Διάσπαρτες εστίες σε Μικρά Ασία και Ανατολική Θράκη...

«Ήρθαμε απ’ τη γη του Ομήρου και του Ηρόδοτου. Ήρθαμε εμείς, οι μαθητές των Αποστόλων, οι πιστοί της Επτάφωτης Λυχνίας της Αποκαλύψεως, τα στερνοπαίδια των Κομνηνών και των Παλαιολόγων. Ήρθαμε πρόσφυγες. Ριζώσαμε στις νέες πατρίδες και σαλπάρουμε πάντα για τις χαμένες. Για τα ιερά μας, για τις εστίες μας, για τα μνήματά μας. Για τα φρούρια και τις ρεματιές με τους νεκρούς φαντάρους μας. Για τα παράλια της Μικρασίας μας πάντα, της γλυκιάς και προδομένης απ’ τους Μεγάλους της γης! Αδέρφια, για μας δεν υπάρχουν καινούριες πατρίδες! Για μας δεν υπάρχουν νεκροί!»

Ίων, «Χρονικό»

Με την ανταλλαγή πληθυσμών το διάστημα 1923-1925, όπως προβλεπόταν στη Συνθήκη της Λωζάνης, πολλοί «άλλαξαν το όνομά τους και αναγκαστικά δήλωσαν μουσουλμάνοι. Έκρυψαν τα εικονίσματα και το καντήλι τους και κάποιοι τις εκκλησιές που είχαν στα σπίτια τους. Έκρυψαν τα δάκρυά τους που δεν μπορούσαν να βαπτίσουν και να παντρέψουν τα παιδιά τους σε χριστιανικό ναό». Βάσει έρευνας του Πανεπιστημίου Bogazici (2010), 10.000 χριστιανοί κάτοικοι της Νοτιοδυτικής και Κεντρικής Μικράς Ασίας προσχώρησαν την περίοδο 1924-1934 στην αίρεση των αλεβιτών, οι οποίοι σήμερα ανέρχονται στα 20 εκατομμύρια. Δεν αναγνωρίζονται, βεβαίως, ως μειονότητα εκ μέρους του τουρκικού κράτους. Δεν θεωρούν εαυτούς σιίτες, όπως οι Ιρανοί, ούτε τηρούν την προσευχή (ναμάζ) των σουνιτών (οι ορθόδοξοι του Ισλάμ) πέντε φορές τη μέρα.

Σήμερα χιλιάδες πολίτες ζητούν να κατηχηθούν και να βαπτίζονται χριστιανοί. Σύμφωνα με έρευνα τουρκικής εφημερίδας, τα τρία τελευταία έτη πωλήθηκαν στην Τουρκία 8 εκατομμύρια αντίτυπα της Αγίας Γραφής στην τουρκική γλώσσα. Μόνο στις περιοχές της Αττάλειας και της Πισιδίας έχουν καταγραφεί 16.000 άγιοι. Τα τελευταία χρόνια συντελείται ένα θαύμα. Χιλιάδες ορθόδοξοι από την πρώην ΕΣΣΔ και αλλού επέλεξαν να κατοικήσουν στη Νοτιοδυτική Μικρά Ασία. Οι εκκλησίες του Αγίου Βουκόλου στη Σμύρνη και του Αγίου Χαραλάμπους στον Τσεσμέ έχουν ανακαινιστεί. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τέλεσε τη Θεία Λειτουργία σε αυτές, όπως και στη Μονή της Παναγίας του Σουμελά στον Πόντο, από το 2010 και εξής και στα Μύρα της Λυκίας προς τιμήν του Αγίου Νικολάου. Στα Θεοφάνεια του 2015 όταν ο Πατριάρχης έριξε τον Σταυρό στον Κεράτιο Κόλπο, ένας Τούρκος έπεσε στη θάλασσα, τον έπιασε και πλησιάζοντας τον Πατριάρχη φώναξε: «Θέλω να γίνω χριστιανός». Η είδηση βγήκε σε κάποια μέσα ενημερώσεως και στο Διαδίκτυο, αλλά αποσύρθηκε γρήγορα για ευνόητους λόγους.

