Από το Harvard με αγάπη

Ένα έθνος μπορεί να αντέξει τόση οικονομική λιτότητα μέχρι του ορίου που το πολιτικό κόστος γίνει δυσβάσταχτο....

Το συνεχιζόμενο έπος της Ελλάδος με τους πιστωτές της είναι πιο τραγικό και από τα κόμικς αναφέρει σε άρθρο του στους New York Times ο Robert M. Beren Professor of Economics at Harvard University
«Λοιπόν, εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα άλλο ωραίο χάος».

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη δεν είναι απλά ιδιαίτερα.

Είναι απλώς η τελευταία δόση μιας ιστορίας που εκτυλίσσεται εδώ και πολλές δεκαετίες.

Ας αναλύσουμε αυτή την ιστορία αρχίζοντας από τα τα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Αν ταξιδεύατε σε όλη την Ευρώπη, κάθε έθνος είχε το δικό του νόμισμα - φράγκα στη Γαλλία, μάρκα στη Γερμανία, πεσέτες στην Ισπανία και δραχμές στην Ελλάδα.

Μέσα σε λίγα χρόνια, μεγάλο μέρος της Ευρώπης αποφασίζει την δημιουργία ενός ενιαίου νομίσματος.
Με την πάροδο του χρόνου, περισσότερα έθνη εντάχθηκαν στη νομισματική ένωση.

Σήμερα, 19 ευρωπαϊκά έθνη χρησιμοποιούν το ευρώ ως αποκλειστικό νόμισμά τους, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας (τουλάχιστον για τώρα).

Όταν εισήχθη το ευρώ, πολλοί οικονομολόγοι ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με την αλλαγή από τα εθνικά νομίσματα σε ένα υπερεθνικό νόμισμα.

Ο σκεπτικιστής Milton Friedman, ο νομπελίστας οικονομολόγος ο οποίος κυριάρχησε με τις απόψεις του κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα με τις μακροοικονομικές του θεωρίες, ήταν ένας από αυτούς.
Το 1997 έγραψε ο Friedman:

«H κοινή αγορά στην Ευρώπη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει για δεν ενδείκνυται για ένα κοινό νόμισμα.

Αποτελείται από ξεχωριστά έθνη, των οποίων οι κάτοικοι μιλούν διαφορετικές γλώσσες, έχουν διαφορετικά ήθη και έθιμα και έχουν πολύ μεγαλύτερη πίστη και προσήλωση στη χώρα τους από ότι στην κοινή αγορά ή στην ιδέα της Ευρώπης.
Ο Friedman κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η υιοθέτηση του ευρώ θα οξύνει τις πολιτικές εντάσεις προκαλώντας αποκλίνουσες κρίσεις και καταλήγοντας σε διχαστικά πολιτικά ζητήματα»

Ένας άλλος σκεπτικιστής με το ευρώ ήταν Martin Feldstein, ο συνάδελφός μου στο Οικονομικό Τμήμα του Harvard 1982-1984, επικεφαλής οικονομολόγος του προέδρου Ρόναλντ Ρέιγκαν.

Το 1997 ο Feldstein ονομάζει το ευρώ «οικονομική ευθύνη»
Αλλά γιατί;

Η νομισματική ένωση λειτουργεί καλά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Νέα Υόρκη, το Νιου Τζέρσεϊ και το Κονέκτικατ δεν έχουν πολιτειακό νόμισμα αλλά εθνικό.

Γιατί δεν μπορεί οι Ευρωπαίοι να απολαύσουν τα οφέλη ενός κοινού νομίσματος;

Δύο είναι οι λόγοι.

Κατ 'αρχάς, σε αντίθεση με την Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια δημοσιονομική ένωση, στο πλαίσιο αυτό οι ευημερούσες περιοχές της χώρας επιδοτούν τις λιγότερο ευημερούσες. Δεύτερον, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν λιγότερα εμπόδια στην κίνηση του εργατικού δυναμικού από ότι την Ευρώπη.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν μια οικονομική ύφεση επηρεάζει μια περιοχή, οι κάτοικοι μπορούν να βρουν εργασία αλλού.

Στην Ευρώπη, οι διαφορές στη γλώσσα και τον πολιτισμό καθιστούν πολύ δύσκολη την μεταφορά εργατικού δυναμικού.

Ως εκ τούτου ο Friedman και ο Feldstein υποστήριξαν ότι οι λαοί της Ευρώπης χρειάζονται ένα εργαλείο πολιτικής για την αντιμετώπιση των υφέσεων σε επίπεδο εθνών.

