Τα οικονομικά του αναρχισμού

Το κείμενο «Τα οικονομικά του αναρχισμού», βασίστηκε σε μια διάλεξη που δόθηκε στο πλαίσιο του συνέδριου Ριζοσπαστικές Διαδρομές «Πρακτικά οικονομικά: Ριζοσπαστικές εναλλακτικές σε ένα αποτυχημένο οικονομικό σύστημα», στις 23 Μαΐου 2009. Το κείμενο εκδόθηκε με τη μορφή μπροσούρας από τις εκδόσεις Zabalaza Books, που ανήκουν στο αναρχοκομουνιστικό μέτωπο Zabalaza(Νότια Αφρική)

Οι Ριζοσπαστικές Διαδρομές είναι ένα δίκτυο κοοπερατίβων στην Βρετανία.  Για επικοινωνία:

Radical Routes Enquiries, c/o Cornerstone Resource Centre, 16 Sholebroke Avenue, Leeds, LS7 3HB

***

Τα οικονομικά του αναρχισμού.

Για να παραθέσουμε κάποιον που συνοψίζει τους πνευματικούς καιρούς στους οποίους ζούμε, η Σάρα Πέιλιν [Shara Palin] [1] έχει δηλώσει: «τώρα δεν είναι ο καιρός να πειραματιζόμαστε με τον σοσιαλισμό». Αυτή η δήλωση έγινε κατά τη διάρκεια της χειρότερης κρίσης από τη δεκαετία του 1930! Οι αναρχικοί θα έλεγαν πως ακριβώς αυτός είναι ο καιρός να μιλήσει κανείς για σοσιαλισμό – αλλά μόνο εφόσον μιλάμε για τον ελευθεριακό σοσιαλισμό!

Ο Καπιταλισμός βρίσκεται(ξανά) σε κρίση και η αποτυχία του κρατικού σοσιαλισμού δεν θα μπορούσε να ήταν πιο ξεκάθαρη. Η σοσιαλδημοκρατία έγινε νεοφιλελεύθερη ενώ φέτος είναι η εικοστή επέτειος της κατάρρευσης του Σταλινισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Με τον κρατικό καπιταλισμό του και τη δικτατορία του Κόμματος, ο Σταλινισμός έκανε την ασθένεια(τον καπιταλισμό) πιο ελκυστική από την θεραπεία(τον σοσιαλισμό). Με αυτή την εξέλιξη, οι αναρχικοί θα πρέπει να αισθάνονται δικαιωμένοι: ο Μπακούνιν [M. Bakunin] προέβλεψε και τα δύο αποτελέσματα δεκαετίες προτού γίνουν πραγματικότητα.

Έτσι, υπάρχει ένα άνοιγμα για μια πραγματική εναλλακτική. Γιατί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο καπιταλισμός δεν είναι παρά η πιο πρόσφατη μορφή οικονομίας. Για τον Προυντόν[P. J. Proudhon]: «Στο πυρήνα της, η μέγκενη της πολιτικής οικονομίας συγκροτείται … με το να επιβεβαιώνει πως μια μεταβατική κατάσταση είναι μια απόλυτη συνθήκη, εννοώντας τον διαχωρισμό της κοινωνίας σε πατρίκιους(μια πλούσια ελίτ) και σε προλετάριους.»
Έτσι, την σκλαβιά ακολούθησε η δουλοπαροικία την οποία ακολούθησε ο καπιταλισμός. Τι είναι ο καπιταλισμός; Όπως το έθεσε ο Προυντόν, είναι η «περίοδος στην οποία ζούμε τώρα … η οποία έχει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα: ΤΗ ΜΙΣΘΩΤΗ ΣΚΛΑΒΙΑ».

Έτσι, ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα που βασίζεται στη μισθωτή εργασία, δηλαδή την πώληση της εργασίας μας(ελευθερίας) αποσπασματικά σε ένα αφεντικό. Για τους αναρχικούς, αυτό ορίζεται καλύτερα ως «μισθωτή σκλαβιά».

Ο αναρχισμός σκοπεύει στη συνάφεια της εργασίας, την ελεύθερη εργασία με άλλα λόγια -την κατάσταση όπου αυτοί που κάνουν μια δουλειά τη διαχειρίζονται κιόλας. Μακροπρόθεσμα, ο σκοπός είναι για τη κατάργηση της εργασίας(όπου εργασία και παιχνίδι γίνονται ένα και το αυτό). Όπως έγραψε και ο Kropotkin, σκοπεύουμε να «δημιουργήσουμε μια συνθήκη όπου το κάθε άτομο θα δύναται να ζήσει δουλεύοντας ελεύθερα, δίχως να εξαναγκάζεται να πουλά την εργασία(του) και την ελευθερία(του) σε άλλους, οι οποίοι συσσωρεύουν πλούτο από την εργασία των δουλοπάροικων.»