Από το 2011 λειτουργεί ο Ναός του Αγίου Αλυπίου στην Αττάλεια με μόνιμο ιερέα. Πιστοί από διάφορες χώρες, 5.000 στο σύνολό τους, κατάφεραν να ανοίξει ο Ναός του Αγίου Γεωργίου του Βουνού στην Αλάνυα από τα Χριστούγεννα του 2012. Το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται έκτοτε στα ελληνικά, τα ρωσικά και τα τουρκικά. Στις 21 Νοεμβρίου 2014 τελέστηκε Θεία Λειτουργία στον εγκαταλελειμμένο ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στη Σπάρτη Πισιδίας. Ο δήμαρχος Αλάνυας, αν και υποστηρίζει το κόμμα των Γκρίζων Λύκων, συμφώνησε στην παραχώρηση οικοπέδου 15 χιλιόμετρα ανατολικά της Αλάνυας για να ανεγερθεί εκκλησία προς τιμήν της Παναγίας της Πισιδιώτισσας, που εορτάζει στις 3 Σεπτεμβρίου. Πρόκειται για τη θεμελίωση του πρώτου ορθόδοξου ναού μετά το 1922.

Οι κρυπτοχριστιανοί

Σημαντικό είναι και το θέμα των κρυπτοχριστιανών. Είναι ενδεικτικό ότι σε τοίχους οικημάτων στον Πόντο αναγράφονται συνθήματα όπως«Δεν επιθυμούμε πλέον να είμαστε μουσουλμάνοι. Θέλουμε να γίνουμε χριστιανοί», ενώ Τούρκοι τονίζουν σε Έλληνες επισκέπτες ότι «ο τόπος αυτός σας ανήκει». Στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας Σταυροδρομίου Κωνσταντινουπόλεως, νεαρή Τουρκάλα εκμυστηρεύεται: «Μου αρέσουν τα δικά σας»! Κάθε Παρασκευή που λειτουργεί η Μονή Μεταμορφώσεως της νήσου Πρώτης συρρέει πλήθος Τούρκων. Στην Πρίγκηπο τιμούν τον Άγιο Γεώργιο τον Κουδουνά στις 24 Σεπτεμβρίου. Σε ένα από τα σαράντα αγιάσματα της Πόλης, στο Μπαλουκλί, καταφεύγουν πολλοί Τούρκοι, πιστεύοντας στα θαύματα. Έξω από τα Άδανα, σε κατακόμβη όπου αγίασαν επτά χριστιανοί προσέρχονται Τούρκοι προσκυνητές, θυμιάζοντας με το απαγορευμένο για το Ισλάμ λιβάνι. Στην Ταρσό ο Ναός του Αποστόλου Παύλου αποτελεί τόπο προσκυνήματος.

Ο δημοσιογράφος και τουρκολόγος Νίκος Χειλαδάκης αποκάλυψε άρθρο της εφημερίδας Radikal της 15ης Φεβρουαρίου 2013 υπό τον τίτλο «Στην Τουρκία ζουν εκατοντάδες χιλιάδες κρυπτοαρμένιοι». Έκθεση της αρμενικής διασποράς, την οποία επικαλείται η εφημερίδα, αναφέρεται σε εκατοντάδες χιλιάδες κρυπτοαρμένιους που ζουν στην Τουρκία και κυρίως στις περιοχές Αμάσεια και Κωνσταντινούπολη, Μπατμάν και Ντιγιάρμπακιρ, Μους και Τούντζελι, υπογραμμίζοντας την έλλειψη ελευθερίας έκφρασης της πραγματικής θρησκευτικής ταυτότητας αυτών των ανθρώπων. Ο ίδιος αποκάλυψε στο ελληνικό κοινό και άρθρο της δημοσιογράφου Yasemin Güç της Ekspres με θέμα «Στην Ανατολία υπάρχουν χιλιάδες κρυμμένες από το παρελθόν χριστιανικές οικογένειες». Στο πλαίσιο του δημοσιεύματος η Τουρκάλα αρθρογράφος, λαμβάνοντας αφορμή από τον πρόσφατο θάνατο ενός ζευγαριού ρωμαίικης καταγωγής, όπου ο σύζυγος υπήρξε μουσουλμάνος ενώ η σύζυγός του χριστιανή, αναφέρει ότι οι απόγονοι των Ρωμιών μπορεί επισήμως να δηλώνουν πίστη στο Ισλάμ, στην πραγματικότητα όμως η ψυχή τους είναι δοσμένη στον Χριστό. Στο δημοσίευμα η Yasemin Güç παραθέτει και τις περιοχές όπου διαβιούν χιλιάδες οικογένειες κρυπτοχριστιανών Ρωμιών: στην Αδριανούπολη και τα Άδανα, στην Κωνσταντινούπολη και τη Σαμψούντα, στις Σαράντα Εκκλησιές και τη Ραιδεστό, στη Μερσίνα και τη Σμύρνη, στην Προύσα και τη Μαγνησία, στην Καισάρεια, στο Τσανάκαλε, στο Προκόπι (Καππαδοκία) κ.α.

