Γράφει ο Cengiz Çandar*
Το
αποτέλεσμα των επερχόμενων εκλογών της Τουρκίας θα καθοριστεί από τους Κούρδους
ψηφοφόρους. Αυτό είναι ειρωνικό, αφού το προεδρικό σύστημα που θα κατοχυρώσουν
οι εκλογές αποσκοπεί να αποκλείσει τους Κούρδους από το πολιτικό σύστημα της
Τουρκίας. Η σειρά των μοιραίων σφαλμάτων που έχουν διαπραχθεί από το 2015
δείχνει ότι το τουρκικό κράτος είναι αποφασισμένο να στερήσει τους Κούρδους από
το να έχουν πολιτικό λόγο ανεξαρτήτως του κόστους. Οι Κούρδοι είτε θα νικήσουν
τον τουρκικό αυταρχισμό είτε θα ακρωτηριαστούν από το τουρκικό πολιτικό
σύστημα.
Υπάρχει μια οιονεί συναίνεση μεταξύ των παρατηρητών ότι ο
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρόεδρος και ηγέτης του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης
και Ανάπτυξης (AKP), και ο εταίρος του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ηγέτης του ακροδεξιού
Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), αποφάσισαν να προκηρύξουν εκλογές για να
εξασφαλίσουν τη δύναμή τους και να ανανεώσουν τη νομιμότητα της κυβερνώσας
δεξιάς εθνικιστικής συμμαχίας του ΑΚΡ και του MHP πριν από την αναμενόμενη
καταστροφική οικονομική κρίση.
Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη και στην πραγματικότητα
επικρατούσα εξήγηση για τη βιασύνη για τη διεξαγωγή των εκλογών και αυτό είναι
να σφραγίσει τον αποκλεισμό των Κούρδων από το πολιτικό σώμα της Τουρκίας. Στο
προεδρικό σύστημα, το κουρδικό πολιτικό κίνημα δεν θα έχει το ίδιο βάρος με
αυτό που έχει αποδείξει ότι μπορεί να έχει στο κοινοβουλευτικό σύστημα από το
2015. Η κινητήρια δύναμη πίσω από αυτό είναι ο ηγέτης του MHP Μπαχτσελί, για
τον οποίο ήταν επείγον να κατοχυρωθεί το προεδρικό σύστημα πριν η επιδείνωση
των εκλογικών προοπτικών για τον Ερντογάν θέσει σε κίνδυνο την υλοποίησή του.
Δεν ήταν συμπτωματικό που ο Μπαχτσελί ζήτησε εκλογές.
Το ακροδεξιό MHP έχει διαδραματίσει ιστορικά έναν τρομερό
ρόλο. Στη δεκαετία του 1970, ήταν το κόμμα που ευθυνόταν σε μεγάλο βαθμό για
την πολιτική βία της εποχής, ανοίγοντας τον δρόμο για το δεξιό στρατιωτικό
πραξικόπημα του 1980. Ο Μπαχτσελί ανέλαβε την ηγεσία του κόμματος το 1997 με το
θάνατο του ιδρυτή του, Αλπαρσλάν Τουρκές.
Ο Μπαχτσελί ήταν ο κύριος αντίπαλος της ειρηνευτικής
διαδικασίας -«διαδικασία επίλυσης» ονομαζόταν επίσημα- με το κουρδικό πολιτικό
κίνημα, την οποία το κυβερνών AKP επιδίωξε μεταξύ 2013 και 2015. Ο Μπαχτσελί
καταδίκασε τις συνομιλίες ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους εκλεγμένους
αντιπροσώπους του κουρδικό πολιτικού κινήματος με τη συμπερίληψη του
φυλακισμένου ηγέτη του PKK, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, στη «διαδικασία επίλυσης». Ο
ηγέτης του MHP είχε δηλώσει ότι οι συνομιλίες εκείνες θα έφερναν την καταστροφή
της Τουρκίας. Τις ονόμασε έτσι «διαδικασία καταστροφής». Είχε φτάσει, μάλιστα,
στο σημείο να αποκαλέσει τον Ερντογάν, ο οποίος σήμερα είναι εταίρος του, «προδότη».