Οι απαρχές του αναρχισμού

Ο αναρχισμός δεν είναι προϊόν στοχασμού διανοούμενων σε μια βιβλιοθήκη. Οι απαρχές του, όπως τόνισε ο Κροπότκιν[P. Kropotkin] στο κλασικό του έργο Σύγχρονη Επιστήμη και Αναρχισμός  [2], βρίσκονται στον αγώνα και την αυτενέργεια των ανθρώπων της εργατικής τάξης ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταστολή.

Δεν συγκρίνουμε αφηρημένα τον καπιταλισμό με μια καλύτερη κοινωνία, παρά βλέπουμε τις δομές του νέου κόσμου να δημιουργούνται με αγώνα από τα μέσα, και ενάντια, στον καπιταλισμό. Άρα, οι συνελεύσεις και οι επιτροπές που δημιουργούνται για να διεξάγουν μια απεργία, θεωρούνται ως οι οργανισμοί στους χώρους εργασίας που θα οργανώσουν την παραγωγή σε μια ελεύθερη κοινωνία. Όπως λένε και οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου [3] : «Χτίζοντας τον νέο κόσμο μέσα στο κέλυφος του παλιού.»

Διαφορετικές σχολές του αναρχισμού.

Υπάρχουν, γενικά, τρεις διαφορετικές σχολές του αναρχισμού(η του ελευθεριακού σοσιαλισμού) : ο μουτουαλισμός, ο κολεκτιβισμός και ο κομουνισμός. Ο αναρχοσυνδικαλισμός είναι περισσότερο μια τακτική παρά ένας στόχος και οι υποστηρικτές του σκοπεύουν σε ένα από τα τρία προηγούμενα(συνήθως τον αναρχικό κομουνισμό, αν και ο Μπακούνιν [M. Bakunin], που πρώτος διατύπωσε αναρχοσυνδικαλιστικές τακτικές, αποκαλούσε τον εαυτό του κολεκτιβιστή.) Στην πράξη, φυσικά, διαφορετικές περιοχές θα πειραματιστούν με διαφορετικά σχήματα, αναλόγως τις επιθυμίες των ανθρώπων και τις αντικειμενικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν. Ο ελεύθερος πειραματισμός είναι μια βασική ελευθεριακή αρχή.

Ενώ αυτές οι τρεις σχολές διαφέρουν σε συγκεκριμένα ζητήματα, μοιράζονται μερικές βασικές αρχές. Στην πραγματικότητα, αν κάποιος διεκδικεί κάτι ως «αναρχισμό» και απορρίπτει οποιοδήποτε από αυτά, τότε μπορούμε να πούμε με ασφάλεια πως δεν είναι αναρχισμός, καθόλου.
Η πρώτη αρχή είναι η κατοχή, όχι ιδιοκτησία. Ακολουθώντας το «Τι είναι ιδιοκτησία» του Προυντόν , σε μια ελεύθερη κοινωνία τα δικαιώματα κατοχής αντικαθιστούν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Αυτό υπονοεί αυτόματα ένα εξισωτικό σύστημα διανομής του πλούτου. Η δεύτερη αρχή είναι η κοινωνικοποίηση. Αυτό σημαίνει ελεύθερη πρόσβαση στους χώρους εργασίας και στη γη, άρα και το τέλος των ιδιοκτητών γης και των αφεντικών. Η τρίτη αρχή είναι η εθελούσια ένωση, με άλλα λόγια η αυτοδιαχείριση της παραγωγής από αυτούς που τη παράγουν. Ενώ τα ονόματα που δίνονται σε αυτές τις εργατικές ενώσεις διαφέρουν(κοοπερατίβες, κολεκτίβες, εργατικές εταιρίες είναι τέσσερα από αυτά), η αρχή είναι η ίδια: ένα άτομο, μια ψήφος. Η τελευταία βασική αρχή είναι η ελεύθερη ομοσπονδία. Αυτή βασίζεται στην ελεύθερη ένωση, που είναι απαραίτητη για κάθε δυναμική οικονομία, όπως και οι ελεύθεροι δεσμοί μεταξύ των παραγωγών και οι ομοσπονδίες για το συντονισμό των κοινών συμφερόντων. Θα βασίζεται στην αποκέντρωση(μιας και οι καπιταλιστικές εταιρίες και οι Σταλινικές οικονομίες έχουν αποδείξει πως ο συγκεντρωτισμός δεν δουλεύει). Θα είναι οργανωμένη από τα κάτω προς τα πάνω, μέσω εξουσιοδοτημένων και άμεσα ανακλητών εκπροσώπων.

