...Ο λόγος ; - ρωτήστε το υπουργείο παιδείας και
θρησκευμάτων.
"όλοι μας
έχουμε δικαιώματα στον κόσμο αυτό , ατομικό δικαίωμα δεν έχουμε επάνω σ' αυτόν
( δικαίωμα αυθαιρεσίας ) , γιατί είναι κόσμος θεού και όχι ιδιοκτησία ανθρώπου".
Ίσως το
ζωτικότερο σημασίας μήνυμα από την Αντιγόνη για τον μελλοντικό άνθρωπο της
Δύσης , όχι γιατί η Δύση πεθαίνει , απεναντίας , γιατί οι θεσμοί και ο
πολιτισμός στην σύγχρονη παρακμή της κατακλύζουν τον κόσμο.
αντί προλόγου.
- Αντιγόνη : '' ούτοι συνέχθει ν , αλλά συμφιλείν έφυν ''
- Κρέων : '' φίλει τον φιλούντα και μίσει τον μισούντα''
- ''το δεν γεννήθηκα για να συμμερίζομαι το
μίσος αλλά την αγάπη'' ως απάντηση της
Αντιγόνης , στο '' να αγαπάς τους φίλους σου και να μισείς τους εχθρούς σου'' που ο Κρέων υποστηρίζει , - είναι το κήρυγμα
της αγάπης ενός θεού που αγκαλιάζει τους
δύο κόσμους πριν την ενανθρώπισή του
απέναντι στο φθόνο και την μισαλοδοξία , που από προσώπου γης τον
άνθρωπο κυβερνά.
- Αντιγόνη και
Κρέων , δύο διαφορετικοί κόσμοι ,
δίλημμα που προβάλλεται στον
άνθρωπο για το ποιόν θα θελήσει να έχει , γιατί από τα πολλά της Αντιγόνης μηνύματα , ένα είναι που
ξεχωρίζει , ότι εκείνο που θέλεις,
εκείνο έχεις , αρκεί να μη υπολογίζεις το τίμημα γ' αυτό.
- τώρα , το τι
κόσμο θέλουμε εμείς να διδάξουμε στα παιδιά μας μετά την καταδίκη της Αντιγόνης
σε θάνατο για την ευσέβεια της στους θεούς και
την σταύρωση του Χριστού για την αγάπη Του στους ανθρώπους , ας
απαντήσουν τα παιδευτικά και τα θρησκευτικά του ομώνυμου υπουργείου της
θρησκευτικής ουδετερότητας και του παιδευτικού αποκλεισμού - με δεδομένο ότι
, δεν μπορείς ..... να εμφανίζεσαι με
φρόνημα Αντιγόνης και στην συνέχεια να
μεταλλάσσεσαι σε Ισμήνη με την ουρά στα σκέλια , που αν μη τι άλλο μας βάζει σε
δίλημμα ως Λαό , του τι προηγείται από τα δυό
, η πλάνη ή η απάτη .
Πολλά λέχθηκαν για
το ποια είναι η κεντρική ιδέα της Αντιγόνης , ακόμα και αν το κεντρικό πρόσωπο
της τραγωδίας είναι η Αντιγόνη ή ο Κρέοντας , με άλλους πάλι ορμόμενους από τα
τελευταία λόγια του Χορού '' πολλώ το φρονείν ευδαιμονίας | πρώτον υπάρχει ''
να θεωρούν την ορθοφροσύνη που έλειψε
τόσο από τον Κρέοντα όσο και από την Αντιγόνη ως κεντρική ιδέα , κάτι που
προσδιορίζει την ευτυχία των ανθρώπων , αγνοώντας όμως το στοιχείο της ασέβειας
προς τους θείους νόμους , που ο ίδιος ο Χορός επάγει.
Ξένοι αναλυτές υποστηρίζουν
ότι το δράμα δεν οικοδομεί καθόλου επάνω σε μια αντίθεση ιδεών , αλλά μόνο
επάνω σε μια νίκη της Αντιγόνης , με άλλους να βλέπουν στην τραγωδία της
Αντιγόνης την σύγκρουση του κράτους με την θρησκεία, ενώ ριζοσπαστικότεροι
ερευνητές αναζητούν κάποια πολιτική έννοια ή υπαινιγμούς στην σύγχρονη πολιτική
ιστορία καθ' ότι ο Σοφοκλής έγραψε την Αντιγόνη , όχι απλώς και μόνο για να
χαρίσει μια ανώτερη αισθητική απόλαυση στους συμπολίτες του , μα και για να
ανυψώσει πολιτικά και ηθικά σε ένα ανώτερο επίπεδο πολίτες και πολιτεία .