O τρόμος του Μπαχτσελί
Οι εκλογές τον Ιούνιο του 2015 ήταν μια εκδήλωση της
κρίσης. Το φιλοκουρδικό αριστερό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) έλαβε 6
εκατομμύρια ψήφους. Με το 13,1% που απέσπασε, ξεπέρασε το όριο του 10%, το
οποίο υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε πως κανένα κουρδικό κόμμα δεν θα μπορούσε να
περάσει, ώστε να εισέλθει στο Κοινοβούλιο. Πράγματι, το HDP έγινε με τους 80
βουλευτές του το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο Κοινοβούλιο της Τουρκίας,
εκμηδενίζοντας τους εθνικιστές του Μπαχτσελί.
Μια τέτοια εξέλιξη προκάλεσε τρόμο στον Μπαχτσελί και
πιθανώς και στο τουρκικό κατεστημένο, που είναι εξίσου επιρρεπές στο φόβο για
το κουρδικό σχέδιο δημιουργίας εθνικού κράτους. Το AKP είχε χάσει την πλειοψηφία
του στο Κοινοβούλιο, αλλά ο Μπαχτσελί κινήθηκε γρήγορα για να θέσει τα θεμέλια
μιας συμμαχίας μεταξύ του MHP και του AKP. Αυτή η συμμαχία θα δώσει στη
συνέχεια την εξουσία στο ΑΚΡ, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ιδεολογική υπεροχή
του MHP.
Την παραμονή των εκλογών, ο Μπαχτσελί είχε δηλώσει ότι το
MHP δεν θα υποστηρίξει τις προσπάθειες των κομμάτων της αντιπολίτευσης να
εκδιώξουν από την εξουσία το ΑΚΡ. Ο Μπαχτσελί έδωσε στον Ερντογάν να καταλάβει
ότι μπορούσε να βασιστεί στην στήριξη του ΜΗΡ για την παραμονή του στην
εξουσία. Το μόνο που έπρεπε να κάνει ήταν να υψώσει την εθνικιστική σημαία και
να εκδηλώσει μια ξεκάθαρη αντικουρδική στάση. Πράγματι ο Ερντογάν το έκανε:
τερμάτισε την ειρηνευτική διαδικασία και επανέλαβε τον πόλεμο εναντίον του ΡΚΚ.
Ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός τον αντάμειψαν: το AKP κέρδισε την πλειοψηφία
του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2015.
Το κουρδικό HDP έπεσε από 13,1% τον Ιούνιο του 2015 σε
10,76% το Νοέμβριο εκείνου του έτους, χάνοντας σχεδόν ένα εκατομμύριο ψήφους.
Αλλά αντιμετώπισε τις πιο αντίξοες συνθήκες, με έναν συνεχιζόμενο πόλεμο στην
κουρδική περιοχή. Παρόλα αυτά, πέτυχε για άλλη μια φορά να περάσει το κατώφλι
και να εισέλθει στο Κοινοβούλιο. Η ηγεσία του κουρδικού πολιτικού κινήματος στη
συνέχεια «αποκεφαλίστηκε». Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, συν-ηγέτης του HDP,
φυλακίστηκε τον Νοέμβριο του 2016 στη βάση γελοίων κατηγοριών, ενώ οι
εισαγγελείς ζήτησαν ποινή 142 χρόνων φυλάκισης.
Ένας μεγάλος αριθμός άλλων σημαντικών βουλευτών του
κουρδικού κόμματος φυλακίζονται ή εκδιώκονται από το Κοινοβούλιο με αδύναμες
κατηγορίες. Περίπου 100 εκλεγμένοι Κούρδοι δήμαρχοι βρίσκονται πίσω από τα
σίδερα, ενώ οι θέσεις τους καταλαμβάνουν διαχειριστές που διορίζονται από την
Άγκυρα, οι οποίοι είναι απασχολημένοι με την εξάλειψη όλων των εκδηλώσεων της
κουρδικής ταυτότητας. Το ένα τρίτο των μελών του HDP, περισσότεροι από 10.000
εργαζόμενοι που ανήκουν στο κόμμα, έχουν φυλακιστεί ή είναι υπό κράτηση.