Ο Μπακούνιν συνόψισε, αρκετά καλά, αυτού του τύπου την οικονομία όταν δήλωσε πως «η γη ανήκει μόνο σε όσους την καλλιεργούν με τα ίδια τους τα χέρια: στις αγροτικές κομούνες … τα εργαλεία της παραγωγής ανήκουν στους εργάτες: στις εργατικές ενώσεις.» Το σκεπτικό για τη λήψη αποφάσεων από αυτούς τους αυτοδιαχειριζόμενους χώρους εργασίας, θα είναι τόσο διαφορετικό από τον καπιταλισμό όσο θα είναι και η δομή τους. Παραθέτοντας τον Κροπότκιν, τα οικονομικά σε μια σώφρονα κοινωνία θα έπρεπε να είναι «η μελέτη των αναγκών της ανθρωπότητας και των μέσων για την ικανοποίηση τους με την ελάχιστη απαιτούμενη ανθρώπινη ενέργεια.» Στις μέρες μας θα έπρεπε να προσθέσουμε και τις οικολογικές ανησυχίες – και είναι σχεδόν σίγουρο πως ο Κροπότκιν θα συμφωνούσε(το κλασικό έργο του Αγροί, Εργοστάσια και Εργαστήρια έχει μια προφανώς οικολογική οπτική ακόμα και αν δεν χρησιμοποιεί τον όρο). [5]

Κριτική στην ιδιοκτησία

Για να καταλάβουμε τα αναρχικά οράματα για μια ελεύθερη οικονομία, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε την αναρχική κριτική στον καπιταλισμό. Όπως είναι ευρέως γνωστό, ο Προυντόν διακήρυξε πως «η ιδιοκτησία είναι κλοπή». Με αυτό εννοούσε δύο πράγματα. Πρώτον, οι ιδιοκτήτες γης χρέωναν τους ενοικιαστές για την πρόσβαση στα μέσα που θα τους επέτρεπαν να ζήσουν. Άρα, το ενοίκιο είναι εκμετάλλευση. Δεύτερον, η μισθωτή εργασία βασίζεται στην εκμετάλλευση. Οι εργάτες πρέπει να παράγουν περισσότερο από όσο είναι οι μισθοί τους. Ο Προυντόν έγραφε:

«Όποιος εργάζεται γίνεται ιδιοκτήτης – αυτό είναι ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα από τις αρχές της πολιτικής οικονομίας και της σχετικής νομολογίας. Και όταν λέω ιδιοκτήτης, δεν εννοώ απλώς(όπως κάνουν οι υποκριτές οικονομολόγοι) ιδιοκτήτης των επιδομάτων, αμοιβών του, των μισθών του. Εννοώ πως γίνεται ιδιοκτήτης της αξίας που δημιουργεί και από την οποία μόνο ο αφέντης έχει κέρδος … Ο εργάτης διατηρεί, ακόμα και αφού έχει λάβει τον μισθό του, ένα φυσικό δικαίωμα σε αυτό που παρήγαγε.»

Αυτό οδηγεί στην άλλη ρήση του Προυντόν: «η ιδιοκτησία είναι δεσποτισμός». Με άλλα λόγια, η ιδιοκτησία παράγει ιεραρχικές κοινωνικές σχέσεις και αυτή η εξουσιαστική δομή τους επιτρέπει να διατάζουν τους εργάτες, εξασφαλίζοντας την εκμετάλλευση τους.
Παραθέτοντας ξανά τον Προυντόν:

«Ξέρετε τι σημαίνει να είσαι μισθωτός εργάτης; Σημαίνει να εργάζεσαι για κάποιον άλλον, προσέχοντας περισσότερο για τις ιδιοτροπίες του ακόμα και πιο πολύ από τις διαταγές του … Σημαίνει να μην έχεις μυαλό από μόνος σου … να μην έχεις άλλο ερέθισμα πέρα από την εξασφάλιση του καθημερινού ψωμιού και του φόβου μη χάσεις τη δουλειά σου. Ο μισθωτός εργάτης είναι ένας άνθρωπος στον οποίο ο ιδιοκτήτης που τον προσλαμβάνει λέει: Αυτό που είναι να κάνεις δεν είναι δικιά σου δουλειά. Δεν έχεις τίποτα να ελέγξεις σε αυτό.»

Για να πετύχει ο εργάτη να έχει τον έλεγχο σε αυτό που παράγει, το δικαίωμα χρήσης πρέπει να αντικαταστήσει το δικαίωμα ιδιοκτησίας. Η ατομική κατοχή παραμένει μόνο για τα πράγματα που χρησιμοποιεί κανείς. Παραθέτοντας τον Αλεξάντερ Μπέρκμαν [ALexander Berkman], ο αναρχισμός:

«καταργεί την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διανομής, και με αυτά επομένως και τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Η προσωπική κατοχή παραμένει μόνο στα πράγματα που χρησιμοποιούμε. Άρα, το ρολόι σου είναι δικό σου, αλλά το ρολόι του εργοστασίου ανήκει σε όλους. Η γη, τα μηχανήματα και όλες οι δημόσιες υποδομές θα είναι συλλογική ιδιοκτησία, ούτε για αγορά, ούτε για πώληση. Η πραγματική χρήση θα θεωρείται ο μοναδικός τίτλος – όχι ιδιοκτησίας αλλά κατοχής. Ο οργανισμός των ανθρακωρύχων, για παράδειγμα, θα έχει τον πρώτο λόγο στα ορυχεία, όχι ως ιδιοκτήτες αλλά ως η υπηρεσία που τα λειτουργεί. Ομοίως, οι αδελφότητες των σιδηροδρομικών θα ελέγχουν τους σιδηροδρόμους και πάει λέγοντας. Η συλλογική κατοχή, διαχειριζόμενη συνεργατικά για τα συμφέροντα της κοινότητας, θα πάρει τη θέση της ατομικής ιδιοκτησίας που έχει ως σκοπό το κέρδος.»

