαία μνημεία βιντεοσκοπώντας τα για να τρομάξει τους εχθρούς της και να ενθουσιάσει τους υποστηρικτές της. Αλλά οι αρχαιολόγοι λένε ότι βγάζει επίσης πολλά χρήματα πουλώντας ελκυστικά, φορητά κομμάτια σε εμπόρους. Προκειμένου να τους προκαταλάβει, η ομάδα του Abdulkarim έχει διασώσει 16.000 σφηνοειδείς επιγραφές και 15.000 νομίσματα, κεραμικά και άλλα αντικείμενα από το Deir az-Zour, μια πόλη όπου η ISIS μάχεται με τον συριακό στρατό και τις τοπικές φυλές. Οι πινακίδες αποτελούν τα κατάλοιπα ενός συστήματος γραφής που αναπτύχθηκε από τους Σουμέριους στη Μεσοποταμία περίπου το 3.500 π.Χ. Οι κατασκευαστές τους χρησιμοποιούσαν καλάμια για να σημειώσουν στις πήλινες πινακίδες, δημιουργώντας ένα από τα πρώτα αρχεία της πολιτικής, του πολέμου και του εμπορίου. Πολλά από τα αντικείμενα είναι μικρά, εύκολο να κρυφτούν και να περάσουν λαθραία και αξίζουν πολλά χρήματα για τους συλλέκτες.

Η Συρία έχει επίσης τις γυναίκες των μνημείων. Μια 25χρονη αρχαιολόγος, η οποία δεν επιθυμεί να κατονομαστεί, ώστε να μπορέσει να συνεχίσει το έργο της, καθοδήγησε την ομάδα που διέσωσε 24.000 αρχαία αντικείμενα από το Χαλέπι. Ο δρόμος από την καθεστωτική περιοχή του Χαλεπίου μέχρι τη Δαμασκό είναι επικίνδυνος, και κατά τόπους μοναχικός και σχεδόν άδειος. Ο στρατός της Συρίας τον φύλαγε μέχρι πέρυσι, αλλά ο έλεγχός του σε κάποια τμήματα του δρόμου είναι αδύνατος. Τα καραβάνια κινήθηκαν γρήγορα και εχέμυθα χωρίς διακριτικά οχήματα, λόγω του κινδύνου να ληστευτούν. Θα ήταν στόχοι υψηλής αξίας.

Μια άλλη νεαρή γυναίκα αρχαιολόγος, η Mayassa Deeb, είναι υπεύθυνη για την ταξινόμηση και την επανασυσκευασία όλων των αντικείμενων που έχουν σωθεί, έτσι ώστε να αποθηκευτούν με ασφάλεια. Κάθε ένα φωτογραφίζεται, οι λεπτομέρειές του καταγράφονται σε μια βάση δεδομένων, έπειτα τυλίγεται σε στρώματα από βαμβάκι και χαρτί. Είναι συσκευασμένα σε κουτιά από σάντουιτς – το προσωπικό έπρεπε να αυτοσχεδιάσει – και τοποθετήθηκαν σε κιβώτια επενδυμένα με προστατευτικό αφρό.

Η Mayassa είναι ειδική στα άρματα. Μου έδειξε το αγαπημένο αντικείμενο της: ένα 5.000 χρόνων πήλινο ομοίωμα άρματος που διασώθηκε από το Deir az-Zour. Αν η ISIS το είχε βρει, είπε, θα έπρεπε είτε να θρυμματίσει είτε να πουληθεί.

Οι αρχαιολόγοι εργάζονται σε μια ανοιχτή αυλή του Μουσείου, και μερικές φορές μπορεί να ακούσεις οβίδες, που εκτοξεύονται κυρίως από τις θέσεις του συριακού στρατού, μερικές φορές προέρχονται από τις επαναστατικές δυνάμεις που κατέχουν τα προάστια. Η Mayassa λατρεύει να έρχεται στη δουλειά, γιατί τη βοηθάει να ξεχάσει ό, τι συμβαίνει έξω. «Είναι δύσκολο, επειδή κάθε λεπτό έχουμε έναν θόρυβο και μια έκρηξη και κάποιοι πεθαίνουν, είναι δύσκολο…αλλά δουλεύουμε, και μερικές φορές δεν θυμόμαστε πως έχουμε πόλεμο. Αισθανόμαστε ασφαλείς εδώ, δεν σκεφτόμαστε τον πόλεμο. Μερικοί άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους, κάποιος χάνει την οικογένειά του, κάποιος πηγαίνει στο εξωτερικό. Ο καθένας έχει προβλήματα».

