Δεν έβαλε μυαλό ( και ούτε πρόκειται) ο κόσμος του χρήματος

Του Νίκου Βαρσάμη

« Η Ελλάδα οδηγήθηκε στην κρίση γιατί κατανάλωσε πάνω από τις δυνατότητές της». Η επωδός αυτή ήταν το αγαπημένο σλόγκαν τόσο της ευρωπαϊκής ελίτ όσο και της εγχώριας. Παράλληλα η προπαγάνδα τους προσπαθούσε να πείσει τους λαούς της Ευρώπης και όχι μόνο, ότι οι αδιόρθωτοι Έλληνες ζουν με τα δανεικά και οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι πληρώνουν την δική μας μεσογειακή ραστώνη, αποσιωπώντας ότι πρόκειται για έντοκο δανεισμό που περιλαμβάνει δρακόντειους όρους αποπληρωμής 

Τα πράγματα όμως δεν είναι καθόλου έτσι, αντίθετα πρόκειται για μια τεχνική παραπλάνησης και αντιπερισπασμού. Στην εποχή του ο Καρλ Μαρξ έλεγε πως οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης κυριαρχούν αντικειμενικά στην κοινωνία. Η κυρίαρχη τάξη συνεπώς έχει κάθε συμφέρον να ρίχνει τα βάρη στους φτωχούς και αδύναμους για να κρύψεις τις δικές ενοχές, τις δικές της ευθύνες, τα δικά της εγκλήματα. 

Γιατί όμως αντιπερισπασμός;

Ας πάμε λίγα χρόνια πίσω τότε που ξέσπασε στις ΗΠΑ η κρίση των ενυπόθηκων δανείων subprime η οποία οδήγησε στην κατάρρευση της Lehman Βrothers (15.9.2008), ανοίγοντας έτσι το δρόμο στη μεγαλύτερη παγκόσμια ύφεση του δυτικού καπιταλισμού μετά το 1929. Παρά την κρίση λίγα πράγματα δείχνουν να έχουν αλλάξει στον κόσμο του χρήματος. Απεναντίας αντί η κρίση να οδηγήσει σε περισυλλογή, τράπεζες, οι οικονομική ελίτ και συντηρητικοί πολιτικοί κάνουν ότι περνάει από το χέρι τους για να διατηρήσουν την εξουσία μεταφέροντα τα βάρη στους φτωχούς. 

Με την καταιγίδα που προκάλεσε η κρίση θα έπρεπε να υπάρχει ένας λογικός σύνδεσµος ανάμεσα στην πραγματική οικονομία και στις χρηματιστηριακές αξίες. Τίποτα από αυτά δεν έγινε απεναντίας τα πράγματα μετά τη χρεοκοπία απέδειξαν ότι ο χρηµατοπιστωτικός κλάδος απέκτησε σηµαντική και αυξημένη αυτονοµία. 

Μπορεί λοιπόν η κατάρρευση της Lehman Βrothers το 2008 να έπιασε στον ύπνο τους ιθύνοντες και να τους ανάγκασε να την θυσιάσουν ως άλλη Ιφιγένεια, μόνο και μόνο για διακηρύξουν μετά προς πάσα κατεύθυνση ότι «οι τράπεζες είναι πολύ μεγάλες για να τις αφήσουμε να καταρρεύσουν». Αποτέλεσμα, ανέλαβε το αμερικανικό κράτος –που πρέπει κατά του θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού να μην ανακατεύεται και να αφήνει ελεύθερη της Αγορά- να δώσει αφενός ζεστό χρήμα 3 και πλέον δισεκατομμυρίων δολαρίων και αφετέρου να φορτώσει στους ώμους των φορολογουμένων τα κερατιάτικα των τραπεζών. Την ίδια πρακτική με αυτή των ΗΠΑ ακολούθησε και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία προκειμένου να σώσει τις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες από τα τοξικά ομόλογα, μετέφερε τα βάρη στις πλάτες των φορολογουμένων πολιτών μετατρέποντας το τραπεζικό χρέος σε χρέος των κρατών. Επ’ αυτού ο ελληνικός λαός έχει τα χρόνια αυτά αποκτήσει πικρή πείρα 

Όμως, αν τα παραπάνω που περιγράφουμε είναι λίγο πολύ γνωστά, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν το πάθημα έγινε μάθημα. Η απάντηση είναι απλή όχι, αντίθετα τα πράγματα έγιναν χειρότερα, οι «εγκληματίες» αντί να συμμαζευτούν έγιναν πιο θρασείς. 

Ανισορροπίες

Η κατάρρευση της Lehman και η επακόλουθη οικονομική κρίση ήταν το σύμπτωμα των διογκωμένων χρεών, των παγκόσμιων ανισορροπιών, της υπερβολικής ισχύος του χρηματοοικονομικού τομέα και της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους, που στήριξαν ένα οικονομικό μοντέλο κατανάλωσης που βασίστηκε στον δανεισμό. 

Από το 2007 το σύνολο του χρέους ιδιωτικού και δημόσιου τομέα αυξήθηκε αντί να μειωθεί, με τον υψηλότερο δημόσιο δανεισμό να αντισταθμίζει τη μείωση του χρέους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. 