Ο Προυντόν το συνόψισε πολύ καλά: «κάτοχοι χωρίς αφέντες»

Κοινωνικοποίηση

Ενώ τον όρο «κοινωνικοποίηση» δεν τον χρησιμοποίησαν όλοι οι αναρχικοί, είναι γεγονός πως είναι το θεμέλιο για μια ελεύθερη κοινωνία και η ιδέα(αν όχι η λέξη) βρίσκεται στη βάση του αναρχισμού. Αυτό γιατί διασφαλίζει την οικουμενική αυτοδιαχείριση επιτρέποντας την ελεύθερη πρόσβαση στα μέσα παραγωγής. Όπως υποστήριξαν η Έμμα Γκόλντμαν και ο Τζον Μοστ, επειδή«λογικά αποκλείει οποιαδήποτε και κάθε σχέση εξουσίας».

Αυτό αποτελεί θέση του αναρχισμού από τότε που ο αναρχισμός ονομάζεται ως τέτοιος. Έτσι, βρίσκουμε τον Προυντόν να υποστηρίζει το 1840 πως «η γη είναι αδιαχώριστη από την ύπαρξη μας» και «κατά συνέπεια ένα κοινό πράγμα, κατά συνέπεια ανεπίδεκτο της ιδιοκτησίας» και πως «όλο το συσσωρευμένο κοινωνικό κεφάλαιο επειδή είναι κοινωνική ιδιοκτησία δεν μπορεί να έχει έναν αποκλειστικό ιδιοκτήτη.» Αυτό σημαίνει πως «ο αγρότης δεν είναι ιδιοκτήτης του χωραφιού που οργώνει» και «όλο το κεφάλαιο … αποτέλεσμα της συλλογικής εργασίας» είναι «συλλογική ιδιοκτησία.» Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Προυντόν μίλησε για«δημοκρατικά οργανωμένες εργατικές ενώσεις» και πως «κάτω από τον νόμο της ένωσης, η μετάδοση του πλούτου δεν υφίσταται για τα μέσα της εργασίας και έτσι δεν μπορεί να γίνει η αιτία για ανισότητες.»

Όπως εξηγεί ο οικονομολόγος Ντέιβιντ Έλλερμαν, ο δημοκρατικός χώρος εργασίας «είναι μια κοινότητα, μια κοινότητα εργασίας παρά ένας χώρος κοινοτικής διαμονής. Είναι μια ρεπούμπλικα – ή res-publica- στο χώρο εργασίας. Τα υψηλότερα δικαιώματα διακυβέρνησης αποδίδονται ως προσωπικά δικαιώματα … στους ανθρώπους που εργάζονται στην εταιρεία … Αυτή η ανάλυση δείχνει πως μια εταιρεία μπορεί να κοινωνικοποιηθεί ενώ παραμένει “ιδιωτική”, με την έννοια πως δεν κυβερνάται ή έχει ιδιοκτήτη.»

Αυτοδιαχείριση

Η κοινωνικοποίηση έχει ως λογική συνεπαγωγή την απουσία αγοράς εργασίας, απλά οι άνθρωποι θα ψάχνουν να συμμετέχουν σε ενώσεις που ψάχνουν για συνεργάτες. Η αγορά εργασίας θα είναι παρελθόν και θα αντικατασταθεί από την αυτοδιαχείριση.

Αυτό κάποιες φορές αναφέρεται ως «εργατικός έλεγχος» ή σύμφωνα με τον Προυντόν- «βιομηχανική δημοκρατία» και η μετατροπή των εργασιακών χώρων σε «μικρές δημοκρατίες εργατών.» Για τον Κροπότκιν, μια ελευθεριακή οικονομία θα βασίζεται σε «ενώσεις αντρών και γυναικών που … δουλεύουν στην γη, στα εργοστάσια, στα ορυχεία και ούτω καθ’ εξής και που είναι οι ίδιοι οι διαχειριστές της παραγωγής τους.»

Αυτό θα βασίζεται στην αρχή ένα μέλος μια ψήφος(και άρα σε εξισωτικές δομές και αποτελέσματα), σε διοικητικά μέλη εκλεγμένα και άμεσα ανακλητά, στην ενοποίηση της νοητικής και της χειρωνακτικής εργασίας και στον καταμερισμό του έργου παρά στον καταμερισμό της εργασίας.

