ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΜΑΡΞ ΚΟΙΝΟΙ ΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Μέσα σε μια σπηλιά ζουν αλυσοδεμένοι δεσμώτες. Το φως του ηλίου δεν εισχωρεί έως εκεί, αλλά σε κάποιο σημείο από ψηλά στην επιφάνεια της γης και πίσω από αυτούς αναδίδεται ένα αδύνατο φως από αναμμένη φωτιά.

 Πίσω από ένα τοίχο χτισμένο επάνω στην επιφάνεια της γης γίνεται αδιάκοπη παρέλαση από τεχνητά αντικείμενα που ρίχνουν τις σκιές τους στο εσωτερικό του σπηλαίου που είναι οι δεσμώτες. 

Επειδή το μόνο που αντικρίζουν αυτοί είναι οι σκιές τούτες και του εαυτού τους, φθάνουν στο σημείο να πιστέψουν ότι δεν υπάρχουν άλλα όντα εκτός από τα σκιώδη περιγράμματα και τις σκιές που βλέπουν από τους εαυτούς τους.

Αυτές αποτελούν τον κόσμο τους και όλη την πραγματικότητα.

Ας φανταστούμε τώρα ότι ένας δεσμώτης ελευθερώνεται και αναγκάζεται να προχωρήσει από το σκοτάδι προς το φως.

Στην αρχή θα νομίσει ότι το φως του ηλίου τον τύφλωσε και θα γρήγορα θα θελήσει να γυρίσει στο σκοτάδι της σκληρής του φυλακής.

Αν όμως κάποιος αναγκαστικά τον κρατήσει στον πάνω κόσμο και τον βάλει μεθοδικά να βλέπει τα αντικείμενα πρώτα στους αντικατοπτρισμούς τους και έπειτα αυτά τα ίδια, θα συνηθίσει στην θέα της ολόφωτης περιοχής, θα στρέψει το βλέμμα του προς τον ήλιο και θα καταλάβει ότι αυτός είναι ο ζωοδότης και προστάτης όλων των όντων που υπάρχουν στον επάνω κόσμο.

Ας φανταστούμε τώρα ότι αυτός ο δεσμώτης κατεβαίνει πάλι στη σπηλιά.

Είναι αδύνατο στην αρχή να μην διαταραχθεί η όψη του από το πυκνό σκοτάδι και να μην προκαλέσει την ταραχή των συνδεσμωτών του, που θα φτάσουν στο σημείο και να τον θανατώσουν ακόμα, αν θελήσει φανερώνοντας την αλήθεια, να τους πει ότι ο κόσμος των σκιών είναι ψεύτικος και ότι πέρα από αυτόν υπάρχει ένας άλλος αληθινός 

Με την περίφημη αφήγηση της εικόνας του σπηλαίου, θέλει ο Σωκράτης να τονίσει την θέση που κατέχει ο άνθρωπος στην περιοχή του όντος και ποια είναι η στάση που παίρνει απέναντι στην αληθινή πραγματικότητα. 

Επεξηγώντας μάλιστα, λέει ότι το σπήλαιο είναι ο κόσμος, το φως της φωτιάς είναι ο ήλιος και οι δεσμώτες είμαστε εμείς οι άνθρωποι. 

Η προχώρηση του απελευθερωμένου δεσμώτη προς την ηλιόλουστη περιοχή είναι η πορεία του προς τον νοητό κόσμο, πέρα από τον ψεύτικο που είχε συνηθίσει ή του είχε επιβληθεί.. 

Η ταραχή στην όψη του και η υποδοχή που του γίνεται όταν ξαναγυρίσει στη σπηλιά, είναι η αμηχανία και οι κίνδυνοι που περιζώνουν τον φωτισμένο άνθρωπο όταν επιστρέφει ανάμεσα στους συνδεσμώτες του να διαταράξει τις αντιλήψεις που έχουν για τη σκιώδη πραγματικότητα, την οποία τόσο πολύ έχουν συνηθίσει που τους αδύνατο να την απαρνηθούν 

Η εικόνα αυτή δίνει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα για τη θέση του ανθρώπου απέναντι στο ον (το υπάρχον) και στην δύναμη της συνήθειας. 

Η απελευθέρωση του δεσμώτη μας αναλύει ο Πλάτων ότι είναι «ίασις των δεσμών και της αφροσύνης» και ότι μοιάζει με βίαιο αιφνίδιο εξαναγκασμό. 