Την ορθότερη
απάντηση όμως ,τη δίνει από την αρχαιότητα ο Αριστοτέλης που αναγνωρίζει πόσο
ορθή είναι η αντίληψη του Σοφοκλή για την υπεροχή των άγραφων νόμων και την
άρνηση της Αντιγόνης να υπακούσει τον ανθρώπινο και να αθετήσει το θείο , με
την επακολουθήσασα μεταξύ των δύο αυτών αξιών σύγκρουση να αποτελεί την
σπονδυλική στήλη ως και το κέντρο του
όλου δράματος , που για πρώτη φορά μέσα από την αττική τραγωδία τονίζεται τόσο
εκφαντικά η ''διαφορά'' μεταξύ κρατικού Δικαίου και ανθρώπων Δικαιοσύνης .
Διαφορά , που παίρνει πολιτικά χαρακτηριστικά όταν το
κράτος στην αυτάρεσκη σιγουριά του αυταρχισμού του , θεωρεί ότι ο ανθρώπινος
νόμος μπορεί να αμφισβητήσει το θεόθεν έθιμο , με τον κρατιστή Κρέοντα να
επιμένει αστόχαστα στην προάσπιση ενός ανθρώπινου νόμου με αποτέλεσμα το κακό
στην πολιτεία .
''Η Αντιγόνη
απαγχονίζεται , ο Αίμων αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης και γιος του Κρέοντα δίνει
τέλος στην ζωή του , η Ευριδίκη σύζυγος του Κρέοντα αυτοκτονεί και ο Κρέων στην
μοναξιά του αναζητά τον θάνατο για να
λυτρωθεί '' .
Και μάλιστα όλα
αυτά για τα ήθη μιας εποχής που η ταφή των νεκρών θεωρείτο απαράβατο καθήκον
των επιζώντων συγγενών ( '' νεκρούς τ' αθάπτους μηδ' εν οφθαλμοίς εάν ... '' - ηθική
των αρχαίων ελλήνων ) , με χαρακτηριστικό παράδειγμα σεβασμού των νεκρών τον
εγκομιασμό των Αθηναίων στις Ικέτιδες από τον Ευριπίδη που θάψανε και αυτούς
ακόμα τους Πέρσες που σκοτώθηκαν στη
μάχη του Μαραθώνα '' ως όσιον ανθρώπου
νεκρόν γή κρύψαι '' .
Και είναι αυτό
που διακρίνει τελικά ο θεατής στο τέλος του δράματος , ότι οι άγραφοι νόμοι της
συνείδησης και των θεών , είναι ανώτεροι από τα κελεύσματα ενός άρχοντος ,
διότι '' τρέφονται πάντες οι ανθρώπινοι νόμοι υπό ενός του θείου '' ( Ηράκλειτος
) , με τον Σοφοκλή να ξεδιπλώνει το
δράμα της Αντιγόνης αποδίδοντας
περσοναλιστικά στο πρόσωπό της το θείο δίκαιο που την καθιστά στην
εξέλιξη των πραγμάτων αρχή και τέλος του δράματος ως κυρίαρχη παρουσία , κάτι
που ο ίδιος ο Σοφοκλής μαρτυρεί ,
τιτλοφορόντας το έργο του , η Αντιγόνη .
Μια βαθύτερη
ανάλυση όμως της κάθε αρχαίας τραγωδίας γύρω από την κεντρική της ιδέα ,
φαίνεται να θέλει να εμφανίζει το τραγικό πρόβλημα της δύναμης μέσα στην
ζωή με πρόσωπα ισχυρά και τιτανικά (
Προμηθέας , Τάνταλος ) και σε μεγάλη δόξα και ευτυχία ( Οιδίπους , Αγαμέμνων
) που συντρίβονται και καταστρέφονται με
τρόπο τραγικό από την Μοίρα , που ως
όργανο της θείας Νέμεσης και της θείας δίκης εφορεύει την ηθική τάξη του κόσμου
, πρόσωπα που μέσα από την δύναμη και τα πάθη τους ξεπερνούν τα φυσικά τους
σύνορα και ασεβούν προς στους θεούς και
τους ηθικούς νόμους που διέπουν τον κόσμο .