Επομένως, o Προυντόν πρότεινε οι εργασιακοί χώροι να είναι «η κοινή και αδιαχώριστη ιδιοκτησία, όλων εκείνων που συμμετέχουν σε αυτούς» παρά να υπάρχουν «εταιρίες μετόχων που λεηλατούν τα κορμιά και τις ψυχές των μισθωτών εργατών.» Αυτό σημαίνει ελεύθερη πρόσβαση «σε κάθε άτομο που εργάζεται για την ένωση» έχοντας «ένα αδιαχώριστο μερίδιο στην ιδιοκτησία της ένωσης» και «το δικαίωμα να πληρώνει κάθε θέση» μιας και «όλες οι θέσεις είναι εκλόγιμες και τα καταστατικά υπόκεινται στην έγκριση των μελών.»

Ενώ αυτές οι αρχές απαντώνται σε όλες τις σχολές του αναρχισμού, υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους.

Αμοιβαιότητα (μουτουαλισμός)

Η πρώτη σχολή αναρχισμού υπήρξε η αμοιβαιότητα (μουτουαλισμός), που έχει συνδεθεί κυρίως με τον Proudhon. Αυτό το σύστημα έχει αγορές. Αυτό δεν συνεπάγεται τον καπιταλισμό, μιας και οι αγορές δεν είναι αυτές που τον καθορίζουν ως σύστημα. Οι αγορές προϋπήρχαν του καπιταλισμού για χιλιάδες χρόνια. Αυτό που κάνει τον καπιταλισμό μοναδικό είναι πως έχει την παραγωγή προϊόντων και την μισθωτή εργασία. Έτσι, αυτό σημαίνει πως ο μουτουαλισμός βασίζεται στην παραγωγή προϊόντων αλλά με την μισθωτή εργασία να έχει αντικατασταθεί από την αυτοαπασχόληση και τους συνεταιρισμούς.

Αυτό συνεπάγεται πως η διανομή είναι, από το έργο που επιτελεί, πράξη παρά ανάγκη. Οι εργάτες θα λαμβάνουν το πλήρες προϊόν της εργασίας τους, αφού πληρώσουν για εισαγωγές από άλλους συνεταιρισμούς. Αυτό δε σημαίνει πως οι συνεταιρισμοί δεν θα επενδύουν. Απλά σημαίνει πως η ένωση ως όλον θα καθορίζει το ποσοστό του συλλογικού εισοδήματος που θα μοιράζεται στα μέλη, καθώς και το ποσοστό που θα κρατά ο συνεταιρισμός.

Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ πως τα νεοκλασικά οικονομικά υποστηρίζουν πως οι συνεταιρισμοί δημιουργούν υψηλή ανεργία. Ωστόσο, όπως και με το υπόλοιπο αυτής της ιδεολογίας, στηρίζονται σε λανθασμένες υποθέσεις και είναι, τελικά, μια θεωρία που οι προβλέψεις της δεν έχουν καμιά σχέση με τα παρατηρούμενα γεγονότα.

Όπως και με τους συνεταιρισμούς, η άλλη βασική ιδέα του μουτουαλισμού είναι η ελεύθερη πίστωση. Μια «λαϊκή τράπεζα» θα έχει οργανωθεί και θα χρεώνει επιτόκια που θα καλύπτουν τα κόστη (κοντά στο 0%). Αυτό θα επιτρέψει στους εργάτες να δημιουργήσουν τα δικά τους μέσα παραγωγής. Ξανά, τα νεοκλασικά οικονομικά υποστηρίζουν πως θα υπάρξει πρόβλημα πληθωρισμού, όσο οι τράπεζες αμοιβαιότητας θα αυξάνουν την κυκλοφορία χρήματος δημιουργώντας πίστωση. Ωστόσο, αυτό είναι λανθασμένο μιας και η πίστωση δεν θα δίνεται θέλοντας και μη, αλλά λελογισμένα, για παράδειγμα σε έργα που αναμένεται να παράγουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες. Άρα δεν πρόκειται για μια περίπτωση όπου ολοένα και περισσότερα λεφτά προορίζονται για ένα δεδομένο σύνολο αγαθών, αλλά για λεφτά που χρησιμοποιούνται για την δημιουργία περισσότερων αγαθών!

Τέλος, θα υπάρχει η αγροτοβιομηχανική ομοσπονδία. O Προυντόν ήξερε πολύ καλά τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν οι γεωγραφικά απομονωμένοι συνεταιρισμοί και έτσι υποστήριξε την οργάνωση μιας ομοσπονδίας συνεταιρισμών, ώστε να μειωθούν τα ρίσκα με το χτίσιμο αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας και υποστήριξης αναμεταξύ τους. Επιπροσθέτως, η ομοσπονδία θεωρούνταν ως ένας τρόπος να εμποδιστεί η επιστροφή του καπιταλισμού από τις δυνάμεις της αγοράς. Επίσης θα ήταν χρήσιμη για τις δημόσιες υπηρεσίες (όπως οι σιδηρόδρομοι, τα οδικά δίκτυα, η υγεία κτλ.) οι οποίες θα ανήκαν στις κοινότητες και θα τις διαχειρίζονταν εργατικοί συνεταιρισμοί.