Κοίταξε το πήλινο άρμα, περίπου στο μέγεθος δύο σπιρτόκουτων, διακοσμημένο με μικροσκοπικά σημάδια που έγιναν πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια. «Είναι σημαντικό για όλους, διότι δεν πρόκειται απλά για την ιστορία της Συρίας – αυτό το άρμα μάς μιλάει για την ιστορία όλης της ανθρωπότητας. Για το λόγο αυτό πρέπει να το διατηρήσουμε».

Περίμενα το Μουσείο να είναι γεμάτο από απόγνωση εξαιτίας των επιθέσεων στην Παλμύρα από την ISIS και την ερήμωση άλλων περιοχών της χώρας. Μερικές από τις χειρότερες καταστροφές εντοπίζονται στην παλιά πόλη του Χαλεπίου. Ήταν ένα κόσμημα, ένας συνδυασμός από σοκάκια και χάνια, γεμάτη με επιχειρηματίες, όπως θα πρέπει να ήταν χίλια και περισσότερα χρόνια πριν. Τώρα είναι ερειπωμένη.

Αλλά ο καθηγητής Abdulkarim και η ομάδα του είναι εξαιρετικά θετικοί, εκφράζοντας τον αποτροπιασμό τους για την καταστροφή του πιο σημαντικού μνημείου της Παλμύρας, του ναού του Baalshamin, αλλά ικανοποιημένοι για ό,τι έχει διασωθεί. Έχουν ακόμη την ελπίδα πως, αν οι πέτρες δεν έχουν πάρα πολύ σοβαρές ζημιές, μπορούν να συναρμολογήσουν τα κτίρια μετά τον πόλεμο. Τώρα χρειάζονται βοήθεια από το εξωτερικό. Οι ξένες κυβερνήσεις, είπε ο καθηγητής, πρέπει να γίνουν πιο αυστηρές να σταματήσει το παράνομο εμπόριο των κλεμμένων αρχαιοτήτων.

Μίλησε επίσης για την ανοικοδόμηση του μεγάλου μιναρέ του τζαμιού των Ουμαγιάδων στην Παλιά Πόλη του Χαλεπίου, ο οποίος ισοπεδώθηκε νωρίτερα στον πόλεμο. «Έχουμε πει να μην αγγίξει κανείς τις πέτρες», μου είπε με ενθουσιασμό. «Αν είναι όλες εκεί, μπορούμε να το διορθώσουμε».

Ο Abdulkarim διαθέτει 2.500 άτομα που εργάζονται για να σώσουν το παρελθόν της Συρίας, και στις δύο πλευρές των αντίπαλων στρατοπέδων. Δεκατέσσερις από αυτούς έχουν σκοτωθεί μέχρι τώρα. «Εμείς διασώσαμε το 99% του συνόλου των Μουσείων της χώρας. Είναι καλό. Δεν είναι μόνο για το καλό της κυβέρνησης. Είναι για την αντιπολίτευση, για την ανθρωπότητα, για ολόκληρη τη Συρία. Είναι η κοινή μας ταυτότητα, η κοινή μας κληρονομιά».

Το Εθνικό Μουσείο και τα αξιοθαύμαστα άτομα που εργάζονται εκεί έχουν δημιουργήσει μια αναπάντεχη όαση, υπερβαίνοντας την πολιτική και προσπαθώντας να διασώσουν ένα ζωτικό μέρος της χώρας τους για καλύτερες μέρες. Σε μια χώρα γεμάτη απόγνωση, αυτό ήταν το πιο ελπιδοφόρο μέρος που έχω πάει στη Συρία από όταν ξεκίνησε ο πόλεμος.

* Ο Jeremy Bowen είναι ο συντάκτης του BBC για τη Μέση Ανατολή και ο συγγραφέας του βιβλίου “The Arab Uprisings” (εκδ. Simon & Schuster).

ΠΗΓΗ