Ο καθοριστικός κουρδικός παράγοντας
Τα ιστορικά στοιχεία του Ερντογάν και του Μπαχτσελί
δείχνουν ότι ο παράγοντας των Κούρδων έχει καθοριστική σημασία για τον
καθορισμό του χρονικού πλαισίου και των στόχων των εκλογών από το 2015, όταν το
τουρκικό κράτος άλλαξε στάση για να συντρίψει τη κουρδική πολιτική κίνηση.
Εντούτοις, αντίθετα με τον Νοέμβριο του 2015, ο κουρδικός παράγοντας μπορεί να
κοστίσει αυτή τη φορά πολύ περισσότερο στην εξουσία της κυβερνητικής
εθνικιστικής συμμαχίας.
Μια επανάληψη του Ιουνίου 2015, όταν το AKP έχασε την
πλειοψηφία του, δεν είναι πλέον μια απομακρυσμένη πιθανότητα, παρόλο που το
κουρδικό κόμμα είναι σακατεμένο και ο ηγέτης του, Ντεμιρτάς, θα διεκδικήσει την
προεδρία από τη φυλακή. Το προφανές μειονέκτημα του Ντεμιρτάς στην εκτέλεση της
προεδρίας από ένα κελί φυλακών τον έκανε να μοιάζει με μια προσωπικότητα, που
επιβάλλει σεβασμό και συμπάθεια.
Η κατάστασή του είναι εμβληματική, σύμβολο της αδικίας του
τουρκικού πολιτικού συστήματος και της αδικίας των προεδρικών εκλογών. Οι
Κούρδοι, παρά τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν, ενδέχεται να διαψεύσουν όσους
θέλουν να τους διαγράψουν από τον πολιτικό χάρτη. Οι Κούρδοι αποτελούν το
18-20% του πληθυσμού της Τουρκίας και θα αποφασίσουν εάν το AKP και το MHP
(είναι ενωμένα στην εκλογική συμμαχία, την Cumhur ittifakı, τη Συμμαχία του
Λαού) θα διατηρήσουν την πλειοψηφία τους στο Κοινοβούλιο.
Η «Συμμαχία του Λαού» αμφισβητείται από την αντίπαλη
Millet ittifaki ή «Συμμαχία του Έθνους» που συγκροτεί το κεντρώο
Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το Ισλαμικό Κόμμα Ευτυχίας, το δεξιό «Καλό
Κόμμα» (συγκροτείται από πρώην μέλη του MHP που στράφηκαν εναντίον του
Μπαχτσελί) και το πολιτικά ασήμαντο Δημοκρατικό Κόμμα.
Το HDP ήθελε να συμμετάσχει στην αντιπολιτευόμενη
«Συμμαχία του Έθνους», αλλά είναι αδύνατον να συνυπάρξει με το εθνικιστικό «Καλό
Κόμμα». Εάν το κουρδικό HDP δεν υπερβεί το κατώτατο όριο του 10%, η υπό τον
Ερντογάν «Συμμαχία του Λαού» είναι βέβαιο ότι θα κερδίσει, δεδομένου ότι
περίπου 70 έδρες που θα πήγαιναν στο HDP θα διατεθούν στο ΑΚΡ, που είναι
δεύτερο ισχυρότερο κόμμα στις κουρδικές επαρχίες της Τουρκίας. Εάν το HDP
περάσει το εκλογικό όριο, όπως έκανε και στις δύο προηγούμενες εκλογές, το AKP
θα χάσει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.