Η ελευθερία εδώ σχετίζεται με την έξοδο του ανθρώπου από το σκοτάδι, η οποία δεν είναι ελευθερία από κάτι, δηλαδή από τα δεσμά του, αλλά ελευθερία για κάτι, για την κατανόηση του όντος δηλαδή του υπάρχοντος.

Θέλει να τονίσει ο Πλάτων ότι οι αλυσίδες της συνήθειας δεν σπάζουν με την πειθώ αλλά μόνο με την εφαρμογή βίας προκειμένου να διαλυθεί ο κόσμος των σκιών και να αποκαλυφθεί η πραγματική ουσία των όντων . 

Πόση σοφία έχει η αφήγηση του Σωκράτη και πόσο επίκαιρη η ανάλυση του Πλάτωνα για αυτά που βιώνει ο Λαός μας σήμερα. Αλυσοδεμένος στην σπηλιά της Ευρώπης της ευροζώνης και του χρέους ,δεσμώτης του εαυτού του, φοβισμένος και συμβιβασμένος στην εικονική πραγματικότητα που τον εγκλωβίσανε ,που δεν τολμά την έξοδο του από το σκοτάδι, στο οποίο τον έχει βυθίσει το σκιώδες πολιτικό σύστημα της χώρας μας 

Δεν υπήρξε ο φωτισμένος άνθρωπος που θα μας έδειχνε την έξοδο προς το φως αποκαλύπτοντας την πραγματική ουσία του όντος για την χώρα μας ,ίσως και να μην υπάρξει ποτέ ,διότι πριν ρίξουν στο σκοτάδι τον Λαό αλυσόδεσαν τους ταγούς του. 

Εάν λοιπόν, ο Πλάτωνας και ο Σωκράτης, οι μεγαλύτερες μορφές της ιστορίας μας, πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια, μας είπαν ότι οι αλυσίδες της σκλαβιάς μόνο με την βία σπάζουν και εμείς τις φοράμε ακόμα, τότε δυστυχώς ως Λαός δεν είμαστε κληρονόμοι της Ιστορίας αλλά αχθοφόροι αυτής και περιγράμματα σκιών ενός φωτισμένου παρελθόντος.

Πέμπτο βιβλίο 462 Α. 

Λέει ο Σωκράτης για την καινούργια πολιτεία που είναι προορισμένη να φέρει την κατάπαυση των δεινών στην πολιτική ζωή των ανθρώπων. 

Την πολιτεία πρέπει να την συνέχει ο δεσμός του αίματος και όλοι οι πολίτες να χαρακτηρίζονται ως αδέλφια .( η αδελφικότητα ως ανώτερη βαθμίδα κοινωνικής σχέσης και αλληλεγγύης, από ότι η συντροφικότητα ως μορφή συνοχής της κοινωνίας ). 

Η πολιτεία αυτή του αίματος θα μπορέσει να γίνει ακόμα στενότερη όταν γίνει κοινότητα συναισθηματική στηριγμένη στην κοινή κατοχή των αγαθών. 

Κατά τον Σωκράτη η διάσπαση της πολιτείας αρχίζει και υφίσταται από την στιγμή που παρουσιάζεται η ατομική ιδιοκτησία, "όταν μη άμα φθέγγωνται εν τη πόλει τα τοιάδε ρήματα το τε εμόν και το ούκ εμόν και περί του αλλοτρίου κατά ταυτά" ,δηλαδή όταν σε κάποια πόλη ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων χρησιμοποιούν επάνω στο ίδιο πράγμα και κάτω από την ίδια άποψη τις λεκτικές εκφράσεις δικό μου και όχι δικό μου ,τότε αυτή η πόλη διοικείται κατά τον άριστο τρόπο. 

Ο Σωκράτης και ο Πλάτων ήταν πρώτοι από εκείνους που απεκάλυψαν την κρίση της Ελληνικής Δημοκρατίας. 

Στο σχέδιο της –ιδανικής πολιτείας –που είχε προταθεί από τον Πλάτωνα, σκοπός ήταν να ξεπεραστεί ο ταξικός ανταγωνισμός και μαζί με αυτόν να ξεπεραστούν τα ατομικά συμφέροντα προς όφελος των κοινωνικών. 

Ο άνθρωπος είναι ιστορικό όν ,πολύ περισσότερο ο Κάρολος Μαρξ που είχε την αίσθηση του ιστορισμού και αντιλαμβανόταν ότι το παρελθόν δεν είναι νεκρό, ειδικά όταν το περιεχόμενο του έχει να πει πολλά για το παρόν που ζούμε και περισσότερα για το μέλλον που έρχεται . 

