Οι άνθρωποι
ενεργούν πράγματι ορθολογικά; Ή μήπως οι ιστορίες και οι φήμες μπορούν να
εκτροχιάσουν μια ολόκληρη οικονομία; Τελευταία, οι οικονομολόγοι αναγνωρίζουν
ολοένα περισσότερο πως τα αφηγήματα παίζουν σημαντικό ρόλο.
Στις αρχές της
δεκαετίας του 1920, οι ΗΠΑ υπέστησαν μία πολύ βίαια συρρίκνωση της οικονομίας
τους, στην οποία ο πληθωρισμός μετατράπηκε γρήγορα σε αποπληθωρισμό και ο λόγος
των τιμών μετοχών προς τα κέρδη διολίσθησε σε χαμηλά 50 ετών. Οι οικονομολόγοι
Milton Friedman και Anna Schwartz, στο βιβλίο τους "Νομισματική Ιστορία
των Ηνωμένων Πολιτειών", απέδωσαν ευθύνες στην άπειρη Federal Reserve, η
οποία είχε αυξήσει κατακόρυφα το προεξοφλητικό της επιτόκιο κατά 1 ποσοστιαία
μονάδα.
Σε πρόσφατη
ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Yale, ο οικονομολόγος Robert Shiller πρόσφερε μια
διαφορετική εξήγηση. Κυκλοφορούσαν φήμες ότι η κομμουνιστική επανάσταση στη
Ρωσία θα εξαπλωνόταν σύντομα στην Αμερική και οι εφημερίδες
προειδοποιούσαν ότι η αισχροκέρδεια που σχετιζόταν με τον Πρώτο Παγκόσμιο
Πόλεμο, θα έδινε σύντομα τη θέση της σε μείωση των τιμών. Ως εκ τούτου, εξήγησε
ο Shiller, εύλογα αυτά και άλλα αφηγήματα σκόρπισαν οικονομική
αβεβαιότητα, αποθαρρύνοντας τις καταναλωτικές δαπάνες και τις επενδύσεις των
επιχειρήσεων.
Ο Shiller
διατυπώνει παρόμοια επιχειρήματα για τη Μεγάλη Ύφεση και την οικονομική
κρίση του 2008. Στη δεκαετία του 2000, οι ιστορίες ανθρώπων που πλούτιζαν από
κερδοσκοπία στα ακίνητα συνέβαλε στην αντίληψη ότι οι τιμές των κατοικιών θα
ανέβαιναν συνεχώς. Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος έπαιξε τεράστιο ρόλο ξεκινώντας
την "επιδημία" της κοινής γνώμης και αξιοποιώντας την για δικό του
όφελος. Αλλά οι τραπεζίτες δεν θα μπορούσαν να έχουν δημιουργήσει την φούσκα
χωρίς τη βοήθεια όσων έλαβαν στεγαστικά δάνεια στηριζόμενοι στο αφήγημα.
O Shiller
είναι από καιρό ένας από τους λίγους οικονομολόγους που αποτυπώνουν το ρόλο του
"ζωώδους ενστίκτου" που καθοδηγεί σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη.
Αυτό που διαφέρει στη νέα του δουλειά -αυτό που ο ίδιο αποκαλεί
"αφηγηματική οικονομία" - είναι η ιδέα ότι οι ιστορίες επηρεάζουν
πάνω κάτω όπως τα λοιμώδη νοσήματα, με κάποιες να είναι πολύ πιο μεταδοτικές
από άλλες και πως μια επιδημιολογική προσέγγιση θα μπορούσε να μας βοηθήσει να
κατανοήσουμε καλύτερα τις κινήσεις τους. Τα δεδομένα που απαιτούνται για να το
πετύχουμε αρχίζουν να γίνονται διαθέσιμα -για παράδειγμα, από την κειμενική
ανάλυση των ροών ειδήσεων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Το έργο του
Shiller απεικονίζει ένα πιο αφηρημένο επιχείρημα που διατύπωσε πρόσφατα ο
κοινωνιολόγος Jens Beckert του Ινστιτούτου Max Planck για τη Μελέτη των
Κοινωνιών. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι οικονομολόγοι συνήθως υποθέτουν ότι οι
ορθολογικές προσδοκίες ορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, ο Beckert υποστηρίζει
ότι οι άνθρωποι λειτουργούν με "πλασματικές προσδοκίες." -εμπεριστατωμένες
εικασίες σχετικά με το μέλλον οι οποίες στηρίζονται εν μέρει στις επικρατούσες
αφηγήσεις και τις πεποιθήσεις των άλλων. Οι άνθρωποι δεν είναι ούτε λογικοί
ούτε παράλογοι, αλλά κάτι ενδιάμεσο. Μαθαίνουν ό, τι μπορούν από τον κοινωνικό
περίγυρό τους, ακόμα και αν ορισμένες φορές το αποτέλεσμα είναι να οδηγηθούν σε
πλάνη. Αυτή η ιδέα της "κοινωνικής μάθησης" εξετάζεται στη βιολογία,
αλλά έχει παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό στα οικονομικά.
Αυτές είναι
ακαδημαϊκές ματιές πάνω σε ιδέες που μένουν εδώ και καιρό στην αφάνεια. Ο πρώην
αναλυτής της Wall Street Robert Prechter, για παράδειγμα, έχει δημοσιεύσει μια
σειρά από βιβλία -με πιο πρόσφατο το "Η Κοινωνιοοικονομική Θεωρία των
Οικονομικών" -υποστηρίζοντας ότι η διάθεση, συμπεριλαμβανομένου του
ασυνείδητου, καθοδηγούν τις χρηματοπιστωτικές αγορές, και όχι το αντίστροφο.
Είναι μια προοπτική που γυρίζει το μέσα έξω του κοινού τρόπου σκέψης για την
αιτιότητα και χρειάζεται μεν να τη συνηθίσουμε, αλλά κερδίζει ολοένα
περισσότερο έδαφος.
Είναι ίσως
σκόπιμο η δύναμη των αφηγημάτων να κερδίσει μεγαλύτερη αναγνώριση κατά τη
διάρκεια της θητείας του Donald Trump, ο οποίος ανήλθε στην προεδρία σε μεγάλο
βαθμό χάρη στην παντελή αδιαφορία για την αντικειμενική πραγματικότητα. Όπως
παραδέχεται ο Shiller, ο Trump είναι "μαιτρ της αφήγησης". Ας
ελπίσουμε ότι αυτό δεν αποδειχθεί καταστροφικό.
capital.gr
Δημοσίευση σχολίου