Ακούμε συχνά ότι η κοινωνία είναι «άδικη». Πολλοί
αισθάνονται ριγμένοι από «το σύστημα». Σίγουρα όλοι έχουμε νοιώσει ότι κάποιοι
ζουν εις βάρος μας. Ποιοί όμως είναι αυτοί; Πώς μια μειοψηφική ομάδα ανθρώπων
καταφέρνει να ευημερεί χωρίς να κοπιάζει; Συνήθως, τέτοια φαινόμενα αποδίδονται
αόριστα στην ταξική κοινωνία. Οι ευημερούντες ταυτοποιούνται σχεδόν αυτόματα ως
μέλη της «άρχουσας τάξης», του ταξικού εχθρού. Η αντίληψη αυτή προέρχεται
κυρίως από τον Μαρξ και εμπεριέχει την εχθρότητα προς τον καπιταλισμό αλλά και
προς όποιον καταφέρνει να εξελίσσεται μέσα σε αυτόν. Υπάρχει όμως μια πολύ
σημαντική ένσταση στο μαρξιστικό οικοδόμημα, την οποία εκφράζει ο Hans Hermann
Hoppe. Ο Hoppe ισχυρίζεται ότι αν και ο συλλογισμός του Μαρξ είναι κατά βάση
σωστός, η εσφαλμένη αφετηρία τον οδηγεί όχι απλά σε λανθασμένα συμπεράσματα και
προτάσεις, αλλά σε υπονόμευση τελικά του ίδιου του σκοπού του. Κατά τον Hoppe η
κοινωνία είναι ταξική αλλά η άρχουσα τάξη δεν είναι αυτή που βλέπει ο Μαρξ.
Ας δούμε αρχικά πώς περιγράφει την κατάσταση η
Μαρξιστική θεωρία:
Στην κοινωνία, μια μειοψηφία ανθρώπων, η άρχουσα τάξη,
επιβάλλεται στους υπολοίπους και τους εκμεταλλεύεται οικονομικά. Η άρχουσα τάξη
είναι εξ ορισμού συσπειρωμένη γύρω από την προσπάθεια διατήρησης της εξουσίας
και αύξησης της ωφέλειας από την εκμετάλλευση αυτή. Όντας μικρότερη
πληθυσμιακά, άρα εύκολα ανατρέψιμη, δημιουργεί ένα σύνολο περιοριστικών κανόνων
που εφαρμόζει στους καταπιεσμένους διαιωνίζοντας την ταξική δομή της κοινωνίας.
Σχηματίζει για αυτόν τον σκοπό το κράτος. Παράλληλα, ο εσωτερικός ανταγωνισμός
εκτοπίζει από την άρχουσα τάξη τους πιο αδύναμους και οδηγεί σε ολοένα και
μεγαλύτερη συγκέντρωση της εξουσίας αλλά και ανάγκη ιμπεριαλιστικής διεύρυνσης
της βάσης των καταπιεσμένων. Έτσι η άρχουσα τάξη θα καταλάβει όλον τον κόσμο
και, χωρίς άλλο περιθώριο επέκτασης, θα επέλθει στασιμότητα και οικονομική
κρίση. Η κρίση θα οδηγήσει τους καταπιεσμένους να αποκτήσουν ταξική συνείδηση,
να συνειδητοποιήσουν ότι ως ομάδα αποτελούν θύματα εκμετάλλευσης. Όντας εκ των
πραγμάτων ισχυρότεροι, και ενωμένοι πλέον, οι καταπιεσμένοι θα επαναστατήσουν,
η κοινωνία θα γίνει αταξική και οι άνθρωποι θα ζουν ως «ελεύθερα
συνεταιρισμένοι παραγωγοί» σε συνθήκες πρωτόγνωρου πλούτου.
Με απλά λόγια, ο Μαρξ μας λέει ότι μια μικρή ομάδα
ανθρώπων ζει μόνιμα εις βάρος όλων των υπολοίπων και χρησιμοποιεί το κράτος και
τους μηχανισμούς του για να διατηρήσει αυτή την κατάσταση. Αυτό που επισημαίνει
όμως ο Hoppe είναι ότι παρόλο που ο Μαρξισμός υιοθετεί όλα αυτά τα σωστά
συμπεράσματα, είναι αυτός που ευθύνεται για την υπονόμευσή τους. Και το κάνει
αυτό γιατί στηρίζει την ταξική περιγραφή της κοινωνίας στην εντελώς αβάσιμη
θεωρία της εκμετάλλευσης. Προσπαθώντας να μεταφέρει τις συνθήκες εκμετάλλευσης
από τις φεουδαρχικές κοινωνίες στον καπιταλισμό, κάνει το σφάλμα να εντοπίσει
την εκμετάλλευση στην υπεραξία, στην διαφορά δηλαδή του εργατικού κόστους
παραγωγής από την εμπορική αξία. Σε ένα φεουδαρχικό καθεστώς είναι σαφές ότι ο
φεουδάρχης εκμεταλλεύεται τον δουλοπάροικο. Το κέρδος του ενός είναι ζημιά για
τον άλλο. Ο δουλοπάροικος βέβαια εξαναγκάζεται σε αυτή τη σχέση κυρίως επειδή
δεν «δικαιούται» να αποκτήσει γη. Ειδάλλως, σίγουρα κάποιοι θα επέλεγαν να ζουν
από την δική τους παραγωγή αντί να εργάζονται για κάποιον φεουδάρχη. Στην
καπιταλιστική κοινωνία ο εργαζόμενος δεν εξαναγκάζεται σε κάποια σχέση
εργασίας. Έχει κάθε δικαίωμα να λειτουργήσει ως παραγωγός. Η υπεραξία
δημιουργείται επειδή ο εργοδότης είναι διατεθειμένος να περιμένει την
ολοκλήρωση της παραγωγής για να απολαύσει τα κέρδη του ενώ ο εργαζόμενος
προτιμά την άμεση κατανάλωση. Προσλαμβάνοντας λοιπόν τον εργαζόμενο, ο
εργοδότης δεν τον εκμεταλλεύεται αλλά ανταλλάσσει με αυτόν άμεση με,
μεγαλύτερη, μελλοντική κατανάλωση. Σε αντίθεση με την περίπτωση της δουλείας ή
της φεουδαρχίας, αυτή η σχέση εργασίας δεν είναι ένα παιχνίδι μηδενικού
αθροίσματος. Και τα δύο μέρη βγαίνουν κερδισμένα.