Είναι φανερό για τον Μαρξ, ότι στις ιδεολογικές του αναζητήσεις υπήρξε συναναστροφή με τους αρχαίους στοχαστές Πλάτωνα και Σωκράτη ,-όσο και αν δεν αποδέχεται την σημασία του < φιλοσοφείν >-, που αποκαλύπτεται μέσα από τους κοινούς τόπους οι οποίοι αποτελούν βαθύτερες ιδέες και φιλοσοφικούς στοχασμούς για μια ανθρώπινη Κοινωνία. 

Η εφαρμογή βίας, άσχετα ποια μορφή θα πάρει σε τόπο και χρόνο, κατά μεν τον Πλάτωνα είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά της συνήθειας και του φόβου για να δει την πραγματικότητα, για δε τον Μαρξ είναι ο μόνος δρόμος στον άνθρωπο για να ανατρέψει την εις βάρος του πραγματικότητα. 

Η αδελφικότητα και η συντροφικότητα, τόσο στην ιδανική πολιτεία όσο και στην κουμμουνιστική κοινωνία δηλώνουν την αναγκαία συναισθηματική σχέση που πρέπει να συνέχει την ανθρώπινη κοινότητα, απαλλαγμένη από την ατομική ιδιοκτησία ως αιτία κακών και διαφθοράς σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. 

Τότε μόνο θα κυριαρχεί στα μέλη της κοινωνίας η αίσθηση της κοινής κατοχής των αγαθών. 

Αναμφισβήτητα λοιπόν οι ανωτέρω στοχασμοί του Σωκράτη και του Πλάτωνα δεν έτυχαν απλώς της γνώσης του Μαρξ, αλλά ενσωματώθηκαν πλήρως στην θεωρεία του για τον κουμμουνισμό ως βασικές αρχές, για να αποδώσουμε δίκαια και την Ιστορία .

Πέρα από τους κοινούς τόπους όμως υπάρχουν και μεγάλες διαφορές.. 

Ο Πλάτωνας προσεγγίζει την πολιτεία φιλοσοφικά ,τονίζοντας ότι μόνο μέσω της παιδείας στην ψυχή και το πνεύμα μπορεί ο άνθρωπος να οδηγηθεί μέσα από την σκληρή πίεση της πραγματικότητας σε ανώτερη βαθμίδα πολιτειακής διαβίωσης. 

Η πολιτεία για τον Πλάτωνα είναι η περιοχή μέσα στην οποία καλλιεργείται ο άνθρωπος και αναπτύσσεται η προσωπικότητα του ,το μέσο με το οποίο πραγματοποιείται η αρετή της ηθικής και του δικαίου βαθιά μέσα στην ψυχή του, έτσι ώστε να ακουστεί μετέπειτα ο αντίλαλος της από την ίδια την πολιτεία. 

Τότε μόνο το άτομο ευρίσκει την υπέρτατη πλήρωση του ,αφού ο σκοπός που προτείνεται στην ανθρώπινη ζωή του είναι να – γίνουμε Θεοί όσο γίνεται περισσότερο –και να οδηγηθεί το άτομο ως ύπαρξη στο τελειότερο μέσα από την σκέψη τον νου και τον λόγο δι ών δηλούται η αιώνια του σχέση με το Θείο. 

Από την άλλη πλευρά ,μέσα από την θεωρεία του ιστορικού υλισμού ως φιλοσοφική, μάλλον ιδεολογική ,αντίληψη "ότι η ουσία πάντων των όντων είναι-η ύλη-που αποτελεί και το μόνο όν" , διατυπώνει την ιδέα ο Μαρξ ,ότι κινητήρια δύναμη της ιστορίας δεν είναι η σκέψη ,αλλά η παραγωγή των ανθρώπινων αγαθών που καθορίζουν την εξέλιξη της ίδιας της ιστορίας. 

Άποψη η οποία υπονομεύει την φιλοσοφική σκέψη ως θεώρηση της ζωής μέσα από τις ιδέες του ιστορικού υλισμού (σχέσεις και διαδικασία παραγωγής), που συνεπάγεται τον κίνδυνο απόκλισης της φιλοσοφίας σαν αντικείμενο μελέτης, που αναπόφευκτα θα οδηγήσει στην άρνηση αυτής ως ιδιαίτερο παράγοντα διαμόρφωσης κοινωνικής συνείδησης ,μετατρέποντας τον άνθρωπο σε άβουλο όν, χωρίς πρωτοβουλία και δημιουργικότητα, αδιάφορο για κάθε πνευματική παραγωγή.