Ο μουτουαλισμός είναι μια ρεφορμιστική στρατηγική, που σκοπεύει στην αντικατάσταση του καπιταλισμού μέσω εναλλακτικών θεσμών και του ανταγωνισμού. Ελάχιστοι αναρχικοί υποστηρίζουν αυτή την προοπτική.

Κολεκτιβισμός

Η επόμενη σχολή αναρχικών οικονομικών είναι ο κολεκτιβισμός, που έχει συνδεθεί κυρίως με τον Μπακούνιν. Είναι παρόμοιος με τον μουτουαλισμό, βασίζεται λιγότερο στις αγορές (αν και βασίζεται και αυτός στη διανομή μέσω της πράξης). Ωστόσο, έχει περισσότερο κομουνιστικά στοιχεία και οι περισσότεροι υποστηρικτές του θεωρούν πως θα εξελιχθεί στον ελευθεριακό κομουνισμό.

Έτσι, μπορεί να θεωρείται στο μέσο της απόστασης από τον μουτουαλισμό και τον κομουνισμό, με στοιχεία και από τα δύο. Ως τέτοιος, δεν θα συζητηθεί εδώ μιας και τα χαρακτηριστικά του καλύπτονται από αυτά τα δύο. Όπως και ο ελευθεριακός κομμουνισμός, είναι επαναστατικός λαμβάνοντας υπόψιν πως ο καπιταλισμός δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.

Κομουνισμός

Πρώτα απ΄ όλα, ο κομμουνισμός δεν είναι σαν τον Σταλινισμό/Λενινισμό! Αυτά ήταν κρατικός καπιταλισμός και απείχαν πολύ από το να ήταν κομουνιστικά, πόσο μάλλον να ήταν και Ελευθεριακός Kομουνισμός. Οι περισσότεροι αναρχικοί είναι ελευθεριακοί κομουνιστές και η θεωρία έχει συνδεθεί κυρίως με τον Κροπότκιν.

Αντίθετα με τον μουτουαλισμό και τον κολεκτιβισμό, δεν υπάρχουν αγορές. Βασίζεται στην κατάργηση του χρήματος ή των ισοδύναμων(κουπόνια εργασίας). Έτσι, καθόλου μισθωτή εργασία και καθόλου σύστημα μισθών(«Από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητες του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του»).

Ο αναρχικός κομμουνισμός διευρύνει την συλλογική κατοχή και στα αγαθά της εργασίας. Αυτό δε σημαίνει πως θα μοιραζόμαστε τις οδοντόβουρτσες αλλά, απλά, πως τα αγαθά της εργασίας είναι ελεύθερα διαθέσιμα σε εκείνους που τα χρειάζονται. Παραθέτοντας τον Κροπότκιν: «Κομουνισμός, όχι ο κομμουνισμός των μοναστηριών ή των στρατοπέδων που παλιότερα υποστήριξαν [οι κρατικοί σοσιαλιστές], αλλά ο ελεύθερος κομμουνισμός που θέτει τα προϊόντα , που αποκτήθηκαν ή κατασκευάστηκαν, στη διάθεση του καθενός, αφήνοντας στον καθένα την ελευθερία να καταναλώσει όσο επιθυμεί στο σπίτι του[της].»

Αυτοί οι αναρχικοί παροτρύνουν την κατάργηση του χρήματος, επειδή υπάρχουν πολλά προβλήματα με τις αγορές ως τέτοιες, προβλήματα που θα υπήρχαν ακόμα και σε ένα μη-καπιταλιστικό σύστημα αγορών. Το πλέον προφανές, το εισόδημα δεν αντανακλά τις ανάγκες και μια δίκαιη κοινωνία θα το αναγνώριζε αυτό. Πολλές ανάγκες δεν μπορούν να ικανοποιηθούν από τις αγορές(τα δημόσια αγαθά και η επαρκής ιατρική κάλυψη, τα πιο προφανή). Οι αγορές εμποδίζουν την πληροφορία που απαιτείται για την λελογισμένη λήψη αποφάσεων (το ότι κάτι κοστίζει πέντε ευρώ δεν σου λέει τίποτα για τη περιβαλλοντική μόλυνση που κοστίζει ή τις συνθήκες στον εργασιακό χώρο που το δημιούργησε). Επίσης, οι αγορές συστηματικά επιβραβεύουν την αντικοινωνική συμπεριφορά(π.χ. εταιρίες που ρίχνουν το κόστος παραγωγής μειώνοντας μισθούς ή απολύοντας, βγάζουν κέρδος και μπορούν να ανταμειφθούν από το αυξημένο μερίδιο στην αγορά). Οι δυνάμεις της αγοράς παράγουν συλλογική παράλογη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα εγωιστικών ατομικών δράσεων(π.χ. ο ανταγωνισμός μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να εργάζονται περισσότερο και πιο σκληρά ώστε να επιβιώσουν στην αγορά, όπως και να προκαλεί υπερπαραγωγή και κρίση καθώς οι εταιρίες αντιδρούν στα ίδια σήματα της αγοράς πλημμυρίζοντας την αγορά). Η ανάγκη για κέρδη αυξάνει επίσης την αβεβαιότητα και έτσι την πιθανότητα μιας κρίσης που θα έχει ως αποτέλεσμα κοινωνική δυστυχία.