Η αποφαστική μάχη του δεύτερου γύρου
Εκτός από τις δύο μεγάλες συμμαχίες, υπάρχει μια τρίτη
συμμαχία μιας ομάδας κουρδικών κομμάτων. Η «Εκλογική Συμμαχία του Κουρδιστάν»,
περιλαμβάνει το «Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν» (PSK), το «Δημοκρατικό
Κόμμα του Κουρδιστάν» (KDP) της Τουρκίας, το «Κόμμα της Ελευθερίας του
Κουρδιστάν» και το «Κίνημα Αζάντι». Αν και δεν έχουν ισχυρή εκλογική βάση, η
εικόνα μιας ενοποιημένης κουρδικής πολιτικής στάσης και της συνέργειας που θα
μπορούσε να δημιουργήσει θα μπορούσε να συμβάλει στην περαιτέρω υπονόμευση της
θέσης του Ερντογάν και του ΑΚΡ στο κουρδικό εκλογικό σώμα.
Ο Ερντογάν κέρδισε τις προεδρικές εκλογές του 2014 στον
πρώτο γύρο, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να το επαναλάβει. Ο νικητής πρέπει να
πάρει 50% συν μία για να εκλεγεί στον πρώτο γύρο και αυτός είναι πιο δύσκολος
στόχος φέτος. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο Ντεμιρτάς μπορεί να τα πάει ακόμα
καλύτερα από ό,τι πριν από τέσσερα χρόνια, όταν άγγιξε σχεδόν το 10%.
Ο υποψήφιος της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP,
Μουχαρέμ Ιντζέ και η υποψήφια του «Καλού Κόμματος» Μεράλ Ακσενέρ φαίνεται ότι
θα λάβουν περίπου 20% έκαστος. Ο Τεμέλ Καραμολάογλου, ο ηγέτης και υποψήφιος
του Ισλαμικού Κόμματος Ευτυχίας, έχει πολύ λιγότερη υποστήριξη, αλλά αφαιρεί
ποσοστά από την εκλογική βάση του Ερντογάν.
Η κουρδική ψήφος και η έγκριση του HDP θα είναι
αποφασιστικής σημασίας σε ένα δεύτερο γύρο. Σε ένα μήνυμα του από τη φυλακή, ο
Ντεμιρτάς δήλωσε: «Πέρα από κάθε αμφιβολία, το HDP θα είναι το κλειδί. [Στο δεύτερο γύρο]
είναι σχεδόν 100% βέβαιο ότι ο νικητής θα είναι ο υποψήφιος που θα υποστηριχθεί
από το HDP. Ο καθένας θα πρέπει να υπολογίζει αναλόγως«.
Ο προεδρικός υποψήφιος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού
Κόμματος, Ιντζέ έκανε ακριβώς αυτό: Ο Ιντζέ άρχισε την προεκλογική του
εκστρατεία του στην Αδριανούπολη, επισκεπτόμενος τον Ντεμιρτάς στη φυλακή. Στη
συνέχεια ταξίδεψε στην άλλη άκρη της Τουρκίας, στο κουρδικό Χάκκαρι, που
συνορεύει με το ιρακινό και το ιρανικό Κουρδιστάν και έχει συμβολική σημασία ως
κουρδικό κάστρο. Είναι επίσης η επαρχία, στην οποία ο Ντεμιρτάς εξελέγη
βουλευτής το 2015.
Νοθεία και ένας σύμμαχος
Ο Ιντζέ λοιπόν γνωρίζει πολύ καλά τον βασικό ρόλο που θα
έχουν οι Κούρδοι σε πιθανό δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών και έχει
δεσμευθεί να επιλέξει έναν Κούρδο ως έναν από τους βουλευτές του εάν εκλεγεί
πρόεδρος. Έχει στην πραγματικότητα ένα φιλοκουρδικό παρελθόν: το 2016 ήρθε σε
σύγκρουση με το κόμμα του και αντιτάχθηκε στην άρση της βουλευτικής ασυλίας που
άνοιξε το δρόμο για την επόμενη φυλάκιση των βουλευτών του HDP,
συμπεριλαμβανομένου του Ντεμιρτάς.