Ο εργοδότης και ο εργαζόμενος μπορούν να δεσμευτούν σε
μια τέτοια συμφωνία, ειδικά μακροχρόνια, μόνο αν ξέρουν ότι κανένας άλλος δεν
έχει δικαίωμα χρήσης των μέσων που θα χρησιμοποιήσουν, αν υπάρχει δηλαδή
ιδιοκτησία. Δεν μπορεί λοιπόν η ιδιοκτησία να είναι φορέας εκμετάλλευσης, ούτε
οι εργοδότες να αποτελούν την άρχουσα τάξη. Ο Hoppe, αντίθετα, εντοπίζει την
εκμετάλλευση στην καταπάτηση της ιδιοκτησίας. Η άρχουσα τάξη αποτελείται από
αυτούς που αποκτούν ιδιοκτησία όχι με παραγωγή ή εθελοντική συναλλαγή, αλλά με
κλοπή και αρπαγή. Η τάξη των καταπιεσμένων είναι η τάξη των εργαζομένων, των
παραγωγών και των κάθε μορφής νόμιμων ιδιοκτητών που χάνουν τελικά μέρος της
παραγωγής και της περιουσίας τους. Μεταξύ αυτών των τάξεων παρατηρούνται όλα τα
φαινόμενα που περιγράφει ο Μαρξ: Η εκμετάλλευση, η λειτουργία του κράτους υπέρ
της άρχουσας τάξης και η αναγκαιότητα της ταξικής συνείδησης. Και φυσικά,
είναι εμφανές ότι όσο αυτή η άρχουσα τάξη διευρύνεται, επέρχεται στασιμότητα
και οικονομική κρίση.
Η επικράτηση όμως της εσφαλμένης μαρξιστικής θεώρησης
στρέφει τους εργαζόμενους εναντίον των εργοδοτών, αντί των πραγματικών
εκμεταλλευτών τους. Οι μαρξιστές κάνουν τελικά αυτό το οποίο προσάπτουν στους
καπιταλιστές. Τροφοδοτούν ιδεολογικά έναν ψευδή και αβάσιμο ταξικό διαχωρισμό,
αποτρέποντας την δημιουργία ταξικής συνείδησης και διευκολύνοντας την άρχουσα
τάξη να παραμένει άρχουσα.
Μέσω της λιμπερταριανής φιλοσοφίας, και της
αντίστοιχης οικονομικής προσέγγισης, ο Hoppe θεωρεί ότι μπορεί να δημιουργηθεί
ταξική συνείδηση. Η άρχουσα τάξη τότε θα ανατραπεί και η κοινωνία θα γίνει
αταξική. Όχι φυσικά μια Μαρξιστική εξισωτική αταξική κοινωνία, χωρίς ιδιοκτησία
των μέσων παραγωγής, αλλά μια κοινωνία βασισμένη στην ιδιοκτησία, ρυθμιζόμενη
αποκλειστικά από ιδιωτικό δίκαιο.
Σε μια τόσο σύντομη παρουσίαση δεν είναι εύκολο να
αναλυθούν σε βάθος τα επιχειρήματα και οι θέσεις αυτής της ανάλυσης. Ο
αναγνώστης πρέπει να ανατρέξει στα κείμενα του Hoppe, αλλά και στα αντίστοιχα
της άλλης πλευράς, για να διαμορφώσει γνώμη. Το συμπέρασμα όμως του Hoppe είναι
σαφές: Μια κοινωνία που δεν σέβεται την ιδιοκτησία κρύβει σίγουρα μια άρχουσα
τάξη. Αρκεί τα θύματα να συνειδητοποιήσουν την θέση τους, και η άρχουσα τάξη
είναι καταδικασμένη. Η κοινωνία θα εξελιχθεί σε κοινωνία ιδιωτικού δικαίου,
βασισμένη στην ιδιοκτησία, και η εκμετάλλευση θα είναι αδύνατη.
Του Ιάσονα Κωνσταντινίδη
Η παραπάνω παρουσίαση των θέσεων του Hans Hermann Hoppe βασίζεται στο άρθρο του «Marxist and Austrian Class Analysis», The
Journal of Libertarian Studies, Vol IX, No. 2 (Fall 1990).
Δημοσίευση σχολίου