Η διανομή των πόρων στον αναρχικό κομουνισμό, θα βασίζεται όχι στην σύγκριση των τιμών αλλά στην σύγκριση της αξίας χρήσης συγκεκριμένων αγαθών, όπως και στην σχετική σπάνη τους. Οι άξιες χρήσης συγκρινόμενες θα είναι ταυτόχρονα θετικές(π.χ. πόσο καλά θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις) και αρνητικές( π.χ. πόσους πόρους χρησιμοποιούν, πόσο μόλυνση προκαλούν, πόση εργασία έχουν ενσωματώσει κτλ.). Με αυτό τον τρόπο, η πραγματική πληροφορία για το κόστος, που τις περισσότερες φορές κρύβεται στην τιμή, μπορεί να μεταδίδεται και να χρησιμοποιείται για την λήψη λογικών αποφάσεων. Η σπάνη θα σημειώνεται από τις ενώσεις/συνδικάτα, που θα επικοινωνούν τον αριθμό των παραγγελιών που δέχονται σε σχέση με την παραγωγική τους ικανότητα. Καθώς οι ενώσεις/συνδικάτα θα δέχονται περισσότερες παραγγελίες, ο δείκτης σπάνης του προϊόντος τους θα ανεβαίνει και έτσι θα ενημερώνονται άλλες ενώσεις/συνδικάτα ώστε να αναζητήσουν αντικαταστάτες των αγαθών σε ζήτηση.

Η απόδειξη

Ωραία, θα μπορούσε να πει κάποιος, αλλά, όλα αυτά, είναι απλά ευσεβείς πόθοι! Αυτό δεν είναι αλήθεια μιας και τα εμπειρικά αποδεικτικά στοιχεία είναι συντριπτικά για τις ελευθεριακές οικονομικές ιδέες.

Για παράδειγμα, η συμμετοχή των εργατών στην διαχείριση και το μοίρασμα των κερδών ενισχύει την παραγωγικότητα. Οι επιχειρήσεις που διαχειρίζονται από εργάτες είναι περισσότερο παραγωγικές απ΄ ότι οι καπιταλιστικές.
Ένα συντριπτικό 94% από 226 μελέτες πάνω σε αυτό το θέμα, έχουν δείξει θετικές επιπτώσεις, με ένα 60% να είναι στατιστικά σημαντικό. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως για να έχει μια δυνατή επίπτωση η ιδιοκτησία των υπαλλήλων στις επιδόσεις, χρειάζεται η συμμετοχή των εργατών στη λήψη αποφάσεων.

Οι συνεργατικές επιχειρήσεις(κοοπερατίβες), επιπλέον, έχουν μικρή ψαλίδα στις διαφορές μισθών και θέσεων (1 προς 10 σε σύγκριση με το 1 προς 200, ίσως και παραπάνω, των εταιρειών!). Όπως είναι αναμενόμενο, τα υψηλά επίπεδα ισότητας αυξάνουν την παραγωγικότητα (καθώς στους εργάτες δεν αρέσει η υποδούλωση για να γίνονται άλλοι πλούσιοι από την εργασία τους!).

Και τι γίνεται με την έλλειψη χρηματαγοράς; Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να συζητήσουμε γιατί οι χρηματαγορές είναι κακές για την πραγματική οικονομία στον παρόντα κύκλο, αλλά αρκεί να πούμε πως έχουν σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ των χρηματιστών και των επενδυτών. Επιπλέον, οι χρηματαγορές επιβραβεύουν την βραχυπρόθεσμη αύξηση των κερδών απέναντι στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη οδηγώντας σε υπερεπενδύσεις σε συγκεκριμένες βιομηχανίες και αυξάνοντας τον κίνδυνο και τον τζόγο. O καπιταλισμός με επίκεντρο τις τράπεζες έχει λιγότερο ακραίους επιχειρηματικούς κύκλους απ΄ ότι ο καπιταλισμός με επίκεντρο τις χρηματαγορές.

