Του
Κωνσταντίνου Μαριόλη
Κάθε
φορά που παρουσιάζονται στοιχεία για το παγκόσμιο χρέος – το οποίο καταρρίπτει
διαδοχικά ιστορικά υψηλά – το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι η λέξη
«φούσκα». Είναι μία απόλυτα φυσιολογική αντίδραση του εγκεφάλου, από τη στιγμή
που η σύγκριση είναι απλή: τα χρήματα που παράγει ολόκληρος ο πλανήτης δεν
ξεπερνούν τα 70 τρισ. δολάρια, την ώρα που το παγκόσμιο χρέος φτάνει τα 226
τρισ. δολάρια. Τρεις φορές πάνω δηλαδή, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς
Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF).
Όλοι
χρωστάνε σε όλους, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο, οι «λογαριασμοί» των
παραγώγων ξεπερνούν τα 500 τρισ. δολάρια, ενώ οι ισχυρές οικονομίες τυπώνουν
χρήμα σε κάθε ευκαιρία για να συντηρήσουν την ευημερία.
Αυτά,
ωστόσο, είναι λίγο έως πολύ γνωστά. Μπορεί μέσα σε σχεδόν μία δεκαετία το
παγκόσμιο χρέος να έχει αυξηθεί κατά 80 τρισ. δολάρια και τα παράγωγα να
συνεχίζουν να αποτελούν πόλο έλξης για τους απανταχού λάτρεις της μόχλευσης,
όμως δεν είναι κάτι καινούριο. Ανησυχητική – ίσως και τρομακτική - είναι η κατάσταση
αλλά όχι νέα.
Επίσης,
δεν είναι η πρώτη φορά που το χρέος ξεπερνά πάνω από τρεις φορές το ΑΕΠ. Η τάση
είναι το ζήτημα που σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι μεγαλύτερες κεντρικές
τράπεζες του κόσμου (νωρίτερα η Fed και αν όχι από σήμερα, τότε σύντομα και η
ΕΚΤ) κλείνουν τις κάνουλες του φθηνού χρήματος αυξάνουν τον κίνδυνο ακόμη
μεγαλύτερης αύξησης του χρέους στο μέλλον. Διότι κράτη και επιχειρήσεις θα
δανειστούν για να πληρώσουν το υφιστάμενο χρέος – αλλά με υψηλότερα επιτόκια –
γεγονός που θα γεννήσει κι άλλο χρέος.
Την
ίδια ώρα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης οφείλεται
στις αναδυόμενες αγορές, όπου το χρέος διογκώνεται με ρυθμούς που μοιάζουν
εντελώς ανεξέλεγκτοι. Όπως και η ανάπτυξη των εν λόγω οικονομιών.
Τι
σημαίνουν όλα αυτά; Αν ο κόσμος παράγει 70 τρισ. και χρωστάει 226 τρισ., τι
είναι αυτά τα 148 τρισ. δολάρια που περισσεύουν; Αέρας μέσα στη φούσκα των
παραγώγων, των χρηματιστηρίων και των περίπλοκων συναλλαγών που έχουν
σκαρφιστεί κάποιοι «ειδικοί» και με βάση τη μόχλευση «παίζουν» τρισεκατομμύρια
που δεν υπάρχουν;
Όποιος παράγει χρήμα, παράγει και χρέος, θα πει κάποιος,
κι έτσι η διαδικασία εξελίσσεται και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε διόγκωση
του χρέους. Όμως, πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS),
δείχνουν ότι τρισεκατομμύρια δολάρια χρέους «κρύβονται» από τις επίσημες
μετρήσεις μέσω λογιστικών πρακτικών που εξαιρούν παράγωγα της αγοράς
συναλλάγματος από τους ισολογισμούς. Και αυτό δεν είναι μία θεωρία συνωμοσίας
αλλά ευθεία προειδοποίηση της ίδιας της Κεντρικής Τράπεζας των κεντρικών
τραπεζών.
Όλη
αυτή η ιστορία με το τεράστιο χρέος, την τρέλα των παραγώγων και την διστακτική
ανάπτυξη θυμίζει και λίγο από Ελλάδα. Στην Ελλάδα της κρίσης, ακόμη και οι πιο
αδαείς έχουν αποκτήσει οικειότητα με διάφορους οικονομικούς όρους και δείκτες.
Ένας από αυτούς είναι και το επίπεδο του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Για
παράδειγμα, μας λέει το ΔΝΤ ότι ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ πρέπει να υποχωρήσει
κοντά στο 120% για να είναι το ελληνικό χρέος βιώσιμο. Σκεφτείτε πόσο βιώσιμο
είναι το παγκόσμιο χρέος...
Η
«αρρωστημένη» ανάπτυξη
Όταν
οι συνθήκες είναι «ομαλές» και οι οικονομίες αναπτύσσονται με ικανοποιητικούς
ρυθμούς τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Το εισοδήματα αυξάνονται, η πιστωτική
επέκταση είναι θετική, γίνονται επενδύσεις και ο κόσμος ευημερεί. Όταν, όμως, η
ανάπτυξη «φρενάρει» τι μπορεί να γίνει για να μην... σπάσει ο αγωγός που ρέει
το χρήμα στις παγκόσμιες αγορές; Η απάντηση είναι απλή: ο κόσμος επιλέγει ακόμη
μεγαλύτερη μόχλευση.
Βέβαια,
όλα αυτά είναι κάπως σχετικά γιατί ο άνθρωπος δείχνει κάθε στιγμή της ύπαρξής
του πόσο άπληστο ον είναι. Για του λόγου το αληθές ακολουθούν στοιχεία που
παραθέτει σε πρόσφατη έκθεσή της η Moody's. Κατά μέσο όρο το ποσοστό του
ιδιωτικού χρέους προς το ΑΕΠ αυξήθηκε από το 135% της περιόδου 1960-1984, στο
175% την περίοδο 1985-2001. Αντίστοιχα, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του
πραγματικού ΑΕΠ επιβράδυνε από το 3,6% στο 3,3%. Η σύγκριση είναι ακόμη πιο
εντυπωσιακή για την περίοδο από το 2001 μέχρι σήμερα. Το μέσο ποσοστό του
χρέους προς το ΑΕΠ έχει φτάσει στο 229%, ενώ το πραγματικό ΑΕΠ αναπτύσσεται
κατά μέσο όρο και σε ετήσια βάση με ρυθμό 1,9%.
Αυτό
σημαίνει ότι όσο η ανάπτυξη περιορίζεται, τόσο το χρέος αυξάνεται. Σε ποιον
«ανήκει», όμως, αυτό το χρέος; Και ποιος χρωστάει σε ποιον; Νοικοκυριά,
κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, όλοι εκμεταλλεύτηκαν το φθηνό χρήμα που τυπώθηκε σε
απάντηση της παγκόσμιας κρίσης του 2008.
Κάποια
στιγμή θα έρθει ο λογαριασμός, είτε γιατί θα βρεθεί η... καρφίτσα που θα
τρυπήσει τη φούσκα, είτε για τον οποιονδήποτε λόγο. Το θέμα είναι ποιος θα
αρχίσει να πληρώνει πρώτος...
liberal.gr
Δημοσίευση σχολίου