Και όσο
διαφορετικό και αν είναι το αφήγημα της κάθε τραγωδίας , φαίνεται αυτό να είναι
ο κοινός τους τόπος ως κεντρική ιδέα , - η προτροπή η παραίνεση ακόμα και ο
φόβος προκειμένου ο άνθρωπος να ζει με τους θεόθεν νόμους , αλλά και με τους
νόμους της πολιτείας .
Εκείνο που
διαφοροποιεί την Αντιγόνη του Σοφοκλή σε σχέση με τα υπόλοιπα δράματα την
αρχαίας ελληνικής δραματουργίας , είναι το γεγονός ότι η Αντιγόνη υποστηρίζει
συνθετότερες αξίες και αρχές καθώς αίρεται πάνω από τα < τετριμμένα > και
γίνεται εκφραστής φιλελεύθερων αρχών αντίστασης που επαναστατεί και εξεγείρεται
μπροστά στην αλαζονική αυθαιρεσία ενός απολυταρχικού δυνάστη .
Γίνεται σύμβολο
του δυναμικού ανθρώπου που δεν δειλιάζει ακόμα και να θυσιαστεί στο ιερό της
χρέος.
''κάνεις λάθος ,
άνθρωπε , αν νομίζεις πως ένας άντρας που θέλει να ωφελήσει έστω και λίγο τους
άλλους πρέπει να υπολογίζει τον κίνδυνο αν θα ζήσει ή αν πεθάνει, ενώ το μόνο
που πρέπει να σκέφτεται όταν ενεργεί , είναι αν ενεργεί δίκαια ή άδικα" - Απολογία Σωκράτους - .
- αυτόν τον άνθρωπο έπλασε ο Σοφοκλής στο πρόσωπο της Αντιγόνης , με σκόπιμη επιλογή το
πρόσωπο μιας γυναίκας .
- τόπος
συνάντησης ευρύτερων εννοιών για τον άνθρωπο που έρχεται με συνείδηση στον
κόσμο , στο παρελθόν και το μέλλον με
αίτημα το απόλυτο , αίτημα, που δεν
συμβιβάζεται με πολιτικές
κοινωνικής ''κυτταροποίησης'' του
ανθρώπου στον αυταρχισμό .
Το υπεροπτικό
καύχημα του Κρέοντα , ''δεν θα πέσω εγώ θύμα μιας αδύναμης γυναίκας'' κατά το δεσπόζον αντρικό ''ευαγγέλιο'' της
αδιαμφισβήτητης διανοητικής και πνευματικής ανωτερότητας της εποχής εκείνης , για τον Σοφοκλή , ήταν ο
μύθος που έπρεπε να απομυθοποιηθεί γιατί αποτελούσε πρόβλημα στην καρδιά της
Αθηναϊκής κοινωνίας .
Και ο μύθος αυτός
της ανωτερότητας του ανδρός έναντι της γυναίκας καταρρέει στα όματα των θεατών
με την κατάρρευση του Κρέοντα και την νίκη της Αντιγόνης , αναδεικνύοντας από
άλλη σκοπιά της τραγωδίας το Σοφοκλή , πρόδρομο , αν όχι της πλήρους ισότητας ,
σίγουρα της εξ ίσου ικανότητας που θα εξελιχθεί σε πραγματική ισότητα στην
εκπολιτισμένη '' ελληνικά '' Δύση .
Ύμνος η τραγωδία
του Σοφοκλή για την ισότητα των δύο φύλων , κι' ας είπαν οι φεμινίστριες του
Πρίνστον ότι η Αντιγόνη τελικά θυσίασε την ζωή της για ένα άνδρα ,
χαρακτηρίζοντας το κείμενο της τραγωδίας πατριαρχικό που ενισχύει την υποταγή
της γυναίκας ,
- γιατί δεν
κατανόησαν ότι η αποφασιστικότητα η τόλμη και τέλος η θυσία ως μονοπώλιο αρετής
του ανδρός για την κοινωνία εκείνη , απαιτούσε στην πορεία της ισότητας από την
Αντιγόνη ως απολυτρωτική πράξη για την απελευθέρωση της γυναίκας , τη δική της
θυσία .