Οι επιτυχημένες κοοπερατίβες εντός καπιταλισμού, όπως η Mondragon, συμμετέχουν συνήθως σε ομάδες, πράγμα που έχει μια αίσθηση αγροτοβιομηχανικής ομοσπονδίας και πολύ συχνά σχετίζονται με δικά τους τραπεζικά ιδρύματα(το οποίο, ξανά, δείχνει την εγκυρότητα των ιδεών του Προυντόν).

Υπάρχει και το παράδειγμα των διάφορων κοινωνικών επαναστάσεων ανά τον κόσμο. Καμιά συζήτηση για τον αναρχισμό δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη χωρίς αναφορά στην ισπανική επανάσταση του 1936 και αυτό εδώ το κείμενο δεν αποτελεί εξαίρεση. Και το κάνουμε αυτό με σκοπό να δείξουμε πως η ελευθεριακή αυτοδιαχείριση μπορεί να δουλέψει σε μεγάλη κλίμακα, μιας και το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανίας της Καταλονίας κολεκτιβοποιήθηκε με επιτυχία, ενώ τεράστιες εκτάσεις γης διαχειρίζονταν συλλογικά. Πιο πρόσφατα, η εξέγερση ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό στην Αργεντινή, περιέλαβε και την κατάληψη κλειστών εργοστασίων. Αυτά τα εργοστάσια που επαναλειτούργησαν, δείχνουν πως τα αφεντικά μας χρειάζονται αλλά εμείς δεν τα χρειαζόμαστε!

Φτάνοντας εκεί

Έτσι, με την σκοπιμότητα και την εγκυρότητα του ελευθεριακού σοσιαλισμού να έχει σκιαγραφηθεί, το ζητούμενο είναι πως φτάνουμε εκεί. Προφανώς, ένα στοιχείο θα μπορούσε να είναι η δημιουργία και υποστήριξη συνεργατικών εγχειρημάτων εντός του καπιταλισμού («Η δημιουργία μια νέας κοινωνίας μέσα στο κέλυφος της παλιάς»). Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την προώθηση της κοινωνικοποίησης και τις κοοπερατίβες ως μια εναλλακτική στις πτωχεύσεις, τα κλεισίματα των επιχειρήσεων και την εθνικοποίηση.

Ωστόσο, οι περισσότεροι αναρχικοί αυτά τα αντιμετωπίζουν ως μέρος της ενθάρρυνσης μιας κουλτούρας της αντίστασης, ή ενθάρρυνσης για συλλογικούς αγώνες ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος.
Με άλλα λόγια, η ενθάρρυνση της άμεσης δράσης (απεργίες, διαδηλώσεις, καταλήψεις, κτλ.) και η εξασφάλιση πως όλοι οι αγώνες είναι αυτοδιαχειριζόμενοι από εκείνες και εκείνους εντός τους και πως οποιοιδήποτε οργανισμοί που δημιουργούνται είναι αυτοδιαχειριζόμενοι από τα κάτω. Ο σκοπός είναι οι άνθρωποι να ξεκινήσουν τις καταλήψεις εργασιακών χώρων, σπιτιών, γης κτλ., πραγματώνοντας την κοινωνικοποίηση. Με το να είμαστε οι διαχειριστές των αγώνων μας, μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τις ζωές μας. Με τη δημιουργία οργανισμών για τους αγώνες ενάντια στο παρόν σύστημα, δημιουργούμε το πλαίσιο της καινούργιας κοινωνίας.

Μαζί μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο.

***

μετάφραση risinggalaxy

  Σημειώσεις:

[1] ΣτΜ: Σάρα Πέιλιν [Shara Palin]. Ακροδεξιά πολιτικός στις Η.Π.Α. . Διατέλεσε κυβερνήτης της πολιτείας της Αλάσκα και είναι επιφανής μηντιακή περσόνα της αμερικάνικης ακροδεξιάς.

[2] ΣτΜ: Πέτρος Κροπότκιν – Σύγχρονη επιστήμη και αναρχισμός. Μετάφραση Νίκος Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος(Αθήνα 2004)

[3] ΣτΜ: Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (ή “Wobblies”). Διεθνής επαναστατική συνδικαλιστική οργάνωση που ιδρύθηκε στο Σικάγο το 1905. Δημιούργησε τμήματα του σε πολλές χώρες του κόσμου και συνδέθηκε με το διεθνές επαναστατικό, ελευθεριακό συνδικαλιστικό κίνημα.

[4] ΣτΜ: Πιερ Ζοζέφ Προυντόν – Περί ιδιοκτησίας. Μετάφραση Κώστας Δεσποινιάδης, εκδόσεις Κατσάνος(θεσσαλονίκη, 2006)

[5] Πέτρος Κροπότκιν – Αγροί, Εργοστάσια και Εργαστήρια. Μετάφραση Βασίλης Τομανάς, εκδόσεις Νησίδες(Θεσσαλονίκη 2005)

 ΠΗΓΗ