Χαρακτηριστικά από την κατάρρευση της Lehman το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατά 75 τρις δολάρια (66,3 τρισ. ευρώ), στην πραγματικότητα η παγκόσμια οικονομία χρησιμοποίησε τη μελλοντική ανάπτυξη ως ενέχυρο, καθώς ουσιαστικά δανείζεται από το μέλλον. Έγκυροι αναλυτές εκτιμούν πως το χρέος αντικατέστησε την παραγωγικότητα, ενώ μαζί με έναν άνευ προηγουμένου όγκο «δωρεάν χρήματος» από τις κεντρικές τράπεζες που έφθασε τα 15 τρις Δολάρια περιέπλεξαν το κουβάρι της κρίσης. Αξίζει δε να σημειωθεί πως μόνο οι 50 κορυφαίες κεντρικές τράπεζες του κόσμου μείωσαν τα επιτόκιά τους μετά την κρίση του 2008 περισσότερες από 700 φορές. 

Ανίερη τριάδα

 Τραπεζικά ιδρύματα, πολιτικοί και κεντρικές τράπεζες έχουν συστήσει μιαν ανίερη τριάδα, στο πλαίσιο της οποίας καθένα από τα μέλη εξαρτάται από τα υπόλοιπα για να διατηρήσει την εξουσία του. Οι οριακές μειώσεις στις παγκόσμιες ανισορροπίες στο εμπόριο και στις κεφαλαιακές ροές είχαν ως αποτέλεσμα χαμηλότερη ανάπτυξη και πάγωμα κάθε προσπάθειας μεταρρυθμίσεων. Ο χρηματοοικονομικός τομέας που είχε δημιουργηθεί για να στηρίζει την πραγματική οικονομία, μεταμορφώθηκε με τα χρόνια δραστικά προς το χειρότερο. Οι συναλλαγές των αξιώσεων αυτών έχουν γίνει οι ίδιες πιο επικερδείς, οδηγώντας σε μια δυσανάλογη αύξηση στα επίπεδα της χρηματοοικονομικής δραστηριότητας έναντι αυτής των πραγματικών επιχειρήσεων. 

Εν τω μεταξύ οι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν τράπεζες» έχουν γίνει ακόμα μεγαλύτερες. Οι πρωτοβουλίες, όπως οι οίκοι εκκαθάρισης για τα παράγωγα, έχουν δημιουργήσει πολύπλοκες διασυνδέσεις ενώ τα νέα συστημικά ρίσκα πολλαπλασιάστηκαν. 

«Αν δεν σταθεροποιούνταν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να πάμε σε ύφεση όπως αυτή της δεκαετίας του 1930, ανέφερε πάντως σε συνέντευξή του στην «USA Today» με αφορμή την έκδοση των απομνημονευμάτων του ο πρώην πρόεδρος της Federal Reserve Μπεν Μπερνάνκι, σημειώνοντας πως τότε θα έπρεπε περισσότερα στελέχη να πάνε στη φυλακή για τις πράξεις τους. 

Η «φούσκα» στην αγορά ακινήτων δεν θα οδηγούσε στην κρίση του 2008 αν δεν υπήρχε υπερβολική μόχλευση, υποστήριξε από την πλευρά του, ο τότε πρόεδρος της Fed Αλαν Γκρίνσπαν. 

«Τι πήγε στραβά»;

Οι οικονομολόγοι, εξετάζοντας το «τι πήγε στραβά» τότε, εντόπισαν ορισμένους βασικούς παράγοντες για την κρίση που έφερε η κατάρρευση της Lehman Βrothers. Τη δεκαετία πριν από την κρίση δημιουργήθηκε μια επίπλαστη αίσθηση γρήγορου πλουτισμού. 

Τρεις κινήσεις του επικεφαλής της Fed επί 18 χρόνια Αλαν Γκρίνσπαν έφεραν πιο κοντά την κρίση. Ποιες είναι αυτές:

·                     Πρώτο το 1998 έδωσε τη δυνατότητα στις εμπορικές τράπεζες να δρουν και ως χρηματιστές, το 2000 είχαμε την απελευθέρωση των σύνθετων παραγώγων (CDS, CDΟ, CΜΒS κ.ά.), ενώ μετά τις 11.9.2001 τα επιτόκια παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα η υπερβάλλουσα ρευστότητα να ψάχνει να βρει εναλλακτικούς τρόπους υψηλής απόδοσης.

·                     Δεύτερο: η αλλαγή δραστηριοτήτων στις τράπεζες επέτρεψε τις τιτλοποιήσεις, την ίδια ώρα που οι οργανισμοί πιστοληπτικής αξιολόγησης παρείχαν υψηλούς βαθμούς φερεγγυότητας προσφέροντας τα απαραίτητα πιστοποιητικά ώστε να μπορούν να πουλήσουν τα τοξικά ομόλογα. Οι Αρχές άφησαν επίσης να οδηγηθεί σε χρεοκοπία η Lehman δίνοντας σήμα συναγερμού κινδύνου που επιτάχυνε την ύφεση.

·                     Τρίτο: η απληστία όλων, των επενδυτών, των τραπεζών και των στελεχών τους, των hedge funds, των private funds αλλά και όλων όσοι δανείστηκαν περισσότερα από όσα μπορούσαν να αποπληρώσουν.

Σήμερα μετά από όσα συνέβησαν συνεχίζεται ακάθεκτη και με μεγαλύτερη ένταση η δημιουργία πολυσύνθετων προϊόντων. Με συνέπεια να υπάρχει µια εικονική πραγµατικότητα αξιών που ξεπερνά πάνω από 10 φορές το παγκόσµιο ΑΕΠ, καθώς περί τα 800 τρις δολάρια «παίζονται» στις αγορές παραγώγων, ενώ µόνο τα 90 τρις δολάρια αφορούν συναλλαγές εντός των οργανωμένων αγορών Αυτό επηρεάζει παράλληλα την πορεία των οικονοµιών, καθώς οι αγορές έχουν πλέον την ιδιότητα όχι απλώς να αποτιµούν αλλά και να σχεδιάζουν τις μελλοντικές αξίες.

ΠΗΓΗ