Αναγορεύει ο Μαρξ την οικονομία σε οικονομική κοινωνία όπου οι θεσμοί και οι αντιλήψεις αυτής διαμορφώνονται από αυτόν που κατέχει τα μέσα παραγωγής υπεράνω της πολιτικής, εν αντιθέσει της Πλατωνικής θεώρησης για την πολιτική, στην οποία κατά τον Πλάτωνα όλες αυτές οι δυνάμεις ( οικονομία, δικαιοσύνη, διανεμητικό σύστημα, κλπ ) πρέπει να υπάγονται και να υποτάσσονται σ’ αυτήν, ιδιαίτερα δε στον <λόγο> και δια νόμων του τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν, να ορίζεται και να επιδιώκεται η ευδαιμονία των πολιτών . 

Ορίζει ο Μαρξ ως πεδίο δράσης του ανθρώπου (Λαού) την κατάκτηση των μέσων παραγωγής ως μοναδικό στοιχείο της ιστορικής του εξέλιξης ,εν αντιθέσει με τον Πλάτωνα που θεωρεί ότι μόνο με την κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας των πραγμάτων μπορεί ο άνθρωπος στην ιστορική του εξέλιξη να δημιουργήσει το περιβάλλον μιας εξανθρωπισμένης κοινωνίας με ευρύτερο πεδίο δράσης ,όπου το χρήμα δεν θα είναι το ζητούμενο της απληστίας για πλουτισμό, αλλά ατομική ανάγκη απλώς για το ζην. 

Κοινωνική ευδαιμονία υπό την έννοια του ενεργού βίου που διέπεται από τον ορθό λόγο ως υπέρτατη ανθρώπινη ευτυχία και όχι απλώς κοινωνική ευημερία μιας οικονομικής ανεξαρτησίας, δύο όροι τελείως διαφορετικοί των οποίων η χρήση δεν ήταν καθόλου τυχαία από αμφότερους 

Ομιλεί ο Μαρξ για το διανεμητικό σύστημα παραβλέποντας, ότι δεν εξισώνονται ασύμμετρα πράγματα, όπως άνθρωποι, εργασία και προϊόντα με την μέθοδο της αριθμητικής, πολύ περισσότερο δεν αναλογίζονται με την παροιμιώδη ρήση του Saint Simon που υιοθέτησε "από τον καθένα σύμφωνα με την ικανότητα του και στον καθένα σύμφωνα με την ανάγκη του" για μια δίκαιη διανομή, όταν ακόμα είναι αδιευκρίνιστο και ασαφές το σύστημα αξιών που θα κρίνει "τι σε ποιόν; Και με ποιο κριτήριο;"

Πάντοτε θα υπάρχει ο άνθρωπος ως σύστημα αξιών ,που θα αποτελεί το "μέτρο" υπό την κλασσική του έννοια την εγγύηση επιτυχίας κάθε συστήματος.

Όσο ουτοπικό είναι να φθάσει ο άνθρωπος σε τέτοιο υψηλό επίπεδο παιδείας για να ζήσει την ευτυχία στην ιδανική πολιτεία, άλλο τόσο ανέφικτο είναι ένας λαός χωρίς παιδεία να μπορεί να ζει με αρμονία σε μια κουμμουνιστική κοινωνία.

Ίσως η ολοκλήρωση ενός τέτοιου οράματος στον κόσμο του εφικτού, να απαιτεί περισσότερη εμβάθυνση στην ήδη αποκτημένη εμπειρία που έχει ο άνθρωπος στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σύστημα ,που μόνο μια φιλοσοφική επεξεργασία αυτών ως ενιαίο σύστημα μπορεί να τo απαλλάξει από τις αντιφάσεις του. 

Σε κάθε περίπτωση όμως, πέρα από την καλή πρόθεση για την καλυτέρευση της ζωής του ανθρώπου από αμφότερους, εκείνο που καταγράφηκε σαν αποτέλεσμα στην παγκόσμια κοινότητα ήταν, ότι το όραμα της ιδανικής πολιτείας ως απαύγασμα αρχών και αξιών από τον Πλάτωνα είχε πανανθρώπινη έκταση και ένωσε τους ανθρώπους, ενώ το όραμα του ιστορικού υλισμού για την κουμμουνιστική κοινωνία από τον Μαρξ ,χώρισε αυτούς σε δύο κόσμους.