- αν είχαν οι
λόγιες αυτές της ελληνοτραφούς Δύσης να υποδείξουν μια μητριαρχική ουτοπία ως
κληρονομιά ενός αρχαίου πολιτισμού όπου η γυναίκα είχε καλύτερη μοίρα απ' ότι
στην Ελλάδα , ας βγούνε και να το πούνε με αποδείξεις και όχι με λόγια και
πανεπιστημιακές πραγματείες
- και αν
μελετήσουν την γυναίκα της κλασικής αρχαιότητητας και σε βάθος την Αντιγόνη ,
πολλά θα κατανοήσουνε για τις < εναπομείναντες > αξίες της Δύσης που
στοιχειωδώς σώζουν την ανθρωπιά μας , αλλά όχι με το ήφος της σημερινής
φεμινιστικής κριτικής .
Eίναι εμφανής
λοιπόν η πολιτική χροιά που θέλει ο Σοφοκλής στην εποχή του με την Αντιγόνη να
δώσει και αν θεμελιώνεται το περιεχόμενο της τραγωδίας στην σύγκρουση μεταξύ
φυσικού και θετού δικαίου , πολλές είναι οι συγκρούσεις που διδακτικά
εκμαιεύονται για να την περιορίσης πολιτισμικά σε μία και μόνο κεντρική ιδέα ως
εξηλεαστική για τ' ανθρώπινα τραγωδία ,
- γιατί η μάχη
που γινόταν στην παρακμάζουσα Αθηναϊκή πολιτεία , στα θέατρα , την αγορά και
στην εκκλησία του Δήμου δεν γινόταν γι' αυτήν , αλλά για τον άνθρωπο που ζεί
μέσα σ' αυτήν με ένα αίτημα , να ολοκληρώσει την ύπαρξή του.
Το πόσο η
τραγωδία του Σοφοκλή συνιστά διερεύνηση της πολιτικής και της ιδιωτικής ηθικής
και όχι απλώς μια αισθητική και πολιτιστική γραμματεία κατανοείται , με το να
βάλουμε την Αντιγόνη απλώς στην μια άκρη ως υψηλή λογοτεχνία και στην άλλη τις
ενστάσεις που διεγείρει με τις θέσεις της και τις ιδέες που αμφισβητεί , - διαχρονικά προβλήματα μιας αιωνίας πάλης
ανάμεσα στο αυταρχικό κράτος και το άτομο , προβλήματα που συναντάμε μέχρι και
σήμερα στον σύγχρονο κόσμο που ζούμε βιώνοντας την ίδια συμφορά και συμπεριφορά
από τους θεσμισμένους των ανθρώπων νόμους.
Όταν ο Κρέων καυχιέται για τη δύναμή του να
επιβάλει αυταρχικά το διάταγμα του κράτους , ο ίδιος του γιός Αίμων του
αντιλέγει '' πόλη καμιά δεν είναι ενός ανθρώπου '' , και τον προειδοποιεί ότι ο
κόσμος θρηνεί για την καταδίκη της Αντιγόνης και πρέπει να σκεφθεί την γνώμη
του ''κοινού ανθρώπου '' , γιατί την πόλη αυτή την μοιραζόμαστε με το
Λαό μας όλοι ...
- πόλη
συμμετοχική που μας στερούν ως τα σήμερα οι Κρέοντες της εποχής μας στεκόμενοι απέναντι στη βούληση των πολιτών
όπως στο παρελθόν στεκόντουσαν απέναντι στον λαό με την καταδίκη της Αντιγόνης
, γιατί ως ιστορικό παρελθόν μέσα στο παρόν , ίδια η εξουσία.
Είναι φανερή η
ιδέα της συναινετικής και συνταγματικής διακυβέρνησης που διαποτίζει κάθε
πλευρά της Αντιγόνης , με τον Σοφοκλή να αφιερώνει μεγάλο μέρος της τραγωδίας
στις αντιφάσεις του νόμου , της διακυβέρνησης και του νομικού συστήματος - ζητήματα κοινωνικής συνοχής που
διακυβεύονταν σε μεγάλο βαθμό στον Αθηναϊκό κόσμο του 5ου αιώνα , σε μια
προσπάθεια κατανόησης της συναινετικής διακυβέρνησης ως κάτι που υπάρχει μόνο '' όταν οι πολίτες κυβερνούν και στη συνέχεια
κυβερνώνται με τη σειρά τους '' όπως ο Αριστοτέλης παρατηρεί .