Το εργαλείο αυτό ήταν μια υπερεθνική νομισματική πολιτική σε συνδυασμό με ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες.

Αντί να λάβει σοβαρά υπόψη τους νομικούς τους συμβούλους, ωστόσο, η Ευρώπη υιοθέτησε ένα κοινό νόμισμα για ένα μεγάλο μέρος της ηπείρου και έριξε την υπερεθνική νομισματική πολιτική στον κάδο απορριμμάτων της ιστορίας.

Το κίνητρο ήταν περισσότερο πολιτικό παρά οικονομικό.
Οι Ευρωπαίοι πίστευαν ότι η ήπειρός τους, αφού ενώθηκε μέσω της κοινής αγοράς και το νόμισμα, θα αντιμετωπίσουν την αμερικανική ηγεμονία στην παγκόσμια σκηνή.

Πόνταραν στην ενωμένη Ευρώπη του 21ου αιώνα, ότι θα διαγράψει τα εθνικιστικά αισθήματα που οδήγησαν σε δύο παγκόσμιους πολέμους στον 20ο αιώνα.

Πάμε στο 1919.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει και ο μεγάλος Βρετανός οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς δημοσιεύει μια ιστορική μελέτη «οι οικονομικές συνέπειες της Ειρήνης», μια εκτεταμένη κριτική στην Συνθήκη των Βερσαλλιών.

Το κύριο μέλημά του είναι ότι η συνθήκη εγκατέλειψε τη Γερμανία η οποία επιβαρυνόταν με πάρα πολύ μεγάλο χρέος.

Οι υποστηρικτές της Συνθήκης των Βερσαλλιών, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου Woodrow Wilson, ήταν ανένδοτοι ότι η Γερμανία πρέπει να πληρώσει αρκετά μεγάλες αποζημιώσεις για το γεγονός ότι προκάλεσε δύο παγκόσμιους πολέμους.

Ο Keynes, ωστόσο, επιδίωκε την ευημερία όλων των ευρωπαϊκών εθνών και της Γερμανίας.

Ο Wilson επιδίωκε την συντριβή, ο Keynes επιδίωκε έλεος.
Υπό το φως των μετέπειτα ιστορίας, συμπεριλαμβανομένης της πτώσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και της ανόδου του Τρίτου Ράιχ, ο Keynes φάνηκε να είχε την καλύτερη προσέγγιση.

Το γεγονός αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από την υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Στο τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, οι νικητές ενδιαφέρονταν περισσότερο να εντάξουν την Γερμανία και την Ιαπωνία στην κοινότητα των εθνών από το να τιμωρήσουν τα κράτη αυτά για τις αμαρτίες του παρελθόντος.

Πηγαίνοντας στο σήμερα.

Η Ελλάδα βρίσκεται εγκλωβισμένη με συσσωρευμένα χρέη.
Η Ελλάδα φέρει την κύρια ευθύνη.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις δανείστηκαν πάρα πολύ και για χρόνια έκρυβαν τα δημοσιονομικά τους προβλήματα από τους πιστωτές τους.
Μόλις η αλήθεια ήρθε στο φως, η λιτότητα ήταν μονόδρομος.

Το αποτέλεσμα ήταν οικονομική ύφεση με το ένα τέταρτο του ελληνικού εργατικού δυναμικού σήμερα να είναι άνεργοι.

Τα πράγματα έγιναν χειρότερα για την Ελλάδα λόγω του ευρώ.

Σε μια παλαιότερη εποχή, η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει υποτιμήσει τη δραχμή, καθιστώντας τις εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές στις διεθνείς αγορές.

Η νομισματική πολιτική θα μπορούσε να αντισταθμίσει μέρος του σοκ από την αυστηρή δημοσιονομική πολιτική.

Οι Friedman και Feldstein είχαν δίκιο:

Το ευρώ έχει μετατραπεί σε μια οικονομική υποχρέωση και έχει επιδεινώσει τις πολιτικές εντάσεις.
Οι πιστώτριες χώρες και οι διεθνείς οργανισμοί ας έχουν κατά νου τα διδάγματα από τον Keynes.

Ένα έθνος μπορεί να αντέξει τόση οικονομική λιτότητα μέχρι του ορίου που το πολιτικό κόστος γίνει δυσβάσταχτο.
Ναι, οι Έλληνες έχουν κάθε λόγο να είναι συντετριμμένοι.
Αλλά μπορεί επίσης να είναι σοφό για τον υπόλοιπο κόσμο να δείξει κάποιο έλεος.

Μεταφραστική επιμέλεια Πέτρος Λαζάρου