Η Δρ. Μαρία Χρόνη διαπιστώνει ότι «στη χριστιανική Δύση η Καθολική Εκκλησία πουλά τους ναούς της γιατί δεν μπορεί να τους γεμίσει». Αντιθέτως, στην Τουρκία που εξουσιάζει ο ισλαμιστής Ερντογάν σε ευρέα στρώματα του πληθυσμού διαπιστώνονται η θρησκευτική αναζήτηση και η αμφισβήτηση. Απόγονοι των Ρωμιών του 1922 και των Αρμενίων προσπαθούν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν τη χριστιανική τους ταυτότητα, ενώ στην Ελλάδα της πολύμορφης κρίσης και παρακμής «η ορθόδοξη πίστη απαξιώνεται και η Εκκλησία διώκεται με επιτήδειους τρόπους». Ας γνωρίζουν οι παντοειδείς αμφισβητίες της τελευταίας ότι «πύλαι Άδου ου κατισχύσουσιν αυτής»...

Σημείωση: Ορισμένοι πολιτιστικοί σύλλογοι και ανάλογων επιδιώξεων ιδρύματα διακρίνονται για την ποικιλόμορφη και ενδιαφέρουσα δράση τους. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η «Αδελφότης Βιθυνών» στη Νίκαια, της οποίας η περιοδική τριμηνιαία έκδοση Βιθυνιακά Χρονικά αναδεικνύει την προσφυγική μνήμη των καταγόμενων από τη Βιθυνία, και όχι μόνο. Η υπεύθυνη της έκδοσης, φιλόλογος Επίχαρις Μιχαηλίδου, και η συντακτική ομάδα των Ισαβέλλας Μελά, δικηγόρου, Ναταλίας Συγγελίδου, κοινωνιολόγου, Ελισάβετ Ζέρβα, δασκάλας, Ελισάβετ Φιλιππίδου, φιλολόγου, και Γιάννη Τυρμπά, χημικού μηχανικού, επιτελούν σημαντικό έργο. Αναφέρονται ενδεικτικά από την ποικίλη ύλη του 13ου τεύχους (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2015) οι στήλες «Κατάγομαι από τη Βιθυνία» (οικογένεια Αχιλλέα και Αντιγόνης Κερβανίδου), απόσπασμα του έργου του Κοσμά Πολίτη Στου Χατζηφράγκου, το Ιστορικό εφηβικό ημερολόγιο του Ιωάννη Π. Μελά(υπουργού Γεωργίας επί Γεωργίου Παπανδρέου) της Ισαβέλλας Ι. Μελά, μικρασιατική ποίηση (λ.χ. Ίωνος «Χρονικό») κ.λπ. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το δεύτερο μέρος του άρθρου της Μαρίας Χρόνη, διδάκτορος Βυζαντινής Φιλολογίας και Ιστορίας, από το οποίο αντλήθηκαν πληροφορίες για το παρόν άρθρο.

του Δρ. Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη

Επιστημονικού συνεργάτη στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Γεράκης Γιώργος, «Δεν θέλουμε πλέον να είμαστε μουσουλμάνοι», εφημερίδα Δημοκράτης της Λέσβου, 25/12/2008.
Ηλιάδης Μάνος, «Η επέλαση των τζαμιών σε Ευρώπη και Ελλάδα», «Επίκαιρα», τεύχος 187ο, 16/5/2013.
Μπατρακούλης Σπ. Θεόδωρος, Τουρκία και «Ανατολικά Ζητήματα», τόμος Α', Ινφογνώμων, 2015.
Φράγκος Σ. Φραγκούλης, Ποια Τουρκία; Ποιοι Τούρκοι;, εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, 2012.
Χειλαδάκης Νίκος «Ανοίγει ξανά το ζήτημα των κρυμμένων χριστιανών στην Τουρκία», στο ιστολόγιο «Ενωμένη Ρωμιοσύνη», 17/2/2013.
Χειλαδάκης Νίκος, Η επιστροφή του ελληνισμού στη Μικρά Ασία, εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2013.
Χρόνη Μαρία, «Η Ορθοδοξία στην Τουρκία σήμερα», Βιθυνιακά Χρονικά, τεύχος 13ο, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2015.