Ωστόσο, η κουρδική ψήφος μπορεί ακόμα να χειραγωγηθεί,
όπως έδειξε το συνταγματικό δημοψήφισμα του 2017. Ο Ερντογάν κέρδισε το
δημοψήφισμα μόνο με μικρή διαφορά και υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι υπήρξε
εκτεταμένη νοθεία στις νοτιοανατολικές κουρδικές επαρχίες. Οι
παρατηρητές του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ ανέφεραν ότι τα
αποτελέσματα είχαν παραποιηθεί.
Στο Ντιγιαρμπακίρ το HDP έλαβε το 79,1% των ψήφων στις
εκλογές του Ιουνίου 2015 και το 72,8% το Νοέμβριο εκείνου του έτους. Ωστόσο, το
ποσοστό του «όχι» στο δημοψήφισμα του 2017, δηλαδή η ψήφος κατά του Ερντογάν,
ήταν σημαντικά χαμηλότερη, στο 68%. Το πρότυπο ήταν το ίδιο στις άλλες
κουρδικές επαρχίες: το HDP κέρδισε το Χάκκαρι με 86,40% και 83,71%, το Σιρνάκ
με 85,4% και 85,5%. Το Μαρντίν με 73,25% και 68,38% και το Βαν με 74,8% και
65,5%. Το 2017, όμως, αυτές οι κουρδικές επαρχίες ψήφισαν εναντίον του Ερντογάν
σε πολύ χαμηλότερα ποσοστά: το Χάκκαρι με μόλις 68%, το Σιρνάκ με 73%, το
Μαρντίν με 59% και το Βαν με μόλις 57%.
Είναι προφανές ότι υπάρχει πρόθεση να νοθευτούν οι
εκλογές. Η χρήση μη συμπληρωμένων ψηφοδελτίων θα επιτραπεί μετά από πρόσφατη
αλλαγή του εκλογικού νόμου, ενώ οι τοπικές και επαρχιακές αρχές έχουν
εξουσιοδοτηθεί να αποσύρουν τις κάλπες και να προβαίνουν στην καταμέτρηση των
ψήφων σε διαφορετικές τοποθεσίες, αν το απαιτούν «λόγοι ασφαλείας». Αυτές οι
αλλαγές σκοπό έχουν να παρέχουν νομική προστασία στην κλοπή της κουρδικής
ψήφου. Πράγματι, είναι πιθανό ότι και μόνο η εκλογική απάτη θα μπορούσε να
αποτρέψει την είσοδο του HDP στο Κοινοβούλιο και έτσι θα άνοιγε τον δρόμο η
συμμαχία AKP-MHP να κερδίσει την πλειοψηφία.
Το τουρκικό κράτος αντιμετωπίζει ένα δίλημμα: μια ισχυρή
κουρδική κινητοποίηση στις επερχόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές
θα σημάνει τη συνεχή προσκόλληση των Κούρδων στο τουρκικό πολιτικό σύστημα. Θα
αποτελούσε ενδεχομένως την τελευταία ευκαιρία να διασφαλιστεί ότι θα σταματήσει
η συναισθηματική απόκλιση των Κούρδων από την Τουρκία.
Αλλά από την πλευρά του κράτους,αυτό είναι εις βάρος του
κατεστημένου που έχει εκδηλώσει το αυταρχικό, επιθετικό και εθνικιστικό σχέδιο.
Ο Ντεμιρτάς προειδοποιεί ότι ο βασικός ρόλος που θα πρέπει να διαδραματίσουν οι
Κούρδοι ψηφοφόροι θα μπορούσε να προκαλέσει «εξαιρετικά πράγματα», ενώ ο Ιντζέ
σκέφτηκε ότι «ίσως σκάσουν οι βόμβες». Η ασφάλεια και η σταθερότητα της
Τουρκίας θα τεθούν σε κίνδυνο, αλλά η σειρά των μοιραίων λαθών που έχουν γίνει
από το 2015 δείχνουν ότι το τουρκικό κράτος είναι αποφασισμένο να στερήσει
στους Κούρδους από το να έχουν πολιτικό λόγο.
*Ο Cengiz Çandar είναι επισκέπτης ερευνητής στο
Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης
Δημοσίευση σχολίου