συναινετική
διακυβέρνηση και όχι συναινετική συγκυβέρνηση ανίερων πολιτικών συμμαχιών ενός
πολιτικού συστήματος που προβάλλεται ως ... Δημοκρατικό ενισχυοντας τον αυταρχισμό του σε πολιτικές που ο Λαός
επανειλημμένως τις έχει απορρίψει
Πόσα ιδεολογικά
σχήματα και Δημοκρατικά συστήματα η εξουσία επινοήθηκε στο όνομα της
Δημοκρατίας για να την καταργήσει στο περιεχόμενο της ; - και πόση υποκρισία στο ενδιαφέρον της για
τον άνθρωπο , ως δήθεν επίκεντρό της ;
Πάνω στην αφηρημένη έννοια λοιπόν του
ανθρώπου που η κοινωνική υποδομή κάθε εποχής αναλόγως το άτομο
διαμορφώνει ( άτομο ρεαλισμού , συμβιβασμού , ατoλμίας και φόβου προς την
κρατική εξουσία - Ισμήνη , με προέκταση τον εαυτό ... μας στις σύγχρονες
κοινωνίες της ειρήνης... που θεμελειώνονται σε αιτίες πολέμου) , ο < πολιτικός > Σοφοκλής ,
έρχεται και αντιπαραβάλει με το πρόσωπο της Αντιγόνης το άτομο με τις
βαθύτερες απαιτήσεις του , που δεν συμβιβάζεται με την ανεξέλεγκτη εξουσία που
θεωρεί τον άνθρωπο κοινωνικό είδος απριόρι υποταγμένο στους δικούς της κανόνες
και όχι πολιτικό ον που κρίνει , αποφασίζει και δρά .
Ποτέ άλλοτε η
ιστορία δεν έχει μοιάσει τόσο όσο σήμερα με την μοίρα του ανθρώπου , - μοίρα
αιώνιας εγκατάλειψής του και όχι απλώς σύμπτωμα μιας εποχής πολιτικής παρακμής
που στερείτε κάποιου κανονιστικού μύθου ... γιατί τους μύθους τους έχουμε ,
πολιτικούς και θρησκευτικούς , - πολίτες
και πολιτικούς με φρόνημα Αντιγόνης δεν έχουμε να αποδώσουν το περιεχόμενό τους
...
- και όσο κάποιοι
από εμάς τους Έλληνες , πολίτες και πολιτικοί , που άλλως θέλουν για την Ελλάδα
να δικαιολογήσουν τα πράγματα , ασεβούν
, γιατί πρώτοι εμείς ως απόγονος Λαός θάψαμε τον μύθο της Αντιγόνης υποταγμένοι στον φόβο και την ατολμία , σε
παραμύθια πολιτικών , συνθήματα και λέξεις που καθώς φαίνεται η δημαγωγική τους
χρήση με την δική μας ακρισία , άνετα αναπαύουν στην εξουσία τις πολιτικές
κενότητες αυτών που τις εκφέρουν .
Αιώνες τώρα ο
άνθρωπος ζεί στο άδραστο της ελπίδας
ψέμα , σε άπρακτα λόγια σιωπής αναζητόντας αλήθεια , γιατί ακόμα δεν
κατανόησε ότι , - η συνείδηση δημιουργεί φεύγοντας από τον εαυτό της με πράξη ,
- ως Αντιγόνη - , εκείνο που είναι το αληθινό ,
- καθότι η
αλήθεια , Θεού και ανθρώπου , δεν
υπάρχει σε ουδέτερες διανοητικές συλλήψεις και εικοτολογικές πραγματείες , παρά
μόνο σε μια υπεύθυνη ηθική , που με πράξη βιώνει απολυτρωτικά την αγάπη .
Aντίσταση ,
αυθεντικότητα , θυσία , αγάπη και
θάνατος ακόμα μαζι ( ίνα ώσιν έν , καθώς ημείς έν εσμέν ) υπάρχουν μέσα στην Αντιγόνη , φως που ρίχνει
τις ανταύγειές του στον σκοτεινό ποταμό του Ηράκλειτου εισάγοντας στην καρδιά
της υποχρέωσης του ανθρώπου , την ουσία της ελευθερίας .
Σε τέτοια ιδανικά
θέλει να βάλει φραγμό το Κράτος μας , ιδανικά που έχουν σπάσει το φράγμα του
χρόνου.
Πως να μη
καταδικαστεί για δεύτερη φορά ( παιδευτικά ) σε θάνατο , η Αντιγόνη;
του Ασλανίδη Ματαθαίου.
Δημοσίευση σχολίου